Morgunblaðið - 31.10.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1981
Á kristniboðsári
Spurt er:
Ég lít svo á, að allt gróft tal sé ómenning, þar með talin
blótsyrði. Sumir halda því fram að syndsamlegt sé að
blóta. Hvernig er hægt að rökstyðja það út frá Biblíunni?
Spurning:
Ég lít svo á að allt gróft tal sé
ómenning, þar með talin blóts-
yrði. Sumir halda því fram að
syndsamlegt sé að blóta. Hvern-
ig er unnt að rökstyðja það út
frá Biblíunni?
Þessi spurning leiðir hugann
að annarri spurningu: Hvert er
gildi orðanna, hins talaða máls?
Ef við dæmum orðin fánýt, verð-
ur hlutverk þeirra léttvægt og
litlu skiptir þá hvaða orð við
veljum og beitum. Hvort við auð-
kennum sum þeirra sem blóts-
yrði eða e-ð annað varðar þá
engu. En séu þau hins vega sá
burðarás andlegra verðmæta
sem sumir ætla, jafnvel „fjöregg
frelsis og sjálfstæðis", hljótum
við að skoða tilgang þeirra og
hlutverk í öðru ljósi. Þá verða
þau ekki skilin frá okkur sjálf-
um, stöðu okkar og tilgangi í líf-
inu.
Orð til uppbyggingar
Hverju svarar kristin trú?
Jú, Biblían leiðir hugi okkar
að orðinu öðru fremur. „I upp-
hafi var orðið og orðið var hjá
Guði og orðið var Guð“, segir í
jólaguðspjalli Jóhannesar. Þar
tengir guðspjallamaðurinn á
listrænan hátt hinn gamla og
nýja sáttmála sem Guð gerði við
lýð sinn. Hann notar orðið til að
tjá hinn óræða veruleika. Guð
skapar með orði sínu. Hann tal-
aði og það varð, hann mælti og
þá stóð það þar, segir í G.t. „Og
orðið varð hold og hann bjó með
oss fullur náðar og sann-
leika ...“ Þannig túlkar orðið
hinn skapandi mátt, verk Guðs
og veruleika hér í heimi.
Jesús Kristur var hið höidi
klædda orð. Hann flutti „orð
lífsins", „orð eilífs lífs“ og það
orð er „lifandi og kröftugt" og
mun aldrei undir lok líða. Og
skilaboð þeirra sem væntu lækn-
ingarkraftaverks af Jesú voru
þessi: „Segðu það aðeins með
orði...“
Mikill er því vegur orðsins í
uppsprettulindum trúarinnar og
helg staða þess. En þessi hugsun
endurspeglast líka í áherslunni á
nauðsyn þess að við kristnir
menn gætum tungunnar og
vöndum mál okkar. Tungutak
okkar á að leggja lið og hlúa að
þeirri nýsköpun sem Kristur hóf
hér á jörðu. Eins og orðið verður
farvegur Guðs til mannanna,
farvegur sköpunar hans og
endurlausnar, eins eiga orð
mannanna hvers til annars að
vera til uppbyggingar en ekki
niðurrifs, þregða birtu á veginn,
birtu kærleika og fyrirgefningar,
flytja náð þeim sem heyra. Segja
má því að rök trúarinnar leggi
okkur á herðar að vanda mál
okkar í öllum greinum, eins og
við eigum að flytja sáttarorð,
vera orðheldin og orðvör. Helgi
orðsins minnir okkur á að „orð
eru dýr“ því af gnægð hjartans
mæiir munnurinn og góður mað-
ur ber gott fram úr goðum sjóði.
Jesús sagði að ekki saurgi það
manninn sem inn fer í munninn,
heldur hitt sem út af honum fer.
Ljóst má vera að orðin bera
því hugarfari vitni sem inni
fyrir býr. Hugsun og orð eiga
samleið og tengsl þeirra eru háð
því lögmáli að ef tréð er skemmt
verður ávöxtur þess einnig
skemmdur. Þótt margt sé vissu-
lega talað í hugsunarleysi verður
að viðurkenna að hugarfar og
vitund mannsins er á bak við allt
sem hann mælir. Ógætileg orð,
hvort heldur eru bakmæli, níð-
yrði eða blótsyrði, eru þar ekki
undanskilin og geta því aldrei
átt afsökun sína í óvæntum at-
vikum, ójafnvægi eða reiði, sem
oft einkenna aðstæður þegar slík
orð eru látin falla.
Eru blótsyrði syndsamleg?
Þann skilning trúarinnar á
gildi og mikilvægi hins talaða
orðs, er að framan getur, vil ég
leggja til grundvallar svari mínu
við þeirri spurningu um blóts-
yrði, er mér hefur verið falin. Ég
hefi dregið fram stöðu þess í
Ijósi sköpunartrúar Biblíunnar.
Kristinn maður hefur því fyrst
og fremst í huga að mál hans
skal flytja „orð til uppbygg-
ingar". Bölv og ragn stríðir gegn
þeirri vitund sem önnur þau orð
eða orðtök sem lýta Guðs sköp-
un. Þá hefi ég einnig í huga þann
leiða ávana margra að flétta
nafn Guðs og Jesú í tilviljana-
kenndar upphrópanir, stundum
afbakaðar og einatt í marklausri
mótsögn við eðli máls og atvika.
Allt slíkt málfar finnst mér bera
vott um andlegt hirðuleysi og
virðingarleysi við sjálfum sér
sem öðrum.
Hitt verður persónuleg niður-
staða hvers og eins og háð því
hvað stýrir hugsun hans og gild-
ismati í lífinu, hvort hann lítur
þau orð sem um ræðir „synd-
samleg" og andstæð guðs vilja,
eða hvort þau eru honum jafn
hlutlaus og lífvana og steinvalan
á götunni sem einu gildir hvort
liggur hér eða þar.
Klót er ekki síst merki um andlega
örbirgð.
Móðurmálið
En fleiri rök koma til, er við
hugleiðum blótsyrðin og áhrif
þeirra á málið. Þjóðtungan á
djúpar tilfinningarætur í hugum
okkar íslendinga, sem ræður
málkennd og smekk manna,
hvað sem trúarlegri afstöðu
þeirra líður. íslenskan nefnir
þjóðtunguna móðurmál og það er
helg þökk á bak við þ á hugsun
og blótsyrði, sem önnur ónytju-
orð, geta vart átt heima í þeirri
þakkargjörð, þeirri „móður“-
minningu. Þjóðtungan er helg í
hugum þeirra sem minnast
mæðra sinna eins og séra
Matthías:
Mitt andans skrúð er skorið af þér
sú skyrtan best hefir dugað mér ...
og
Ég hefi þekkt marga háa sól,
ég hefi þekkt bækur og tungumál
og setið við lista lindir
en enginn kenndi mér eins og þú ...
Þeir sem kjósa að „skreyta"
mál sitt með svonefndum blóts-
yrðum mættu hugleiða þá saurg-
un á „móður“-málinu sem slíkt
er í eðli sínu, enda þótt þeir hafi
ekki þá vitund að þeir séu með
slíku málfari að „brjóta niður
musteri Guðs“.
Afsakaðu prestur minn!
Oft megum við prestar taka
við afsökunarbeiðni viðmælenda
okkar, er þeim hefir óvart hrotið
blótsyrði af vör. Þótt við teljum
okkur flestir e.t.v. ekki þurfa
persónulega á þeirri afsökunar-
beiðni að halda, er þó vel ef ná-
vist okkar kallar þá hugsun fram
að tungan, þessi „litli limur“,
þurfi frekari tamningar við. Eða
skyldi annað koma til, eitthvert
óljóst hugboð um að blótsyrðin
hafi boðað afneitun, verið ákall á
hið illa vald, sem alls ekki var
ætlun þess er talaði? Já, svo tví-
eggja geta þessar mótsagna-
kenndu upphrópanir stundum
verið, orðin sem gjarna eru not-
uð í stað lýsingarorða, sem ís-
lensk tunga er þó auðug af. Það
gleymist of oft að „ ... orð er á
Islandi til um allt, sem er hugsað
á jörðu“. Við eigum svo marga og
miklu betri möguleika en blót og
ragn, sem væru sjálfum okkur og
móðurmálinu til sæmdarauka.
„Af máli má
manninn þekkja“
Raunar hneigist ég til að lita á
blót fyrst og fremst sem merki
um andlega örbyrgð, skort á
hæfileika til að tjá hugsun sína.
Sá sem hefur vanið sig á að blóta
er óafvitandi að játa hversu
takmarkaðan orðaforða hann
hefur. Hann erí sjálfu sér orð-
laus og verður því að grípa til
upphrópana sem eru merk-
ingarlitlar, jafnvel stundum
öfugmæli eða sjálfsmótsögn eft-
ir innihaldinu. Ég tel að blóts-
yrði eigi það sammerkt með öðr-
um málspjöllum og ruddalegu
orðfæri, að sá illu sæði í ung
eyru og gera menn áttavillta í
máðurmálinu af þvi að þeir gæta
ekki lengur að þeirri hugsun sem
að baki býr. Slíkt málfar segir þó
einatt skýrasta sögu um þann
sem talar, en verður þeim sem á
Sr. Þórhallur Höskuldsson er
sóknarprestur að Möðurvöllum í
Hörgárdal.
hlýðir sjaldnast áhersluauki eins
og til er ætlast, heldur fremur til
ama og óþæginda. Það gleymist
að af málfari er manngildið met-
ið og „af máli má manninn
þekkja" eins og gamalt máltæki
segir. Menn smækka sjálfa sig
mest með tungutaki sem særir
tilfinningu og smekk áheyrand-
ans, ekki síður en slúður og fleip-
ur um aðra, sem ekki þolir ljósið,
á það stundum til að hitta höf-
undinn sjálfan fyrir. í huga mín-
um eiga því blótsyrðin helst
samleið með gífuryrðum og
ruddalegu tali. Því hærra sem
þau hljóma því minna gilda þau,
uns þau gilda ekki neitt en hafa
þá um leið rýrt álit þess er þau
átti.
Að temja sína tungu
Því hníga jafnt biblíuleg rök
sem önnur að nauðsyn þess að
menn temji tungu sína og
hreinsi hana af blótsyrðum sem
öðrum spjöllum. Gott ráð er að
byrja á því að festa í huga
áminningu Páls postula. Hann
metur gildi orðsins og virðir
helgi þess er hann segir: „Látið
ekkert svívirðilegt orð líða yður
af munni, heldur það eitt sem er
gott til uppbyggingar, þar sem
þörf gjörist, til þess að það flytji
náð þeim sem heyra. Og hryggið
ekki Guðs heilaga anda sem þér
eruð innsigluð með til endur-
lausnardagsins. Látið hvers kon-
ar beiskju, ofsa, reiði, hávaða og
lastmæli vera fjarlægt yður og
alla mannvonsku yfirleitt, en
verið góðviljaðir hver við annan,
miskunnsamir, fúsir til að fyrir-
gefa hver öðrum, eins og líka
Guð hefir í Kristi fyrirgefið yð-
ur“ (Ef. 4:29-32).
Magnleysið gagnvart tækninni
Ég hef haft mikið gaman af að
dudda við hænurnar mínar eftir
að ég hætti að kenna, en nú hef-
ur þetta nýja varpmjöl raskað
því öllu. Norskur verkfræðipró-
fessor sem kominn er á eftir-
laun, sagði frá reynslu sinni á
ráðstefnu um tæknivæðingu og
siðfræði, sem kirkjur Norður-
landa efndu til nýverið.
— Alla starfsævi mína hef ég
trúað því, enda unnið að því, að
tækniframþróun væri af hinu
góða. Nú er mér hinsvegar ljóst,
að hún er hætt að vera alfarið
þjónn mannsins, heldur er hún
farin að stýra lífi fólks, jafnvel
gagnstætt vilja þess og viðhorf-
um. Sambúð mín og hænsnanna
er gott dæmi um þetta, þótt ein-
falt sé.
Við hjónin keyptum okkur 12
hænur þegar við fluttumst upp í
sveit, er ég hvarf frá háskólan-
um. Ég fóðraði hænurnar kvölds
og morgna, spjallaði við þær,
enda eru þetta spekingslegar
verur, hreinsaði kofann og hirti
þessi 4—5 egg, sem lágu í kass-
anum á kvöldin. Þau nægðu
okkur fullkomlega við heimilis-
haldið. En svo kom þetta nýja
varpmjöl og varpið jókst um
helming. í kassanum lágu 10—12
egg á hverjum degi. Og þar með
raskaðist þetta ánægjulega
tómstundastarf mitt. Því hvað
átti ég að gera við öll þessi egg?
Og mikið eggjaát getur valdið
kransæðastíflu og hjartasjúk-
dómum og ekki vildi ég stuðla að
því í eigin garði. Ekki vildi ég
heldur slátra helmingnum af
þessum góðu vinum mínum,
enda væri þá varla nóg fyrir mig
að sýsla í kringum þær. Nú, ekki
kærði ég mig um að fara að selja
egg og stofna til viðskipta. Allir
nágrannar okkar áttu hænur,
Stýring tækninnar getur gert
áhugamál að vandamáli og dregið
úr frelsi mannsins.
4-
itt
svo að ástæðulaust var að gefa
þeim aukaeggin. Það var ekki
einu sinni hægt að fá gamla
hænsnafóðrið og draga þannig
úr offramleiðslunni. Stýring
tækninnar á þessu einfalda
hænsnahaldi mínu var slík að
ánægjuefnið varð vandamál. —
Ráðstefnan fjallaði um þetta
vandamál sem dæmisaga próf-
essorsins aldna benti á, magn-
leysi mannsins gagnvart tækn-
inni. Hversu tækniþróunin
breytir lífsaðstæðum og lífsstíl
fólks án þess að það fái að gert
og hversu hún eflir misréttið
milli jarðarbúa, því að tækni-
framfarir koma aðallega iðn-
væddum vesturlandaþjóðum til
góða.
Umræðan var mikil. Þarna
voru samankomnir margir af
fremstu mönnum Norðurlanda á
sviði tæknivísinda, heimspeki og
guðfræði.
Niðurstaðan var kall til
ábyrgðar.
Prófessor við sænskan tækni-
háskóla benti á það félagslega
ábyrgðarleysi sem starfsbræður
hans hefðu búið við. Þeir unnu
að tækniframförum án þess að
skeyta verulega um afleiðingar
þeirra, því að skuldinni væri
ævinlega skellt á stjórnmála-
menn og aðra ráðamenn, sem
taka ákvarðanir. Hinsvegar eru
það einungis tæknivísindamenn
sem hafa forsendur til þess að
gera sér ljóst, hverjar geta verið
afleiðingar tæknibúnaðarins,
ekki aðeins á stað og stundu,
heldur síðar og annars staðar,
meðal óviðkomandi fólks.
Kallað var eftir forystu kirkj-
unnar til þess að leggja siðferði-
legt mat á framrás tækninnar.
Mælistikan hlýtur að verða heili
manneskjunnar og mannkynsins
í heild, en ekki hagfóturinn eða
annar kvarði sem lítur framhjá
manneskjunni.
.nilM.:.,.,., . .