Morgunblaðið - 30.08.1981, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1981
Hve mikið hafa
Sovétríkin breytzt á
síðastliðnum 20 árum?
Eru lífskjör betri í
Sovétríkjunum nú?
Búa borgarar landsins
við minni kúgun af
hálfu yfirvalda? Hver
eru viðhorf Sovét-
manna gagnvart
Bandaríkjunum? Er
stjórnin í Kreml
reiðubúin að takast á
við Bandaríkin á hern-
aðarsviðinu?
Nicholas Daniloff,
sem var bandarískur
fréttaritari í Rúss-
landi á árunum frá
1961 til 1965, og sem
" er nýlega kominn
þangað aftur til að
taka við sem yfirmað-
ur skrifstofu tímarits-
ins US News and
World Report í
Moskvu, ber saman
ástandið í Rússlandi,
eins og það er í dag, og
eins og það var fyrir
tveimur áratugum, í
þessu viðtali við rit-
stjóra sína.
DAGLEGT LÍF
Þeir útvöldu „(teta verslað í sérstökum verslunum þar sem selt er gegn greiðslu i erlendum gjaldeyri.“ Vöruval fyrir þá efnuðu í
damigerðri verslun af þessu tagi.
„Unga fólkið er hætt
að trúa á hugmynda-
fræði leiðtoga okkar“
Spurning: Hvernig leizt þér á
við endurkomuna til Moskvu?
Svar: Bæði vel og illa. Vel að því
leyti, að fólk er betur klætt og
útstillingar í verslunargluggum
eru skemmtilegri. Kirkjur, sem
hafa verið endurbyggðar, eru
mjög fagrar, það eru fleiri fólks-
bílar á götunum. Sovétmenn eru
líka kurteisari á almannafæri, en
þeir voru fyrir 20 árum.
Hins vegar leizt mér verr á
annað. Framboð á ferskum mat-
vælum er óreglulegt og það er
fjári erfitt að hafa upp á ýmsum
hversdagsvörum. Rússar virðast
ennþá vera á rniðaldastiginu í
lánsviðskiptum. Vissuð þið, að
ávísanahefti eru sjaldgæf? Reikn-
inga þarf að greiða í reiðufé eða
með bankayfirfærslu, og þá þarf
að skrifa bréf. Maður finnur fyrir
þjakandi hendi yfirvalds, sem
ógjarnan viðurkennir, að því geti
orðið á mistök. Sovézk blöð eru
ennþá fjarska hátíðleg.
Sp: Eru Rússar ennþá tor-
tryggnir í garð erlendra frétta-
manna?
Sv: Það er mun auðveldara fyrir
erlenda fréttaritara að starfa í
Moskvu nú en fyrir 20 árum.
Sovétmenn hafa gert sér grein
fyrir kostum þess að fá vinsam-
legri umfjöllun í fjölmiðlum á
Vesturlöndum með því að vera ögn
hjálpsamari. Auk þess er Moskva
miklu opnari borg. Sovézkir emb-
ættismenn eru vafningalausari,
kurteisari, og ekki eins stífir á því
að þylja yfir manni áróðurslínuna.
Eitt er athyglisvert; fyrir 20
árum var ekki til símaskrá fyrir
almenning yfir notendur í
Moskvu. Fólk þurfti að halda skrá
yfir þau símanúmer, sem það
þurfti að nota. Á miöjum 7.
áratugnum gáfu Sovétmenn loks-
ins út skrá yfir númer opinberra
stofnana og samtaka. Snemma á
áttunda áratugnum kom út fjögra
binda skrá yfir heimilissíma, enn-
þá er samt ekki til neitt sem
samsvarar amerískri símaskrá
eða atvinnu- og viðskiptaskrá. Svo
er líka sá munur að símtal úr
almenningssíma kostar 2 kópeka
(ca. 25 aura), en maður fær ekki
peninga til baka, ef ekki næst
samband.
Sp: Hefur sovézka leynilögregl-
an ennþá eftirlit með Bandaríkja-
mönnum og öðrum útlendingum?
Sv: Af vesturlandabúum virðast
hernaðarfulltrúar sendiráðanna
vera undir ströngustu eftirliti.
Það er ekki óvenjulegt, að þeir séu
opinskátt eltir, þegar þeir sinna
erindum sínum.
Margar sögur. eru um, að í
íbúðum vesturlandabúa sé komið
fyrir hlerunartækjum, og að sím-
töl þeirra séu hleruð. Sumir sendi-
ráðsmenn segja, að hljóðnemum
hafi verið komið fyrir í bílum eða
jafnvel í þeim fötum, sem menn
eru oft í. En eftirlit með erlendum
blaðamönnum er lítt áberandi, og
fréttamenn gera yfirleitt lítið veð-
ur út af því.
Sp: Finnst þér Moskvuborg hafa
breytzt mikið?
Sv: Moskva hefur stækkað
feiknarlega og nú búa hér 8
milljón manns, en um 1960 var
íbúafjöldinn rúmlega 6 milljónir.
Borgaryfirvöld óttast ásókn fólks í
að búa hér, og það er verið að
reyna að setja skorður við vexti
borgarinnar. Það er verið að flytja
iðnað úr borginni, og verið er að
byKKÍ3 útborgir af miklum krafti.
Það er alls staðar verið að byggja.
Eftir því sem embættismenn segja
hefur nærri helmingur íbúa borg-
arinnar flutt í nýtt húsnæði á
undanförnum 10 árum. Samt er
ennþá mikill húsnæðisskortur, og
enn fyrirfinnast ömurlegar sam-
býlisíbúðir, þar sem fjölskyldur
hafa aðeins eitt til tvö herbergi og
verða að deila eldhúsi og baði með
öðrum.
Meira ber á tilvist Bandaríkj-
anna í Moskvu en áður. Söluvagn-
ar með skilti á rússnesku og ensku
selja Pepsi-Cola. Margir Rússar
klæðast gallabuxum og eru sumir í
bómullarskyrtum og bolum með
amerískum slagorðum og áletrun-
um. Bandaríska sendiráðið flagg-
ar alla daga, og fyrir utan sendi-
ráðið er sýningarkassi, þar sem nú
eru uppi myndir af nútímahögg-
myndalist í Bandaríkjunum.
Annað sem er athyglisvert er,
að yfirvöld í Moskvu leggja mikla
áherslu á að borgin sé þrifaleg.
Klukkan 7 á morgnana eru götu-
sópararnir teknir til við að sópa
gangstéttirnar, en samt sem áður
eru margir húsagarðar sóðalegir
og í kringum nýreist hús er skilið
eftir rusl og byggingarefni á víð og
dreif.
Sp: Hvernig er ástatt í stjórn-
málunum?
Sv: Fyrir 20 árum var Nikita
Krúsjeff við stjórnvölinn. Hann
kom til valda er stalínska kúgun-
artímanum lauk, og undir hans
stjórn hófst þíðan. Með Krúsjeff
fylgdi von og eftirvænting, og
hann hvatti þjóðina til að komast
fram úr Bandaríkjunum á ýmsum
sviðum fyrir 1980. Þetta voru þeir
spennandi dagar, þegar spútnikar
voru sendir á loft og Yuri Gagarin
fór í geimferð sína.
Eftirvænting þessara daga er
horfin, en í staðinn er komin
traust en fremur litlaus stjórn
Brésnefs. Sumir Sovétmenn kenna
Krúsjeff, sem lézt árið 1971, um
ýmsan skort sem enn er fyrir
hendi í efnahagskerfinu. Aðrir
hrósa honum fyrir að hafa dregið
úr stjórnmálaþvingunum, og fyrir
að hafa ráðizt gegn persónudýrk-
un Stalíns.
Sp: Finnst Rússum þeir njóta
meira frjálsræðis nú en á 7.
áratugnum?
Sv: Það er greinilegt að þeim
finnst þeir njóta meira frjálsræð-
is. Á 7. áratugnum fann maður
enn fyrir áhrifum ógnarstjórnar
Stalíns. Tæki maður ókunnan
mann tali, mátti búast við, að
hann segðist ekki geta hitt mann
aftur, þar sem það væri of hættu-
legt. Yfirvöld aðvöruðu fólk sem
hringdi í mann, einkum ef það
hafði ekki sérstakt leyfi til að
umgangast útlendinga.
Slíkur ótti er enn fyrir hendi.
Fólk vill lifa lífinu án þess að
koma sér í vandræði. Enn er
mikilvægt að sýna gætni í vali
kunningja. Fólk talar varlega í
símann og notar dulmál, ef það
telur að símtalið sé hlerað.
En það kom mér á óvart hversu
frjálslega Moskvubúar tala sín á
milli. Allt er látið flakka í litlum
hópi vina. Mér finnst slíkar við-
ræður alveg eins hreinskilnislegar
og opinskáar og vera mundi í hópi
Bandaríkjamanna.
Einnig er athyglisvert hve
frjálslega unga fólkið hagar sér.
Það hefur sprottið upp mjög lífleg
hreyfing þjóðlagasöngvara, sem
yfirvöld vildu gjarnan ná betri
stjórn á, en þau vita ekki hvernig
bregðast skal við. Þessi óopinberu
skáld safna um sig stórum hópum
fólks víðs vegar um landið. Mér
hefur verið tjáð að yfir 200.000
manns hafi komið saman á stund-
um, til að hlusta á sönginn og taka
hann upp á segulbönd, og sumar
af vísunum eru ansi hvassyrtar
stjórnmálalega séð.
Sp: Eru höft á ferðafrelsi
manna í Sovétríkjunum eins
ströng og áður?
Sv: Krúsjeff kvartaði undan því
í endurminningum sínum að leið-
togar Sovétríkjanna treystu Rúss-
um ekki nægilega til að leyfa þeim
að ferðast óhindrað til útlanda. Á
valdatíma Brésnefs hafa takmark-
anir á ferðafrelsi heldur verið
rýmkaðar. Sovétmenn mega fara í
opinberum erindagerðum eða í
skipulögðum hóp- eða einstakl-
ingsferðum. Þeir geta einnig farið,
ef þeim er boðið af ættingjum eða
stofnunum erlendis.
Rússar kvarta enn undan því, að
athuganir yfirvalda fyrir brottför
séu niðurlægjandi. Samt sem áður
ferðast fleiri Rússar til útlanda nú
en nokkru sinni fyrr. Háttsettur
embættismaður í ferðamálum
sagði nýlega, að „milljónir" sov-
ézkra borgara færu til útlanda á
ári hverju. Þó er langt frá því, að
ferðalög til útlanda séu jafn ein-
föld og auðveld og fyrir Banda-
ríkjamenn.
Sp: Óska margir sovézkir borg-
arar eftir því, að flytja úr landi?
Sv: Á síðastliðnum 10 árum
hafa rúmlega 250.000 manns flutzt
úr landi á löglegan hátt, en
heildaríbúafjöldi ríkisins er yfir
262 milljónir. Moskvuútvarpið
hélt því nýlega fram, að 98,4%
þeirra, sem sæktu um leyfi, fengju
það, hinum, 1,6%, væri neitað af
öryggishagsmunaástæðum.
Yfirvöldin þegja venjulega yfir
því, hve miklum erfiðleikum það
er bundið að flytja. Eftir að
sovézkir borgarar hafa sótt um
leyfi til að flytja brott, missa þeir
oft vinnuna eða eru færðir í verra
starf. Þeir vita aldrei hvenær