Morgunblaðið - 13.10.1981, Qupperneq 14

Erlendur Þorsteinsson
MaKnús Kjartansson
Látinna þing-
manna minnzt
á Alþingi
(iunnar Thoroddsen. forsa'tis-
ráðherra. stýrði setninjíarfundi
AlþinKÍs sl. lauKardatí. sem ald-
urs forseti þin>?sins. l>á minnt-
ist hann tveRKja þinRmanna.
sem látist hafa í þinRhiéi. Er-
lendar Þorsteinssonar. fv.
skrifstofustjóra Brunabótafé-
laRs íslands or MaRnúsar
Kjartanssonar. fv. ritstjóra or
ráðherra. Forsa-tisráðherra
saRÓi orðrétt:
Tveir fyrrverandi alþingis-
menn hafa dáið frá því að síð-
asta þingi var slitið. Erlendur
Þorsteinsson, fyrrverandi
skrifstofustjóri, andaðist 10. júlí,
stjötíu og fimm ára að aldri.
Magnús Kjartansson, fyrrver-
andi ritstjóri og ráðherra, and-
aðist 28. júlí sextíu og tveggja
ára.
Erlendur Þorsteinsson var
fæddur á Búðum í Fáskrúðsfirði
12. júní 1906. Foreldrar hans
voru hjónin Þorsteinn Sigurðs-
son sjómaður þar og síðar vél-
stjóri á Akureyri og Siglufirði og
Helga Erlendsdóttir. Han lauk
gagnfræðaprófi á Akureyri 1925
og stundaði síðan framhaldsnám
þar fram á árið 1927. Þá hvarf
hann frá námi oggerðist skrifari
bæjarfógetaembættisins á Siglu-
firði og ári síðar fulltrúi bæjar-
fógeta. Árið 1936 var hann ráð-
inn skrifstofustjóri síldarútvegs-
nefndar og þremur árum síðar
framkvæmdastjóri hennar. 1958
varð hann skrifstofustjóri
Brunabótafélags íslands og
gegndi því starfi til sjötugsald-
urs.
Erlendur Þorsteinsson að-
hylltist ungur stefnu jafnaðar-
manna í þjóðmálum. Hann átti
sæti af þeirra hálfu í bæjar-
stjórn Siglufjarðar 1938—1947
og var forseti bæjarstjórnar
fyrsta kjörtímabilið. Hann var
skipaður í nýbyggingarráð 1944,
og var í stjórn Síldarverksmiðju
ríkisins 1947—1952 og í síldar-
útvegsnefnd og stjórn Tunnu-
verksmiðju ríkisins 1947—1970,
formaður beggja 1958—1969. Á
Alþingi átti hann sæti sem
landskjörinn þingmaður
1938—1942 og sat auk þess sem
varaþingmaður 1938 og
1949—1950, tók sæti á níu þing-
um alls.
Erlendur Þorsteinsson átti
heimili og vettvang starfa sinna
á Siglufirði á miklum athafna-
tímum í því bæjarfélagi. Þar
gegndi hann forustustörfum við
vinnslu og sölu síldar. Hann öðl-
aðist mikla reynslu á því sviði og
tók margsinnis J)átt í við-
skiptasamningum Islendinga við
aðrar þjóðir. Samstarfsmenn
hans bera honum það vitni, að
hann hafi verið réttsýnn í
stjórnarstörfum og vinsæll í
samstarfi.
★
Magnús Kjartansson var
fæddur á Stokkseyri 25. febrúar
1919, sonur hjónanna Kjartans
Olafssonar og Sigrúnar Guð-
mundsdóttur. Hann lauk stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík vorið 1938, var síðan
við verkfræðinám í Kaupmanna-
höfn 1938—1940, en hvarf þá að
námi í norrænum og íslenskum
fræðum. Hann var ritstjóri
Þjóðviljans 1947—1971. Á Al-
þingi tók hann sæti varamanns á
árunum 1950—1952 og 1965, var
kosinn alþingismaður Reykvík-
inga 1967 og átti sæti á þingi til
vors 1978, alls á sautján þingum.
Hann var heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðherra og iðnaðar-
ráðherra 1971—1974. í mennta-
málaráði átti hann sæti
1946-1953 og 1956-1963, var
þingkjörinn fulltrúi í Norður-
landaráði 1967—1971 og
1974— 1978, og í orkuráði
1975— 1979.
Magnús Kjartansson var hátt
á þrítugsaldri, þegar hann hvarf
frá námi að ritstjórn og þátttöku
í stjórnmálabaráttu. Hann var
snjall í ræðu og riti, baráttu-
glaður, harðskeyttur og mark-
viss. Mann var mikilvirkur al-
þingismaður og ráðherra. I ríkis-
stjórn voru honum falin ráðu-
neyti, sem voru í mótun sem
sjálfstæðar stjórnardeildir. Þar
beitti hann sér af dugnaði fyrir
ýmsum nýmælum í iðnaðar- og
orkumálum, en þó einkum í heil-
brigðis- og tryggingamálum. Þá
átti hann þó við að stríða sjúk-
leika, sem 4)yngdist síðar og
neyddi hann að lokum til að
draga sig í hlé frá stjórnmála-
störfum. Síðustu starfskrafa
sína á opinberum vettvangi helg-
aði hann einkum réttindamálum
öryrkja. Samherjar Magnúsar
dáðu hann og andstæðingar
hans í stjórnmálum kunnu að
meta mikla hæfileika hans.
Ég bið þingheim að minnast
Erlends Þorsteinssonar og
Magnúsar Kjartanssonar með
því að rísa úr sætum.
Ávarp forseta við þingsetingu:
„Fáum aldrei
fullþakkað lýðræðið"
„Mikill munaður að vera íslendingur“
Hér fer á eftir, orðrétt, ávarp
forseta íslands, frú Vigdísar
Finnbogadóttur. er hún setti
Alþingi. 104. löggjafarþing, sl.
laugardag:
„Það er ávallt merkur atburður
í þjóðarsögunni, þegar Alþingi Is-
lendinga er sett. Sú athöfn hefur
fyrir löngu fengið á sig hefðbundið
snið látleysis, í samræmi við eðli
okkar Islendinga sem ekki er um
það gefið að flíka tilfinningum
okkar um of á hátíðarstundum.
Alþingi hefur um langan aldur
búið við þá gæfu, að virðing fyrir
málum sem þar eru til umræðu á
sér djúpan hljómgrunn í hugum
þegnanna. Menn láta sig í þessu
landi meira skipta orð og athafnir
lýðræðiskjörinna þingmanna
sinna en títt er um almenning í
öðrum löndum, enda flýgur orðið
hratt á Islandi og nær vegna
fámennis okkar eyrum svo til allra
sem í landinu búa. Þjóðmálaum-
ræða er hér og víðtækari en ann-
ars staðar tíðkast og gagnrýni
hins almenna borgara varðandi
ákvarðanir fyrir þjóðarbúið oft
harðskeyttari en efni standa til.
Við það tapar hún iðulega gildi
sínu og slævir fremur en að
hvetja. Stóryrði eru ekki alltaf
sterkasta vopnið. Menn gleyma
oftar en ella að þakka það sem vel
er gert og sýnist þeim eitthvað
fara miður fría þeir sjálfa sig
ábyrgð og falla í þá gryfju að
kenna öðrum um. Það skal þó á
það minnt að við erum öll sam-
ábyrg við rekstur þessa þjóðfé-
lags, hver í sínu starfi, — öll sið-
Jón Helgason,
forseti Sameinaðs þings.
Alþingishúsið við AusturvöII
Hundrað starfsár í húsi þingsins:
„Menning fortíðar
— Menntun framtíðara
„Sannleikurinn mun gera yður frjálsa“
Á þessu ári eru 100 ár síðan Alþingi hóí störí í þing-
húsinu við Austurvöll. Um tíma hýsti þinghúsið jafn-
framt landsbókasafnið og forngripasafnið. Þegar söfnin
fluttust burt var háskólinn þar til húsa (fram til 1940).
Af þessu tilefni, hundrað ára starfi Alþingis í þinghús-
inu við Austurvöll, flutti forseti Sameinaðs þings, Jón
Helgason, eftirfarandi ávarp við þingsetningu.
„Á þessu ári eru eitt hundrað ár
liðin, síðan Alþingi var í fyrsta
sinn sett í þessu húsi. Bygging Al-
þingishússins átti nokkurn að-
draganda, enda þótt framkvæmdir
stæðu ótrúlega skamman tíma.
Það var Sveinn Skúlason, þm.
N-Þing., sem flutti á Alþingi 1865
og aftur 1867 tillögu um þjóðhátíð
1874 og sýnilegt minningarmark
um hinn fyrsta iandnámsmann,
Ingólf Arnarson, og fjársöfnun í
því skyni. Tillagan var afgreidd
1867 með þeirri breytingu, sem
nefnd, er Sveinn Skúlason átti
sæti í, gerði tillögu um, að minn-
ingarmarkið yrði hús af steini
handa Alþingi. Jafnframt skyldi
hver alþingismaður gangast fyrir
árlegri fjársöfnun í kjördæmi sínu
til að standa straum af kostnaði
við bygginguna. Nokkurt fé safn-
aðist næstu árin, en það nægði þó
ekki til að hrinda verkinu af stað.
p]n á þriðja löggjafarþinginú ár-
ið 1879 samþykkti Álþingi að
skora á stjórnina: að á fjárhags-
tímabilinu 1880—'81 sé byggt hús
handa Alþingi og söfnum lands-
ins, að sett sé nefnd af fimm þing-
mönnum, þremur úr neðri deild og
tveimur úr efri deild, er stjórnin
leiti álita hjá á milli þinga um
tilhögun og bygging hússins.
Og í fjárlögum fyrir árin 1880
og 1881, sem þá voru samþykkt,
var að frumkvæði fjárlaganefndar
neðri deildar allt að 100 þús. kr.
fjárveiting í þessu skyni. Heild-
argjöld fjárlaga þessi ár voru
áætluð um 800 þús. kr. samtals.
Hilmari Finsen landshöfðingja
var falin framkvæmd þingsálykt-
unarinnar, en hann hafði einmitt
skrifað forseta neðri deildar bréf í
upphafi þingsins 1879 og vakið at-
hygli á þörfinni fyrir Alþingishús,
og þá þegar unnið nokkuð að at-
hugun málsins.
En þingmannanefndin varð ekki
eingöngu tii að leita álita hjá,
heldur virðist hún hafa verið at-
hafnasöm, og þá ekki síst Tryggvi
Gunnarsson, sem dvaldi í Kaup-
mannahöfn veturinn 1879—’80, og
vann þá að undirbúningi húsbygg-
ingarinnar með útvegun efnis og
ráðningu byggingarmeistara og
annarra starfsmanna. Svo vel var
að verki staðið að Alþingi var sett
og haldið í hinu nýja húsi nær
fullbyggðu, þegar það kom næst
til fundar 1. júlí 1881. En þá var
lögbundið að þing skyldi hefjast
fyrsta virkan dag í júlí.
Stórhugur þings og þjóðar við
byggingu Alþingishússins fyrir
einni öld hlýtur að vekja athygli
okkar og aðdáun í dag. Þing var þá
aðeins haldið annað hvert ár og
stóð tæpa tvo mánuði hvert sinn,
þannig að nýtingartíminn var ekki
langur, ef sá maelikvarði okkar
tíma er notaður. Á sama tíma og
sulturinn vofði yfir miklum hluta
heimila í landinu, þá leggur fólk
fram úr léttum sjóði til að þjóðin
eignist virðulegt Alþingishús. Og
Alþingi ákveður að verja áttunda
hluta tekna á fjárlögum í þessu
skyni, enda þótt segja mætti, að
þjóðina vantaði þá allt til alls.
Það hefur verið mat þeirra
mætu manna, sem þá voru kjörnir
til setu á Alþingi og voru að vinna
að því að leggja grunninn að efna-
hagslegu og stjórnarfarslegu
sjálfstæði þjóðarinnar, að þetta
væri ekki of dýru verði keypt til að
styrkja stöðu Alþingis, og þá um
leið þjóðarinnar allrar. Þegar Al-
þingi var ekki lengur háð á Þing-
völlum í skjóli hamraveggjanna,
þá þyrfti það á veglegri byggingu
að halda.
Og Alþingishúsið var reist hjá