Morgunblaðið - 30.08.1981, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1981
17
ólafur ok Maria með börnum sinum. Sjálf sitja þau i miðið og sitt hvoru megin við þau yngstu tviburarnir,
Maria og ólafur Daði. Lengst til vinstri tviburarnir Haukur og Halldóra og lengst til hægri tviburarnir
Helga Svava og Hálfdán. Standandi i aftari röð frá vinstri: Elsta dóttirin ósk. þá Guðrún, síðan
tviburarnir Kristin og Rögnvaldur og tviburarnir Fjóla og Lilja, Jónatan og Einar (tviburinn við hann dó
i æsku).
Maria i hópi barnabarnabarna á niðjamótinu i Hestfirði i sumar.
fara eftir henni. Og ég var svo
lengi að þessu, að hún náði alltaf
til mín. Meðan við vorum á
Kleifum þurfti að sækja ljósmóð-
urina að Garðsstöðum og frá
Hesti út í Álftafjörð, oft margra
klukkutíma reið. Ég hafði svo
börnin á brjósti, en ekki lengi
nema fyrstu dótturina, sem var á
brjósti í 9 mánuði. Hin urðu að fá
pela með.
— Höfðuð þið þá næga mjólk?
— Nei, við höfðum ekki nema
eina kú. Og að sjálfsögðu var ekki
alltaf næg mjólk. Við vorum þó
svo heppin að kýrin okkar var
eiginlega aldrei geld. En eftir að
við fórum að búa á Fæti fékk hún
lungnabólgu og dó. Björg í Vigur
sendi okkur þá tvisvar sinnum í
viku mjólk. Svo fengum við aftur
belju um sumarið og áttum hana
þar til við fluttum hingað til
Bolungarvíkur. Nei, beljur eru
ekki leiðinlegar, svarar María með
þunga. — Kýrin þekkti mig alltaf,
ég þurfti aðeins að kalla á hana.
Það þarf bara að hirða kýrnar vel,
sinna þeim kvölds og morgna.
Ólafur heyjaði þegar hann var
heima. En árið sem hann fékk
handarmeinið og var í sjúkrahúsi í
fimm vikur, þá komu nágrannarn-
ir til hjálpar, fjórir gáfu einnar
viku vinnu hver. Þá var samhjálp-
in svo mikil. Fólk hugsaði meira
um nágrannann en nú er, þegar
hvert handtak er reiknað til pen-
inga. Við áttum góða að. Þegar ég
átti þriðju tvíburana, tók föður-
systir hans af mér dreng á öðru
ári, og þegar ég veiktist af ígerð,
tóku þau telpu, sem þau vildu svo
ekki láta frá sér aftur. En meðan
ég var í sjúkrahúsinu, var öllum
börnunum komið fyrir hjá syst-
kinum okkar.
— Hvernig stóð á sjúkrahús-
vistinni? Var þetta eftir barns-
burð?
— Nei, það gróf út frá tönn. Við
vorum þá á Fæti og þremur
dögum eftir að fjórðu tvíburarnir
fæddust, kom Vilmundur læknir
inn eftir. Ég var búin að hafa
svoddan voða kvalir lengi, hélt að
ég væri að verða brjáluð. Kinnin
var öll uppbólgin og hnútur kom-
inn á bak við augað. Það var
enginn leikur að komast til ísa-
fjarðar, en læknirinn lét flytja
mig þangað og skar í kinnina og
svo aftan við augabrúnina, gerði
lítinn skurð, af því þetta er í
andlitinu.
Allt matarkyns nýtt
Það hefur ekki verið lítið átak
að sjá svo stóru heimili farborða.
Elsta dóttir Maríu segir mér að
hún muni aldrei eftir að börnin
hafi verið svöng. Nútímafólk á
erfitt með að skilja hvernig fólk
komst af við þær aðstæður, sem
þá voru. Það er því fróðlegt að
heyra Maríu segja frá því hvernig
farið var að.
— Allur matur var nýttur og
engu kastað, útskýrir María. —
Maður lifði mest á fiski og
mjölmat. Við höfðum kindur, upp í
30 talsins og fleiri eftir að við
komum hingað út eftir. Til að fá
mjólkina úr þeim var fært frá á
vorin. Ærnar voru svo mjólkaðar.
Ég skildi alltaf mjólkina, strokk-
aði rjómann og gerði skyr. Og
sýran var notuð til að súrsa í, bæði
slátur og hrognkelsahveljur.
Hrognkelsin voru borðuð súrsuð
með hafragraut. Það var ágætur
matur. Ólafur herti steinbít og
þorskhausa og maður reif þorsk-
hausa og borðaði. Nokkuð sem
enginn kann nú orðið. Svo var
hrognkelsaveiðin. Við höfðum
rauðmaga og grásleppu. Rauð-
magann reykti maður og saltaði.
Mér þóttu hrognkelsin alltaf svo
góð. Úr þeim nýjum bjó maður til
súpu. Nú kann fólk ekki að borða
svona mat.
Ékki var mikið lifað á kjöti. Svo
lítið var til af því, þótt aldrei væri
fé selt til slátrunar. Afgjaldið af
jörðinni hjó í kjötbirgðirnar.
Fyrir jörðina á Fæti þurfti að
greiða árlega eina á með lambi og
ákveðið smjörmagn að auki. Mað-
ur borðaði kjöt helst á hátíðum og
hengdi svolítið upp. Annars keypt-
um við hrefnukjöt og söltuðum
það. Ég gerði úr því bollur eða
sauð það og bar fram með kartöfl-
um. Állt var vel nýtt.
— En fleira þarf til en mat,
Maria. Hvernig var með húsnæði,
fatnað og skó á allan þennan hóp?
— Húsakynnin voru ágæt á
Kleifum í Skötufirði. Það hús var
stórt og gott og stendur enn.
Annars var húsrýmið alltaf
þröngt. Það lá mikil vinna í að
hafa fatnað og sokkaplögg. Fyrstu
árin varð að kemba ullina og
spinna heima. Á veturna reyndi
maður að hafa eitthvað utaná
börnin til að skýla þeim og
prjónaði mikið. Siðar var svo farið
að senda ullina til að láta kemba
hana. Það var mikill munur. Og
eftir að ég flutti hingað til Bolung-
arvíkur, fékk ég sokkavél og gat
prjónað á krakkana í vél. Skó varð
að gera handa öllum börnunum úr
kindaskinnum og grásleppuroði,
sem entist illa, því aldrei var hægt
að kaupa skó fyrr en eftir að við
komum hingað til Bolungarvíkur.
Hvað börnin voru upp með sér
þegar þau eignuðust hér fyrstu
strigaskóna. Hverja bót varð að
nota í skóna, til að halda þeim við.
Stígvél? Biddu fyrir þér. Það voru
engin stígvél. Maður vandist þvi
að vera blautur. Blotnaði strax af
grasinu við að koma út á morgn-
ana. En krakkarnir voru hraustir
og þetta gekk allt saman.
— Og þú varðst að bjarga þér
ein meðan Ölafur var í burtu að
draga fisk úr sjó og björg í bú.
Fréttirðu nokkuð af honum þegar
veður voru vond?
— Nei, nei, ég vissi ekkert um
hann eftir að hann fór á sjóinn.
Hann fór á vetrum á vertíð. En
það var mikill munur eftir að við
komum út í Fótinn. Þá gat hann
komið og róið að heiman eftir að
fiskur fór að ganga inn eftir. Fyrst
þegar hann reri í Bolungarvík kom
hann oft um helgar einn inn í
Djúp á árabáti, sem er enginn
smáspölur, margra kiukkutíma
keyrsla á mótorbáti. Hann var
sjálfur með árabát, en síðasta
árið, sem við vorum innfrá, lét
hann smíða mótorbát, sem hann
átti í félagi við bróður sinn.
Maður vandist því að vera einn
með börnin og vita ekkert um
hann tímunum saman. Það þýddi
ekki annað. Varð svo að vera, segir
María ennfremur. Eitt sinn var
hann á Sóleyju með Jónatan
Björnssyni. Þá lágu þeir undir
Jökli og ég sá hann ekki í marga
mánuði. Það var þá sem hann fékk
handarmeinið og var lagður inn á
sjúkrahús á ísafirði í fimm vikur.
Ég var ekkert látin vita um það.
Frétti það af tilviljun eftir að
hann var kominn af sjúkrahúsinu.
Þá fór maður út á ísafjörð og gat
sagt mér það. Vilmundur læknir
vildi ekki enn sleppa honum heim.
Mjólkin seld á
20 aura heimkeyrð
Það var erfitt að vera þarna
innfrá og árið 1930 útvegaði Einar
blessaður Guðfinnsson okkur jörð-
ina Tröð, sem nú er komin inn í
Bolungarvíkurkaupstað. Þeir voru
bræðrasynir Ólafur og hann og
miklir vinir. Eftir það hætti Ólaf-
ur alveg á sjónum, vann heima að
búinu og í fiskvinnu hjá Einari.
Við höfðum 70 fjár og sex kýr og
seldum mjólk. En þetta var á
kreppuárunum og ekkert verð
fyrir mjólkina, 20 aurar á lítrann
og þurfti að bera hana í húsin. Þó
keyptu mörg heimili ekki nema
pela á dag, svo mikil var fátæktin.
Svo þurftum við að fá hest og
kerru til að koma út mjólkinni og
ekki var neitt greitt fyrir það. Við
vorum 15 ár í Tröð, en seldum þá
og keyptum stærri jörð, Meirihlíð.
Henni fylgdi líka mikill móskurð-
ur og við gátum selt mó, eða
móskurð. Allir kyntu þá með mó.
Krakkarnir gátu þá unnið í mó-
gröfunum. Ég þurfti aldrei í mó-
grafirnar sjálf, enda hafði maður
nóg að gera með að elda ofan í
hópinn og þvo af fólkinu.
Einar Guðfinnsson getur ólafs
Hálfdánarsonar oft í ævisögu
sinni, segir að margir af afkom-
endum þeirra Maríu hafi verið í
hópi sinna bestu samstarfsmanna
við fyrirtæki hans í Bolungarvík.
M.a. segir hann á einum stað: „Við
Ólafur Hálfdánarson áttum síðan
nokkuð mikinn þátt í uppbyggingu
Bolungarvíkur, þar sem annar
okkar á nú fimmtíu afkomendur
og hinn á annað hundrað og flestir
afkomendur okkar búsettir í Bol-
ungarvík. En við vorum ekki feigir
við Ólafur." Það er auðséð að
Einar telur Ólaf og Maríu meðal
sinna bestu vina.
— Sjö af mínum börnum eru
hér í Bolungarvík, segir María, 5 í
Reykjavík og eitt á Akureyri. Ég á
líka fósturson, sem er bílstjóri hér
í Bolungarvík. Já, já, ég bætti á
barnahópinn fóstursyni. Varð að
gera það. Það var rétt eftir að við
komum til Bolungarvíkur og
yngstu tvíburarnir orðnir fimm
ára gamlir. Á næsta bæ við okkur
kom kona með barnabarn sitt.
Hún þurfti til læknis, ég þekkti
hana ekki, en hún bað mig um að
taka barnið af sér á meðan. Þegar
hún kom aftur, var hún dauðvona.
Ég fór með drenginn sem þá var
ársgamall, til að sýna henni hann.
Þá bað hún mig um að sleppa
honum ekki nema foreldrarnir
tækju hann. Hún dó, og þar sem
svona fór fyrir henni gat ég ekkert
gert við blessað barnið. Hann var
áfram hjá mér, en foreldrarnir
tóku hann suður í skóla að vetrin-
um, þegar hann stækkaði. Það er
gott að eiga öll þessi börn.
Betra er yndi
en auður
— Þið hafið svo komið ykkur
fyrir hér inni i bænum, þegar þið
hættuð að búa?
— Já, bærinn í Meirihlíð brann I
síðasta vetrardag 1949. Það varð
sprenging í eldavélinni. Á þiljum í
kring var pappír og tjörupappi í
milli, og allt svo eldfimt. ólafur
var úti í fjósi að skammta kúnum.
Tvær dæturnar voru heima, önnur
með lítið barn. Hún hljóp í síma,
en snjórinn var svo mikill að
langan tíma tók að komast með
hjálp. Það var því ekkert annað að
gera en reyna að verja fjósið og
bærinn brann til kaldra kola.
Börnin voru þá orðin uppkomin.
Einar sonur okkar er lærður
smiður. Hann kom og byggði
bæinn upp með bræðrum sínum en
Ólafur lagði á eigin spýtur raf-
magn fram eftir. Við sváfum á
meðan öll hjá Ósk dóttur okkar,
sem bjó hér í Bolungarvík. Ári
síðar fauk þakið af bænum, og
mikill hluti fjóssins. En þremur
árum seinna tók tengdasonur
okkar við jörðinni, en við fluttum
hingað niður eftir, keyptum lítið
hús og höfðum kindur og tvær kýr.
Hér í Bolungarvík áttum við gott
líf. Ólafur var alla tíð dugnaðar-
maður. Hann dó meira að segja
sitjandi við vinnu sína hérna niðri
í kjallaranum, var að setja í net.
Ekki fellur Maríu heldur verk
úr hendi. í kringum hana má sjá
fallegt prjónles, sokka og vettl-
inga og hosur á smáfólkið. Hún
prjónar væna sjóvettlinga og selur
í Einarsbúð og leggur vel til á
basar Sjálfstæðiskvenna. Þess
sjást þó engin merki að hún sé
slitin og þreytt eftir erfiða ævi.
— Ég var léttlynd og er það
sjálfsagt enn, segir hún. — Þegar
maður er hraustur, er ekki yfir
neinu að kvarta. Ég er bara slæm
í fæti, af því ég lærbrotnaði, og
gigt sækir í fæturna, segir hún. —
Áður hafði maður aldrei tækifæri
til að fara af bæ. Fyrsta ferðin
okkar var á landbúnaðarsýning-
una í Reykjavík um 1940 og gekk
víst erfiðlega að koma mér af stað.
Nú gerir maður ekki annað en
flakka. Mest þykir mér gaman að
fara um sveitir. Nýlega var farið
með gamla fólkið hér í Bolungar-
vík inn í Djúp, og ég var eins og
venjulega, elst allra. Mér þykir
mikið varið í slíkar ferðir.
— Þú ert ekki einu sinni farin
að hærast María. Ætli þú verðir
ekki 100 ára eða meira?
— Ég er víst sérkennileg
skepna. En ég er ánægð með að
vita ekkert um það hvenær maður
fer. Það hefur enginn neitt með
það að gera. Maður verður bara að
taka því.
— Svo þú ert ánægð með þitt
lífshlaup?
— Já, ég má vera ánægð með
lífið. Allir eru svo góðir við mig.
Og óhætt er að segja, að betra er
yndi en auður. Það er ríkidæmi að
eiga mörg góð börn.
Viötal og myndir:
Elín Pálmadóttir