Morgunblaðið - 30.07.1981, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. JÚLÍ1981
25
á súráli ástæða
iforkuverðs 1975
íslendinga
og mótmælir enn samningsbroti
þpssum árum og einnig hvað varðar
útflutning frá Astralíu. Vitnar ráð-
herrann þar til beiðnar Inga R. um
sama efni á áðurnefndum fundi.
*
Frá þessum tíma er skýrslu Coopers
og Lybrand beðið með eftirvæntingu
hér heima. Fyrstu fréttir af henni
birtast, er Mbl. spyr Inga R. Helga-
son, sem skipaður hafði verið for-
maður hérlends vinnuhóps, sem
rannsakaði súrálsmálið sjálfstætt,
hvort eitthvað væri að frétta af
skýrslunni. Svar hans birtist í Mbl.
5. júní og segir hann þar að komin
séu drög að henni, sem vinnuhópur-
inn sé með í athugun. Hjörleifur
Guttormsson segir aðspurður í sama
blaði að hann hafi engar fréttir af
skýrslunni en vænti hennar bráð-
lega. Mbl. er kunnugt um, að full-
trúar hérlenda vinnuhópsins voru
ekki alls kostar ánægðir með þessi
daMr-er þau bárust, enda segir í
endanlegri skýrslu Coopers &
Lybrand, að þeir hafi sýnt Alusuisse
fyrri drög að skýrslunni en ekki
endanlega niðurstöðu. Alusuisse hafi
ekki samþykkt allt sem stóð í
skýrslu þeirra (þ.e. C&L), og það hafi
heldur ekki séð þær breytingar sem
þeir hafi gert eftir viðræður við
fulltrúa ráðuneytisins.
Laugardaginn 11. júlí segir Mbl. fyrst-
ur fjölmiðla frá því að súrálsskýrsl-
an frá C&L sé komin. Hún sé dagsett
6. júlí og verði lögð fyrir.ríkisstjórn-
arfund á mánudeginum.
Ríkisstjórnin fjallar síðan um skýrsl-
una mánudaginn 14. júlí. Skipuð er
sérstök ráðherranefnd til að kanna
málið fram að næsta ríkisstjórnar-
fundi sem ákveðinn var fimmtudag-
inn 17. júlí. Nefndin var skipuð þeim
Hjörleifi Guttormssyni iðnaðarráð-
herra, Friðjóni Þórðarsyni dóms-
málaráðherra og Steingrími Her-
mannssyni sjávarútvegsráðherra.
Auk þess unnu með nefndinni einn
sérfræðingur tilnefndur af hverjum
þeirra. Ákveðið var á þessum
ríkisstjórnarfundi að niðurstöður
skýrslu C&L skyldu áfram vera
trúnaðarmál, en þó tók inmhaldið
fljótlega að „leka út“ og birtust
fljótlega ýmsir þættir hennar í
nokkrum fjölmiðlum. Sérstakur full-
trúi ríkisstjórnarinnar hafði verið
sendur utan á sunnudeginum fyrir
ríkisstjórnarfundinn til að afhenda
Alusuisse eintak af skýrslunni.
óstaðfestar fréttir birtast næstu daga
í fjölmiðlum um hverjar séu niður-
stöður könnunarinnar. Iðnaðarráð-
herra sendir frá sér fréttatilkynn-
ingu og greinargerð um tilhögun
rannsókna í súrálsmálinu og segir
þar að niðurstöður skýrslu C&L
fjalli annars vegar um „hækkun í
hafi“ en hins vegar um verð milli
óskyldra aðila. Þá upplýsir ráðu-
neytið að jafnhliða athugun C&L
hafi verið lögð megináhersla á að
leita til „færustu sérfræðinga, sem
völ er á í heiminum til að tryggja
hlutlæga og trausta niðurstöðu þess-
arar rannsóknar", eins og þar segir.
Mbl. segir frá því í baksíðufrétt á
miðvikudeginum að niðurstöður
C&L um súrálsverðið séu að um 16
milljón dollara hærra verð miðað við
óskylda aðila hafi verið að ræða á
tímabilinu frá ársbyrjun 1975 fram
á mitt ár 1980 og af þessum sökum
séu ásakanir iðnaðarráðherra um of
hátt verð á súráli réttlætanlegar, en
vegna takmakaðs umboðs í erindis-
bréfi iðnaðarráðuneytisins hafi þeir
ekki getað kannað, hvort þessi mun-
ur í viðskiptum milli ÍSAL og
Alusuisse hafi verið jafnaður með
einhverjum hætti.
Þá segir Mbl. að meginniðurstaða
Coopers og Lybrand sé sú, að rétt sé
að teknir verði upp samningar milli
iðnaðarráðuneytisins, Alusuisse og
ÍSAL um endurskoðun á raforku-
verði og breytta tilhögun á skatt-
greiðslum vegna álversins. Þá er það
einnig álit Coopers og Lybrand að
súrál hafi á athuganartímabilinu
hækkað um 22 til 25 milljónir
dollara „í hafi“, en setja þar einnig
fyrirvara.
Það kemur í ljós á fimmtudeginum,
þegar iðnaðarráðherra boðar til
blaðamannafundar í lok ríkisstjórn-
arfundar, að þessi frétt Mbl. var rétt
hvað varður talnahlið málsins, og
fyrirvara C&L en í fréttatilkynningu
um meginniðurstöður sem dreift var
á fundinum segir að Alusuisse hafi
ekki staðið við samningslegar
skuldbindingar sínar skv. aðstoðar-
samningi og aðalsamningi frá 1966
og að Coopers og Lybrand telji ljóst
að ÍSAL hafi greitt Alusuisse of hátt
verð fyrir súrál á tímabílinu frá
ársbyrjun 1975 tii miðs árs 1980 sem
nemi samanlagt a.m.k. 16,2 milljón-
um dollara miðað við verð í viðskipt-
um óskyldra aðila. Þá segir að
ríkisstjórnin áskilji sér allan rétt
vegna ofangreindra málsatvika og
vísar jafnframt til fyrri samþykktar
frá 9. des. 1980 um að hið fyrsta
verði teknar upp viðræður milli
Alusuisse og íslands um endurskoð-
un á núverandi samningum. Skýrsla
C&L er ekki gerð opinber á fundin-
um aðeins úrdráttur úr henni og
ástæðan sögð sú að í henni séu
viðskiptaleyndarmál sem ekki megi
birta að beiðni Alusuisse. Það vakti
athygli að nú er ekki — í fyrsta sinn
— minnst einu orði á „hækkun í
hafi“ hvað varðar meginniðurstöður.
Iðnaðarráðherra lýsti því yfir á fund-
inum að þessi athugun væri endan-
leg og væri þar með málinu lokið af
hendi ráðuneytisins. Fyrirspurnir
komu um hvernig C&L hefðu fundið
„arms length prices“ — við hvað
væri miðað, sem talið hefur verið
illframkvæmanlegt. Ekki fékkst
neitt uppgefið um það og sagt að
slíkt heyrði undir áðurnefnt við-
skiptaleyndarmál.
★
Viðbrögð Alusuisse voru þau að fyrir-
tækið benti á að það hefði greitt 26
milljón dollara í styrki og vegna
sterkrar markaðsaðstöðu á sama
tímabili. Þá dró Alusuisse í efa að
ráðuneytið hefði í höndum mark-
tækt heimsmarkaðsverð hvað varðar
verð óskyldra aðila og sagði það
venjulega sýnt sem hlutfall af gild-
andi álverði. Þá kvaðst Alusuisse
sem fyrr sýknt saka.
Þingflokkur Alþýðuflokksins fjallaði
um málið og lýsti samstöðu með
ríkisstjórninni til að ná fram endur-
skoðun samninga. Þingflokkur Sjálf-
stæðisflokksins kom einnig saman
og lýsti yfir samstöðu um endur-
skoðun samninganna og hvatti til að
málið yrði athugað í heild sinni.
Það vakti' athygli er þingflokkur
Sjálfstæðisflokksins kom saman að
ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
mættu þar allir til fundar. Þá hafði
einn þingmaður flokksins það eftir
Friðjóni Þórðarsyni eftir fundinn, að
hann teldi (þ.e. Friðjón) að ályktun
ríkisstjórnarinnar fæli ekki í sér
mat á þessu máli og að forsætisráð-
herra hefði tekið í sama streng.
Hjörleifur Guttormsson lýsti því
aftur á móti yfir í viðtali við Mbl.
síðar, að samþykkt ríkisstjórnarinn-
ar fæli ótvírætt í sér yfirlýsingu um
að misferli hefði átt sér stað af
_ hendi Alusuisse.
Áðurnefndar yfirlýsingar ráðherr-
anna stangast nokkuð á við yfirlýs-
ingar þeirra ráðherra, sem ekki hafa
kosið að þegja um málið, um að full
eining sé um súrálsmálið í ríkis-
stjórn. í þessu sambandi má minna á
að Tómas Árnason viðskiptaráð-
herra deildi í desember sl. á máls-
meðferð iðnaðarráðherra og segir
m.a. í Tímanum 17. des.: „I fyrsta
lagi er það spurningin um málsmeð-
ferð, hvernig fara skuli með svona
mál, en þegar þungar sakir eru á
einhvern aðila bornar verður hann
að fá tækifæri til að skýra sín mál. í
öðru lagi tel ég að loks þá er báðir
aðilar hafa skýrt sín sjónarmið sé
kominn tími til að fella dóm.“ Tómas
virðist nú kjósa, eins og raunar fleiri
ráðherrar, að láta ekkert til sín
heyra um málið.
Stöðugar skeytasendingar urðu síðan
um málið milli Alusuisse og ráð-
herra. Af skeytasendingum þessum
má merkja að báðir aðilar hafa, eftir
því sem fram líður, sýnt nokkurn
sveigjanleika og lyktaði þeim við-
skiptum með því að ákveðinn hefur
verið viðræðufundur milli aðila 5.
ágúst nk. Þess má geta að starfs-
menn ÍSAL áttu hlut að máli. Gengu
trúnaðarmenn þeirra á fund ráð-
herra og höfðu einnig samband við
fulltrúa Alusuisse. Þá er og talið að
fleiri aðilar hafi gengið í milli, en
mikil stífni og ósveigjanleiki var
óneitanlega kominn í málið í upp-
hafi.
Einn liður í því sem í millum ráðherra
og Alusuisse fór í skeytasendingun-
um var ósk ráðherra um að fá að
birta niðurstöður C&L. Ráðherra fór
fram á að fá birtar ákveðnar blað-
síður í skýrslunni um „hækkun í
hafi“ og einnig ákveðnar tilteknar í
skýrslunni um verð óskyldra aðila.
Alusuisse heimilaði þessa birtingu,
fyrir sitt leyti, að undanskyldum
nokkrum liðum þar sem tilgreind er
verðlagning og Alusuisse segir vera
viðskiptaleyndarmál. Alusuisse bið-
ur einnig um að ákveðnir aðrir
þættir í skýrslunni verði einnig
birtir til viðbótar því sem ráðherra
fór fram á.
Ráðherra sendir síðan frá sér þann
hluta skýrslunnar, sem hann hafði
beðið um heimild til að birta og
fengið, og tiltók i leiðinni Alusuisse
gæti birt það sem það hefði áhuga á
að birta. Alusuisse hefur síðan sent
frá sér þann hlut. Skýrsla þessi er
yfirgripsmikil og fjallar um ýmsa
þætti „hækkunar í hafi“ og verð
milli óskyldra aðila. C&L ítreka það
sem áður hefur komið fram frá þeim
um þessi mál, og benda á takmörkun
umboðs síns, en segja að samkvæmt
þeim viðmiðunum sem þeir hafi
fundið megi álíta að um of hátt
súrálsverð hafi verið að ræða áður-
nefnt tímabil. Sá hluti sem Alu-
suisse birtir, fjallar um útskýringar
fyrirtækisins til C&L, samanburð
vissra inn- og útflutningstöðu-
skýrslna o.fl. Of lang mál yrði að
rekja innihald þessara skýrslu hér
og engan veginn einhlítt að taka
einn þátt hennar fram yfir annan án
þess að slíta úr samhengi.
★
Hækkun raforkuverðs, lagfæring
skatta og bygging rafskautaverk-
smiðju eru meðal þeirra þátta sem
ríkisstjórnin hyggst leggja áherslu á
í viðræðum við Alusuisse. Alusuisse
hefur enn ekki fallist á umræðu um
að samningarnir verði endurskoðað-
ir, fundarefnið 5. ágúst er niðurstaða
rannsóknanna á súrálsverðinu, en
það mál er eingöngu skattamál hvað
varðar hagsmuni okkar.
Mbl. er kunnugt um að niðurstaða
þess máls þ.e. skattamálsins, ef gert
yrði upp samkvæmt niðurstöðum
C&L, yrði að skattainneign Alu-
suisse hjá ríkissjóði, sem nemur nú
um 6 millj. dollara, myndi lækka
sem svaraði um 2 milljónum dollara.
Hækkun raforkuverðs og lagfæring
skatta svo einungis séu tekin þau tvö
atriði, hljóta að vega þyngra, en
einhliða uppgjör súrálsmálsins og
hugsanlegs máls sem myndi skapast
vegna verðlagningar rafskauta, sem
Alusuisse selur ISAL nú frá Hol-
landi, en það mál er í athugun að
sögn iðnaðarráðherra. Með þessari
viðmiðun er einungis litið til fjár-
hagslegrar hliðar málsins.
í umræðunni um súrálsmálið hefur
einnig komið til tals, að hugsanlega
mætti semja um stækkun álversins í
Straumsvík og hefur iðnaðarráð-
herra lýst því yfir í viðtali við Mbl.
að hann sjái því ekkert til fyrirstöðu
að svo geti orðið, ef um íslenzka eign
yrði að ræða hvað varðar stækkun-
ina. Það hefur komið fram, að til að
afkoma álvers sem þessa sé nokkurn
veginn trygg, þurfi stærðargráða
þess að vera upp undir 200 þúsund
tonn hvað varðar árs framleiðslu.
Metal Bulletin frá 24. júlí getur þess
að árframleiðsla ÍSALs sé hin sama
fyrir árið 1979 og 1980, eða 74000
tonn af áli, en fyrirtækið hefði getað
framleitt 5000 tonnum meira ef
rafmagnsskömtun hefði ekki háð
starfsemi þess. (Þess má geta að
kórvilla var í Metal Bulletin þegar
það sagði frá skýrslu Coopers &
Lybrant en þá héldu þeir því fram að
íslenska ríkisstjórnin hefði haldið
því fram að ÍSAL hefði brotið
samningana allt frá 1966 en í
samtali við Mbl. sagði talsmaður
þessa alþjólega sérrits að hér hefði
verið um mistök og villur að ræða
sem kannaðar yrðu.)
Einnig hefur komið fram, að raf-
skautaverksmiðja, sem veitt gæti
um 60 manns atvinnu, sé vart
starfrækjanleg nema við verksmiðju
að þeirri stærðargráðu.
Afkoma ÍSAL hefur ekki verið eins
góð og menn reiknuðu með í upphafi.
Á ráðstefnunni „Norrænir áldagar",
sem haldin var hérlendis nýverið
ríkti bjartsýni um framtíð áliðnað-
arins. Spár fram yfir aldamót reikna
með þreföldun álnotkunar í heimin-
um. Vangaveltur voru þó þar uppi
um hvort álvinnsluaðferðin sjálf
myndi breytast hvað varðar það að
farið yrði út í að nota í ríkari mæli
aluminiumklóríð í stað aluminium-
oxíð, eins og nú er gert, en það
myndi kalla á aðra tegund verk-
smiðja. Ekki er þó talin ástæða til að
óttast slíka breytingu.
Ekki er á þessu stigi ljóst hver
framvinda málsins verður. Það er
staðreynd, sem ekki hefur verið
mótmælt, að við harða viðskiptaað-
ila er að semja þar sem Alusuisse er
annars vegar og að þeir gefa ekkert
nema fá eitthvað í staðinn. Fáir
efast einnig um að íslenzkir hags-
munir verði hafðir á oddinum, hverj-
ir svo sem ganga til samningavið-
ræðnanna fyrir okkar hönd og hafa
stjórnarliðar jafnt sem stjórnarand-
stæðingar lýst sig reiðubúna til
samstöðu um það, þótt mismunandi
skoðanir um umgjörð og hvernig
haldið hefur verið á málum hingað
til hafi leitt til hvassra orðaskipta.
Framtíð þessarar iðngreinar og hags-
munir okkar þar að lútandi eru í
höndum stjórnvalda. Hjörleifur
Guttormsson sagði í viðtali við Mbl.
laugardaginn 17. janúar í tilefni
súrálsmálsins: „í mínum huga er
endurskoðunin tvíþætt: Annars veg-
ar endurskoðun fortíðarinnar og
hins vegar skipulagning framtíðar-
innar." Rétt vægi milli þessara þátta
í viðræðum við Alusuisse gæti að
sögn reynds samningsaðila ráðið
úrslitum. F.P.