Morgunblaðið - 30.08.1981, Síða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1981
39
nauðsynja og neyzluvarnings.
Skaftpottar, steikarpðnnur, regn-
hlífar voru þar efst á blaði til að
standa jafnfætis fólki á Vestur-
löndum í daglegu lífi.
En í þess stað var stofnað til
stóriðnaðar og stálframleiðslu
eins og í Nowa Huta. í Czesto-
chowa var sömuleiðis sett á stofn
stálframleiðsla. Nýjar kolanámur
voru opnaðar til afnota. Efnaverk-
smiðjur af stærstu gerð skutu upp
kolli meðal annars ein til fram-
leiðslu brennisteinssýru í nánd við
Wizow, sem talin er hin stærsta í
allri Evrópu.
Framleiðsla á stáli og kolum
hefur aukizt gífurlega hina síð-
ustu áratugi. Allt kapp er lagt á
þungaiðnað. En eins og flestir vita
er það sá iðnaður, sem gerir þjóðir
sterkar í styrjöldum.
En Pólverjar sjálfir hafa litla
ánægju og enn minna gagn af
slíkri stórframleiðslu.
Kolin eru alltaf rándýr og
margir berjast við kuldann að
vetrinum. Sú er ástæðan, að ein-
ungis þriðji hluti kolaframleiðslu
landsins er til sölu á heimamark-
aði: Rússar hirða þriðja hlutann,
og það sem þá er eftir selzt til
vestlægari landa á lágvirði, lægra
verði en í sjálfu Póllandi. Þrátt
fyrir allan flutningskostnað geta
Svíar keypt pólsk kol á lægra verði
en pólskir verkamenn heima hjá
sér.
Samt er það ekki af mann-
vonzku, sem Sovétmenn hindra
Pólverja í því að nota sín eigin kol,
verið þvinguð undir yfirráð
kommúnista.
Þessi lönd eru ekki paradís
verkalýðsins — þvert á móti.
Verkafólkið lifir í afgrunni þess
samfélagslega pýramída, sem gæti
verið tákn þessa þjóðskipulags.
Það vinnur átta stundir á dag
sex daga vikunnar. Laun þess eru
un tíundi hluti af launum háskóla-
prófessors.
Þegar einhver hinna kommún-
ísku hátíðisdaga nálgast, t.d. 1.
maí eru verkamenn kallaðir á
fund í þeirra svonefnda stéttarfé-
lagi.
A þessum fundum fá þeir allra
náðarsamlegast „leyfi" til að
„samþykkja" einróma, enginn þor-
ir að greiða atkvæði gegn tillög-
unni, að þeir til næsta hátíðisdags
skuli veita ríkinu 50 vinnustundir
án endurgjalds fram yfir venju-
legan vinnutíma. Verkamenn
bölva þessum hátíðisdögum til
hins neðsta, en þeir hafa engin
úrræði og verkföll koma ekki til
greina.
Öll stéttarfélög verða að láta
slíka vinnu af höndum og nefnast
slik störf sjálfboðastarfsemi.
Meira að segja samtök háskóla-
kennara eru neydd til þátttöku.
Ég varð að lofa 30—50 aukatím-
um handa „námsþyrstum“ stúd-
entum. Það gerði ég raunar fús-
lega en notaði tímann handa
litlum hópi andkommúnískra
nemenda, sem ég veitti sérstaka
fræðslu með mikilli leynd.
Verkamennirnir hafa ekki einu
legu merkingu til einkaframtaks á
Vesturlöndum, eru ekki til í Pól-
landi, þar eru heldur engir verk-
smiðjueigendur eða umferðasalar.
Fólkinu er skipt í stranglega
aðgreindar stéttir.
Hin nýja höfðingjastétt er skip-
uð æðstu mönnum flokksins. Lífs-
kjör þeirra eru himinhátt ofar
kjörum almennings.
Næst þeim eru skrifstofustjórar
kommúnísku stjórnarklíkunnar,
sem annast bókhald og starfslýs-
ingar hinna æðstu og gera fjöl-
miðlum grein fyrir athöfnum
þeirra og ætlunum, og afsaka það,
sem gæti valdið vandræðum og
vangaveltum almennings. Síðan er
heilt langstökk niður til tækni-
fræðinga og verkfræðinga, sem
annast hönnun, teikningar og
áætlanir hinna voldugu verk-
smiðja þungaiðnaðarins, sem telja
má hornsteina hins kommúníska
skipulags.
Þar næst eru svo læknar, þá
kennarar og undirtyllur ríkis-
starfsmanna, umsjónarmenn, bók-
arar og að síðustu allra neðst
verkamennirnir. Auðvitað þekki
ég bezt til hjá háskólakennurum.
Háskólinn í Krakow, þar sem ég
kenndi þjóðréttarfræði var stofn-
aður árið 1364. Hann var fyrr á
öldum miðstöð frjálsrar rann-
sóknarstarfsemi. Og það hafði í
för með sér virðulegar, vísinda-
legar hefðir eða erfðavenjur.
Venjulega á árum áður innrit-
uðust nær 2000 stúdentar í lög-
fræði árlega. En nú hefur komm-
kommúnistar, en þeir hafa ákaf-
lega mikil áhrif í skólanum.
Þeir teljast hópur hinna út-
völdu, sitja í nefndum og hafa
stjórnunaraðstöðu til ýmiss konar
ákvarðana í skólanum og fá alltaf
herbergi í hinum ódýru stúdenta-
görðum.
Þeir vinna sem njósnarar í
kennslusölum og hvarvetna, þar
sem því verður við komið, og
nærvera þeirra vekur tortryggni
og gerir aðra hljóða og hrædda,
skapar andúð og leiðindi.
Á seinni árum komu nemendur
mínir öft með athugasemdir og
fyrirspurnir, sem gáfu ótvírætt í
ljós, að þeir voru andsnúnir
kommúnisma.
En auðvitað varð ég að veita
þeim tvíræð og hlutlaus svör.
Mín einustu úrræði voru að
velja nokkra nemendur í lítinn
hóp trúnaðarmanna og veita þeim
hlutlausa, frjálsa fræðslu í al-
þjóðarétti, sem stjórnvöld hafa
útilokað úr kennsusölum skólans.
Þetta var eina leiðin fyrir mig
og fleiri prófessora, sem hugsuðu
svipað til að halda við vísinda-
legum hefðum háskólans.
Samkvæmt reglum er hver Pól-
verji herskyldur tuttugu og eins
árs að aldri.
Árlega ná nálægt 180 þúsund
menn þessum aldri.
En svo undarlegt sem það mætti
virðast eru aðeins 70 þúsund
kallaðir til heræfinga. Skýring
þessa fyrirbrigðis er sú, að komm-
únistar óttast að hafa allt of
A ÞJÓÐ STENST EKKl
RATUG EFTIR ÁRATUG
en styðja samt að byggingum
risavaxinna stáliðjuvera til að
styrkja Pólland.
Hvorttveggja á sitt takmark,
þegar á það er litið sem lið í þeirri
allsherjaráætlun að gera Sovét-
ríkin allsráðandi afl í veröldinni.
Þessi áætlun er í fjórum megin-
þáttum:
1. Skapa þarf ægilegt herveldi,
sem verða skal ógnun allri
heimsbyggð. Það er þess vegna
sem Rússar verða að fá kol og
stál frá Póllandi og öðrum
lénsríkjum.
2. Sovét-Rússland vill soga allar
þessar kúguðu þjóðir í sína eigin
hít. Það er rótin að þeirri
viðleitni og voldugu átökum,
sem ráðstjórnin beitir til ein-
stefnu allra sinna undirokuðu
þjóða. Náist þetta takmark
verður kommúníska heimsveld-
ið æðst í veröld allri.
3. Unnt er að ná æskilegum um-
þóttunartíma að þessu marki
með aðstoð þeirrar stjórnfræði-
legu blekkingaslæðu, sem notuð
er til að dylja hinn raunveru-
lega tilgang Sovétkerfisins. Það
er þess vegna, sem Rússar eru
andsnúnir friðargerð við Aust-
urríki og Þýzkaland og gera allt,
sem unnt er til að splundra
Vesturveldunum.
4. Allt skal gjört, sem unnt er til
valdaráns í veröldinni án þess
að hleypa af einu einasta skoti
— allt skal unnið með áróðri og
fimmtu herdeildum. Þetta er í
raun og veru lykillinn að leikn-
um öllum.
Meðan ég var prófessor ferðað-
ist ég mikið í Póllandi og kynntist
alls konar fólki.
Stundum urðu á vegi mínum
ýmsir fulltrúar hinna þrælkuðu
sambandsþjóða og ég komst að
raun um að þar gildir hið sama að
mestu.
Þess vegna má fullyrða, að það
sem ég segi um Pólland gildir
einnig um Tékkóslóvakíu, Ung-
verjaland og Rúmeníu og önnur
þessara ógæfulanda, sem hafa
sinni ánægju af frítímum og
sunnudögum, því launun nægja
aðeins fyrir brýnustu nauðsynjum
til fatnaðar og fæðis þeim allra
nægjusömustu.
Húsnæðiseklan er svo yfirþyrm-
andi að verkamaður með konu og
þrjú börn getur fengið leiguíbúð,
tveggja herbergja, sem er 3x5
metrar að flatarmáli og margar
fjölskyldur fá ekki einu svo rúm-
gott húsnæði.
í Varsjá og Krakow hef ég séð
allt að átta fjölskyldum hrúgað
saman í vesæla þriggja herbergja
íbúð með einu litlu eldhúsi og
baðherbergi til skipta.
Háskólastarfsemin hefur samt
glatað tiltölulega meiru en verka-
lýðurinn.
Laun háskólakennara eru al-
gjörlega fastákveðin af ríkinu.
Æðstu og hæst launuðu emb-
ættin, embætti rektora og deildar-
stjóra, koma ekki til greina handa
öðrum en þeim sem eru í flokks-
forystu stjórnarinnar.
Verzlunarmenn í orðsins venju-
úníska kennslumálaráðuneytið
sett strangar takmarkanir um
aðgang og síðustu ár hafa nálægt
210 nemendur verið teknir í lög-
fræðideild skólans.
Mínir tveir aðstoðarkennarar,
útnefndir af stjórnvöldum, sér-
stakri eftirlitsnefnd með starf-
semi lögfræðideildar skólans, voru
báðir njósnarar fyrir flokkinn.
Pólskir stúdentar eiga erfiða
daga. Allur námsstyrkur er væg-
ast sagt skorinn við nögl. Einstök
heppni má teljast fyrir þá, sem fá
herbergi á ríkisreknum stúdenta-
görðum, með lágri leigu, en flestir
búa við fádæma húsnæðisvanda
og þrengsli. Sex nemenda minna
bjuggu í 3Vix6 fermetra stofu. Þar
var ekki auðvelt að koma fyrir
rúmum þeirra og stólum.
Minnsta kosti helmingur stúd-
enta eru vannærðir og margir
heilsuveilir. Þetta ástand dregur
að sjálfsögðu mjög úr námsár-
angri og lengir námstímann.
Nálægt 10 prósent stúdenta eru
marga Pólverja undir vopnum
samtímis. Herstyrkur Póllands
vekur herjum Sovétstjórnarinnar,
Rauða hernum, óþægindi og
leyndan ótta.
Sovétmenn hafa t.d. minnst
fimm h'erdeildir til taks í Póllandi
til að koma í veg fyrir uppreisnir.
Það eru þessar sveitir, sem ráða
landinu í raun og veru og þær
verða hér uns kommúnisminn
hefur sigrað Pólland í anda og
sannleika.
Á yfirborðinu gæti litið svo út
sem kommúnistar séu ónæmir
fyrir allri gagnrýni. En það er
öðru nær, þeir eru sjúklega hör-
undssárir.
Ásakanir um ruddaskap,
grimmilega valdbeitingu særir þá
mjög mikið, sérstaklega ef gagn-
rýnendur eru úr hópi verkamanna
vestan járntjaldsins.
Gagnrýni slíkrar gerðar er
ógnun þeirri yfirráðastefnu sem
ætlar sér allan heiminn án styrj-
aldar.
Þeir, sem átt hafa ævidaga að
baki járntjaldsins, vita hve vold-
ugt traust kommúnistar hafa til
sinnar áróðursstarfsemi. Sú
Grótta-kvörn nemur aldrei staðar
og þá kemur í ljós þessi stöðugi
þrýstingur bifar að síðustu
bjargtraustum rótum allra efa-
semda um þá.
Auðsæjast er, hvílíkt kapp er
lagt á að grafa undan áliti og
virðingu Vesturlanda.
Hægt er að hugsa sér kommún-
íska stjórnendur eiga það eitt að
takmarki sem nefna mætti:
„Nýir markaðir fyrir níð um
vestræn ríki.“
Utanríkisviðskipti Sovétmanna
eru öll saman greinar á meiði
þessarar fimmtu herdeildar. En
þrátt fyrir markvissa og tillits-
lausa starfsemi sinna áróðursvéla
hefur þeim ekki tekizt að gera
fjöldann í Póllandi að kommúnist-
Gegn áróðri þeirra er unnið
andsnúnum áróðri neðanjarðar-
samtaka eða leynihópa, sem virð-
ast hafa enn meiri tök. Andstaðan
gegn kommúnistum er sterkust og
fjandsamlegust í sveitum Pól-
lands.
Stjórnin hefur unnið markvisst
að mótum samvinnufélaga meðal
bænda. Þeir eru lokkaðir til sam-
starfs og hlýðni með dráttarvél-
um, vélplógum og þreskivélum.
En þeir stritast stöðugt gegn
allri slíkri viðleitni, og enn eru
tiltölulega fáir hinna 40 þúsund
pólsku bænda í þessum óskasam-
tökum stjórnarliðsins, enda gefa
þau vægast sagt ekki góða raun.
Segja má að pólski bóndinn hafi
lært lítið meira en að lesa og
skrifa, en hann leggur þeim mun
meiri áherzlu á menntun og upp-
eldi barna sinna.
Börn í sveitaþorpum Póllands
eru rækilega áminnt um að taka
vel eftir i kennslustundum, þar
sem reikningur, innanhússtörf og
búskaparumsvif eru til umræðu
en — muna svo að loka eyrum
fyrir öllu öðru.
„Börnin láta marxismann renna
yfir sig eins og regnskúr af bröttu
bárujárnsþaki," sagði gamall
sveitabóndi við mig og brosti.
Á heimilum þeirra foreldra,
sem notið hafa nokkurrar skóla-
fræðslu, er reynt að láta börnin
njóta þess eftir föngum, einkum í
tómstundum.
Amma og afi eru oft beztu
kennarar barnanna.
Og einmitt í Póllandi þar sem
fortíðin var raunverulega miklu
betri, eignast orð hinna öldnu
margfaidan kraft til mótunar og
áhrifa hinum ungu. Á knjám afa
og ömmu verða börnin ósjálfrátt
fyrir þeim áhrifum gegn vaidhöf-
um, sem engin öfl fá upprætt né
bugað. En kommúnistar kunna
samt enga uppgjöf og innan
skamms mæta ömmur og frænkur
sinni örlagastund, þegar hinzta
kallið kemur.
Ný kynslóð er þá komin í
heiminn, sem aldrei hefur kynnst
frelsinu né fengið um það að
heyra.
Undir járnhæl kommúnismans
og í kúgunargreipum hans koðna
allar hefðir og mótstaða hins
frjálsborna manns og öfl hins illa
ná yfirtökum.
Pólverjar hafa alla tíma verið
stolt og frjálsborin þjóð og brotið
alla fjötra. Fólk með frjálsa hugs-
un, ákveðnar skoðanir og hetjuhug
og sem ekki óttast að grípa til
vopna, ef mikið var í veði.
En jafnvel hin stoltasta þjóð
stenzt ekki linnul^usa kúgun ára-
tug eftir áratug, missi hún vonina
um að varpa af sér okinu.
Þess vegna er svo nauðsynlegt
að Vesturlönd glæði vonirnar og
sýni þessari þrælkúguðu þjóð, að
henni er ekki gleymt.
En takist okkur ekki að vekja
frjálsar þjóðir til átaks, nær
algjört vonleysi tökum að innstu
hjartarótum milljónanna austan
járntjaldsins, þjóðanna, sem eru
fangar Sovét en frelsisins börn og
vinir.
(Árelius Níelsson þýddi.)
7