Morgunblaðið - 31.10.1981, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1981
13
Friðarhreyfíngar eru
afl í þágu alræðis
Barisl gojjn sovéskum skriðdrekum á götu í llngverjalandi, Tékkóslóvakíu eda
Auslurl'vskalandi. — Er þetta sá „fridur", sem fjöldahreyfingarnar nýju vilja?
eftir Einar K.
Guðfinnsson
Þegar Steinn Steinarr skáld
kom heim til íslands úr sinni
frægu för til Sovétríkjanna, sagði
hann frá því sposkur að því væri
þannig farið með Sovétmenn að
þeir þættust hafa fundið upp frið-
inn. Þannig er þetta iíka með
herstöðvaandstæðinga í Evrópu.
Þeir efna til „friðargangna", mót-
mæla stríði og kalla samtök sín
„friðarhreyfingar“. Þeir minna því
óneitanlega á Sovétmenn sem
þóttust hafa fundið upp friðinn!
En hver eru markmið friðar-
hreyfinganna svo nefndu í Evr-
ópu?
í sem stystu máli má segja að
herstöðvaandstæðingar þessir
berjist fyrir einhliða afvopnum
Vesturveldanna. Hugmyndin sem
að haki býr er ofur einföld svo
ekki sé sagt einfeldningsleK.
Henni má lýsa á eftirfarandi hátt:
Öll vopn eru vond. Vopn eru
notuð til að drepa fólk. Við viljum
ekki drepa fólk, þess vegna viljum
við útrýma vopnunum. Verstu
vopin eru kjarorkuvopn, því þau
drepa svo marjía okg særa aðra oíí
meiða með geislavirkni. Þess
vegna eigum við að leggja alla
áherslu á að útrýma þess konar
vopnabúnaði. Þegar við höfum af-
vopnast mun engum stafa lengur
ófriðarhattta af okkur og því er
engin ástæða fyrir neinn að ráðast
á okkur. - Sumir herstöðvaand-
stæðingar telja að þessi breytni
verði öðrum faguri fordæmi. Ein-
hliöa afvopnun muni því hvetja
aðrar þjóðir til að afvopnast hið
bráðasta. - Aðrir eru ekki eins
bjartsýnir en álíta að hervæddar
þjóðir muni virða friðarvilja af-
vopnaðrar þjóðar í verki. Einhliða
afvopnun verði því í öllu falli til að
auka friðarlíkur.
Þær deilur sem fram hafa farið
um varnar og örygjíismál hér á
landi og víðar í Evrópu upp á síð-
kastið hafa að talsverðum hluta
snúist um gildi þessarar kenning-
ar. Eins og flestir vita hefur mjög
skipst í tvö horn. Menn greinir að
sönnu ekki á um markmiðið, frið-
inn (þó svo að talsmenn „friðar-
hreyfinganna“ vilji á stundum
eigna sér friðarviljann alfarið)
heldur um leiðirnar. A þetta er
eðlilent og rétt að leggja áherslu.
Friðarhreyfingar
á mála hjá Sovétmönnum?
Að undanförnu hefur komið æ
betur í Ijós að Sovéskir valdhafar
líta hinar nýju friðarhreyfingar í
Evrópu afar jákvæðum augum.
Þetta kom til dæmis fram í tali
nokkurra sovéskra sendifulltrúa á
hlaðamannafundi hér á landi fyrir
skemmstu og Morgunblaðið sagði
frá föstudaginn 23. október síð-
astliðinn. Þá sögðu dönsk blöð frá
því 13. október síðast liðinn að
Stanislav Levtjenko fyrrum major
hjá sovésku leyniþjónustunni
KGB héldi því fram að „friðar-
hreyfingarnar" evrópsku væru
beinlínis á mála hjá KGB.
Að vonum hafa talsmenn evr-
ópskra herstöðvaandstæðinga tek-
ið þessu illa, enda veikir það ároð-
ursstöðu þeirra að vera kenndir
við sovétvináttu.
í þessu sambandi er fróðleKt að
rifja það upp að andófsmenn frá
Austur-Evrópu og frá Sovétríkj-
unum hafa hvað eftir annað tekið
til máls gegn þeir er vilja veikja
varnir Vesturlanda. í hópi þessara
andófsmanna eru menn eins ok
sovéski rithöfundurinn Alexander
Solzhenitsyn, Vladimir Bukovski,
sem kom til íslands í fyrirlestra-
ferð fyrir tveimur árum, eða svo,
Andrei Amalrik, höfundur bókar-
innar „Verða Sovétríkin til árið
1984“, en hann lést í bílslysi í
fyrra og Lezek Kolakokwski,
pólskur heimspekingur sem kom
hingað til lands í fyrra oj< flutti
fyrirlestra í boði Háskóla Islands.
Allir þessir menn hafa ráðist að
hugmyndalegum forsendum her-
stöðvaandstæðinga og bent á að
barátta þeirra þjónaði hagsmun-
urn Sovétríkjanna fyrst og fremst,
hvort sem mönnum líkaði það bet-
ur eða verr.
Hréf um friðarhreyfingar
Nú fyrir nokkru, nánar til tekið
24. apríl síðast liðinn birtist í
breska tímaritinu New Statesman
opið bréf frá tékkneskum and-
ófsmanni, sem nefndi sig Vaelav
Racek. í bréfinu er vegið að mál-
flutningi friðargöntíumannanna
af mikilli íþrótt og mörtíum
áleitnum spurninfíum varpað til
þeirra. Það er dálítið skemmtileg
þversögn að bréfið birtist í New
Statesman. Blaðið er málgaKn
róttæklinKa og á stóran lesenda-
hóp víða um hinn vestræna heim.
Blaðið hefur tekið ákveðna af-
stöðu fíegn hernaðaruppbygKÍnKU
Vesturveldanna ok ritað langar ok
alvöruþrungnar greinar um ógn
þá er það telur heimsfriðnum
stafa af henni. Þaö er því ekki
skrýtið að nokkuð stóð í aðstand-
endum tímaritsins að birta grein-
ina frá Racek. Fimm mánuðir liðu
frá því að bréfið var skrifað og þar
til að það birtist.
Bréfið er stílað til Edward P.
Thompsons, en hann er einn helsti
hugmyndafræðingur og forgönj;u-
maður „friðarhreyfinganna" í
Evrópu, en þó einkum í Bretlandi.
Thompson er sagnfræðinKur ok af
sauðahúsi marxista. Fyrir vikið
þarf enginn að undrast að hann
telji ekki brýna þörf á því að efla
varnir hins vestræna lýðræðis.
Fram kemur í innKangi New
Statesman að bréfi Raceks að
Thompson hafi tekið sér á hendur
ferð til Tékkóslóvakíu og huKÖist
ræða þar við menn um baráttuna
ííejín kjarnorkuvopnum. Af bréfi
Raceks má hins vegar ráða að sú
ferð hafi ekki verið vel heppnuð.
Tékkar tóku málaleitan Thompson
fálega. Astæðan er tilj;reind í
bréfi Raceks, eins og ég mun
rekja.
Spá Orwells hefur ræst
Raceks hefur kynnt sér skrif
Thompsons og fjallar um hug-
myndir hans í bréfi sínu. Hann
sej;ir að Thompson gefi sífellt í
skyn að Sovétríkin séu, ef eitthvað
sé, öllu saklausari en Bandaríkin í
því pólitíska þrátefli sem teflt er
um þessar mundir. Að hans söfín,
er það skoðun Thompsons að Sov-
étríkin séu alls ekki árásar eða
innrásargjörn. Þau stjórnist bara
af skrifræðinu og hugmyndakerf-
inu Ofi umfram allt af þörfinni til
að verja sig (overwhelminKly de-
fensive).
Racek átelur Thompson fyrir að
sjá ekki tengsl hugmyndafræði og
skrifræðis annars veg;ar ok inn-
rásar og árásarhneifíðarinnar hins
vegar. Orðrétt segir hann: „Rétt
athugun á sambandi huKmynda-
fræðinnar og skrifræðisins annars
vegar og árásar og innrásar hins
vegar sýnir að tengsl þarna á milli
eru óhjákvæmileg. Astæðan er sú
Kjöreyðingarstefna er byKKÍi- á
hugmyndafræði og ógnun." Síðan
segir hann að þrátt fyrir að ógnar-
stjórnin nú sé ekki jafn geÍKvæn-
leK og hún var á dögum Stalíns, sé
það engu að síður Ijóst að stjórn-
völd, jafnt i Tékkóslóvakíu, Kúbu,
Austur-Þýskalandi, Rúmeníu og
Víetnam magni hugmyndafræði-
le(;a Kjöreyðingu í krafti alræðis-
valds síns. „Ég get sagt að hér er
um það að ræða að lýsinK Orwells
úr bókinni 1984 hefur komið fram
nema að því leytinu að ó(;narkerf-
ið spannar ekki alla heimsbvgKð-
ina,“ segir Vaclav Racek ennfrem-
ur.
, „Þetta „nema“ er ákaflet;a mik-
ilvæf;t,“ segir hann jafnframt,
„þar sem það kemur í veg fyrir að
alræðiskerfið herði þumalskrúf-
una ok þetta snertir beinlínis þær
forsendur sem þú Kefur þér í
stjórnmálabaráttunni. Vegna þess
að þjóðfélagskerfið í Austur Evr-
ópu er í Knmúvallaratriðum
frábrugðið því þjóðfélagskerfi sem
þú býrð við og Kagnrýnir."
„Ilrokafullur barnaskapur"
Margir hafa orðið til þess að
benda á að barátta herstöðva-
andstæðinga fyrir afvopnun Vest-
urveldanna, sé hliöstæði þeirri
baráttu sem háð var fyrir seinni
heimsstyrjöld ok miðaðist að því
að afvopna Bretland og fleiri riki.
Slíkar afvopnunarhreyfingar
kenndu sig líka við friðinn eins og
nú <>k þær voru, líka eins ok nú,
leiddar af sósíalistum, en studdar
af fjölmörKum hópum. Rökin fyrir
afvopnun þá voru lík ok nú og ók
hef þe^ar rakið; afvopnun yki á
friðarlíkur. Herstöðvaandstæð-
in^ar benda á að þeirra endanleKa
markmið se að Sovétmenn hætti
líka vÍKbúnaði sínum. Þetta kom
meðal annars fram í Krmn eft'ir
Ólaf Ragnar Grímsson alþinK-
ismann í MorKunblaðinu 24.
október síðastliðinn.
Tékkneski andófsmaðurinn
Vaclav Racek. telur þessi sjón-
armið herstöðvaandstæðinKa
barnaskap einn. Hann er heldur
ekki feiminn við að benda á hlið-
stæður afvopnunarhreyfinKanna
fyrir stríð ok nú á Vesturlöndum.
Orðrétt seKÍr hann í opna bréfinu
til E.P. Thompsons: „Friðarhreyf-
inKÍn þín (sem i Bretlandi er nefnd
CND) sem er reist á þessari huK-
myndafræöileKu einfeldni virðist
(því) vera ómeðvituð hliðstæða
þeirrar friðarhreyfinKar er starf-
aði á árunum á milli 1930 ok 1940.
Vel má vera að þér finnist þetta
ósannKjarnt, en sem saKnfræðinK-
ur veistu líklega að sannleikurinn
skeður stundum á bak við mann.
Ef þú telur að „friðarhreyfinK“
á borð við CND Keti ristið upp í
Austur Evrópu þá er það hroka-
fullur barnaskapur, eins ok Roy
Medvedev (kunnur sovéskur and-
ófsmaður) hefur bent á.“
l>ídan
Skömmu síðar víkur Racek að
þíðunni (detente) í samskiptum
austurs ok vesturs, sem mjöK hef-
ur verið á dagskrá á Vesturlönd-
um undanfarin ár. Ekki leKKja
menn sama skilninK í það fyrir-
bæri, beKKja nu>KÍn járntjaldsins.
í Austur Evrópu ok í Sovétríkjun-
um töldu menn að bætt samskipti
austurs ok vesturs bæri einkum að
nýta sér á efnahaKssviðinu, enda
hafa þessi ríki ómældan haK af
auknum viðskiptum ok verslun við
hin tæknivæddu ríki Vesturlanda.
A hinn bÓKÍnn töldu menn á Vest-
urlöndum slökun hernaðarleKrar
(>K efnahaKsh'Krar spennu líkleKa
til að valda straumhvörfum í
mannréttindabaráttunni austan
við járntjaldið. Þetta telur Vaclav
Racck hina mestu firru. Minnk-
andi spenna í samskiptum austurs
ok vesturs hefur engin áhrif á
stöðu mannréttindamála í komm-
únistaríkjunum. „Mannréttinda-
brotin opinberast einunKÍs í hern-
aðarupphyKKÍnKunni (>k hernað-
arstefnunni," se^ir hann.
Afl í þáffu alræðis
Vaclav Racek, tékkneski andófs-
maðurinn heldur síðan áfram að
beina spjótum sínum aðhinum
huKmyndafræðileKu stoðuni „frið-
arhreyfinKanna". Hann seKÍr orð-
rétt:
„En ef afvopnunarhreyfinKÍn
hefst (>k starfar á þeim Krundvelli
sem þú hefur dreKÍð upp í hinum
huKinyndafræðleKu skrifum þín-
um, mun hún eðli málsins sam-
kvæmt verða áhrifaríkt aft er
ómeðvitað starfar í þáKu alræðis-
valds sem stefnir að heimsyfirráð-
um, byKKÖum á útrýminKu mann-
réttinda.
ÞcKar Chamberlain (breski for-
sætisráðherrann sem undirritaði
friðarsáttmálann við Hitler árið
15138, innsk. mitt) kom heim frá
Munchen, saKði hann, ók hef verið
blekktur. Hér kristallaðist upp-
Kjöf manns sem barðist fyrir friði,
en einfeldni hans leiddi til ófriðar.
í átjánda Brumaire, reit Marx að
saKa endurtæki sík aldrei nema
sem skrípaleikur. Munchen var
skripaleikur eðli málsins sam-
kvæmt. Þetta myndi auKljósleKa
verða skrípaleikur í öðru veldi.“
I þessu Kreinarkorni hef ók vitn-
að mjöK í Krein eftir tékkneska
andófsmanninn Vaclav Racek. í
raun (>k veru er Racek, ekki hans
rétta nafn. Hann kaus að skrifa
undir dulnefni, „af skiljanleKum
ástæðum“, skrifar ritstjóri New
Statesman í kynninKu á Kreininni.
Fátt endurspeKlar best þann Kr*ú-
arleKa mun sem er á þjóðfélaKs-
kerfum austurs ok vesturs. IIuk-
myndir þær sem settar eru fram í
Kreininni eru ekki þóknanleKar
stjórnvöldum í Tékkóslóvakíu (>k
því verður höfundurinn, sem er
tékkneskur, að rita þær undir
dulnefni.
Grein hans er varnarorð, frá
manni sem þekkir alræðið af eÍKÍn
raun, til okkar sem njótum þess að
búa í hinum opnu þjóðfélöKum á
Vesturlöndum. Hún er líka áminn-
inK til okkar um að standa dyKKan
vörð um þetta frelsi. Umfram allt
sýnir hún þó að sú barátta sem nú
fer fram á milli herstöðvaand-
stæðinKa ok talsmanna samstarfs
vestrænna lýðræðisríkja, er
huKmyndafnvðileK barátta. Hún
er baráttan K('K'n því að harmleik-
urinn frá Múnchen, árið 15)38
endurtaki sík.

Hringið
í síma
• :i- | ^
>

35408
w -**-

Blaðburðarfólk óskast
AUSTURBÆR VESTURBÆR
Úthverfi
Selás II.
Austurbær
Uthlíö
Tjarnargata I og II
KÓPAVOGUR
Nýbýlavegur
jntfgmdHafrUk