Morgunblaðið - 01.11.1981, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. NÓVEMBER 1981
„ Upp upp mín sál“
Ræða herra Péturs Sigurgeirs-
sonar, biskups á minningardegi
um séra Hallgrím Pétursson í
Hallgrímskirkju 27. október 1981
Á minningardegi um séra Hall-
grím Pétursson, leiðum við hug-
ann að því, á hve sérstæðan hátt
hann hefur verið íslendingum
andlegur og trúarlegur leiðtogi
aldirnar þrjár, sem iiðnar eru frá
því að hann var uppi. Við nemum
staðar í hljóðri þökk fyrir sálm-
ana hans, og blessum þær helgu
minningar, sem um hann lifa.
í dag eru liðin 307 ár frá því að
Hallgrímur dó. Þó er hann okkur
eins og samferðamaður, förunaut-
ur, með í för frá degi til dags. Allri
alþýðu manna var hann eins og
hluti daglegs lífs, skáldskapur
hans jafn nauðsynlegur og vatn og
brauð. Það hafa Passíusálmarnir
verið kynslóðum í þessu landi.
Eitt af skáldum okkar, Hannes
Pétursson, reynir að setja sig í
spor Hallgríms um það er Hall-
grímur lauk sálmunum.
Ó loksihs, — og hann hann leggur
s'eint til hliðar
hinn létta fjöðurstaf og hlaðar þögull
í verki sínu, veit að nú er allt
sem vildi hann öðrum segja, fólgið
þar
fullskapað, heilt og hreinna en
jarðarvatn.
Rís svo á fætur, finnur svíða á ný
hin fúlu kaun, sem aldrei hatna en
dýpka
og breiðast út: sem hefði andlit hans
og hendurnar til yztu fingurgóma,
ei annað hlutverk átt að rækja á jörð
en innib.vrgja geyma þetta verk,
og mætti nú opnast eins og bresti
skurn
utan af hinum fullþroskaða blóma.
í trúverki Hallgríms fann fólk
af öllum stéttum og stöðum trú-
arhitann og bænarkraftinn sem
það var í knýjandi þörf fyrir að
eignast. Með því að lesa versin í
bænarhug og lifa sig inn í anda
þeirra, fann það og fékk þennan
hug og trúarstyrk.
Þegar Hannes gekk að leiði
Hailgríms í Saurbæ, kvað hann:
Með hik mitt og efa
hálfvolgu skoðun
hugsjónaslitur
óljósu boðun
kem eg til þín
að lágu leiði.
Hér lyftist önd þín
í vonbjart heiði.
Þú namst þau orð
sem englarnir sungu.
Þú ortir á máli
sem brann á tungu.
Óttinn fangstaðar
á þér missti.
Alnánd: þú gekkst
við hliðina á Kristi.
Eftir þeirri mælistiku, sem
menn vega og meta líf sitt, átti líf
Hallgríms að mistakast. Bráðger,
óstýrlátur unglingur og hrakfalla-
bálkur var aftur og aftur að
glopra út hendi sinni farsæld, sem
hann virtist vera búinn að hreppa.
Að hjónabandi sínu stóð hann með
einkar óvenjulegum hætti, og mik-
ið hugarangur mun það hafa vaid-
ið honum, og Guðríði eiginkonu
hans. Lengi átti hann við sára fá-
tækt að stríða, og harm á harm
ofan við aðkomu dauðans í fjöl-
skyldunni. Svo kom húsbruninn,
og þau sárindi, sem honum fyigdi.
Loks lá það fyrir Hallgrími að fá
hinn kvalafulla sjúkdóm, holds-
veikina, sem þjáði hann til dauða.
En þó fór það svo, að „aldrei
hefur nokkur maður verið fyrir
ofan mold í þessu landi," — eins
og dr. Jón Þorkelsson tekur til
orða,“ er náð hefur svo til huga og
hjarta allra landsmanna, jafnt
sem Hallgrímur Pétursson.
Ástæðan til þeirrar ástsemi og
lýðhylli liggur í því, hvernig Hall-
grímur brást við hverju sinni, er
hið fallvalta heimslán yfirgaf
hann, lífsspekin, sem varð til í
hjarta hans „djúp og tær í hverju
helstríði og harmi“. Við erum þar
minnt á orð Biblíunnar: „Tak öllu,
sem að höndum ber, og ver þol-
inmóður í þjáningum og eymd ...“
Þannig var eldskírnin, sem skírði
gullið í hjarta Hallgríms, og í því
prófi fékk hann hæstu og bestu
einkunn, (sem nokkur maður hef-
ur fengið). Með skáldgáfu sinni
kom hann lífsreynslu sinni svo
skínandi vel til skila, að hann
smaug inn í vitund þjóðarinnar,
meir en nokkuð skáld annað hefur
gert.
Til eru ummæli eftir Hallgrím,
sem minna á staðfestu hans og
fúsleik til að bera það, sem lífið
lagði honum á herðar. Mælt er, að
vinur hans hafi spurt hann á Al-
þingi, þá er Hallgrímur var mjög
sjúkur orðinn og gisti í tjaldi
þessa vinar, hvort hann gæti ei
beðið Guð svo heitt, að hann létti
af honum þeirri þungu og viður-
styggilegu sýki. Hallgrímur svar-
aði:
„Það skaltu vita, að get eg það ef
eg vil, en eg vil það ekki gjöra, því
að eg veit ekki hversu Guði er það
þægilegt, og vil eg því heldur líða,
hvað Guði þóknast á mig leggja,
því að það mun verða mér fyrir
bestu.“
Sumir segja þetta þjóðsögu um
Hallgrím en hvað um það. Jafnvel
, þó svo væri hefur sagan gildi og
lýsir Hallgrími, eins og við höfum
lært að þekkja hann í verkum
hans. Sverrir Kristjánsson sagn-
fræðingur lýsir þessu þannig:
„Með allri virðingu fyrir hinni
hvössu gagnrýni, sem er aðall
sagnfræðinnar, virðist þjóðsagan
stundum vera dómskyggnari í
mati sínu en sagan sjálf."
I lífi Hallgríms fer trúin og
lífsreynslan í einn og sama farveg,
og trúin er að sama skapi vakandi
og sterk og reynslan er mikil. Að
þeirri almennu lífsreynslu vék
einn af forsetum Bandaríkjanna,
er hann tók við embætti sínu.
Hann sagðist vilja vera forseti
allra, jafnt hinna trúðu sem trú-
lausu, — óg bætti við: „Ef nokkur
er trúlaus, eftir allt það, sem við
erum búin að reyna." En þjóðin
hans hafði þá gengið í gegnum
mikla reynslutíma.
Öldin, sem Hallgrímur lifði á,
var á margan hátt reynslumikil,
erfið og hættufull, svo að aðrir
eins tímar hafa vart komið yfir
íslensku þjóðina, og svo er hitt, að
hver kynslóð fær sína erfiðleika,
sínar þrautir — sama er að segja
um hvern mann, og maðurinn
verður reyndar ekki að manni,
fyrr en hann fær eitthvað að
reyna og á sig leggja. „Að bera
eitthvað þungt það er að vera“,
kvað skáldið frá Fagraskógi. Hall-
grímur er á öllum tímum maður-
inn, sem þjóðin má síst án vera í
trúarlegu, uppeldislegu og þraut-
góðu tilliti. Hann gefur hverju
barni heilræðin, bænaversin, —
hann styður öldunginn á grafar-
bakkanum, veitir honum nábjarg-
ir, og syngur að heita má hvern
Islending í dauðann. Hann flytur
syrgjendum huggun.
Hallgrímur var innilega sann-
færður um það, sem Orðskviðirnir
mæla: „Drottinn agar þann sem
hann elskar, og lætur þann kenna
til, sem hann hefur mætur á.“
Þversögnin virðist mikil, en
hvernig lærum við nokkuð, án þess
að finna til? Hvar gróa fegurstu
blómin?
Á minningardegi Hallgríms er-
um við í hinni rismiklu kirkju,
sem kennd er við nafnið hans.
Þessi hái helgidómur er verðugt
tákn um þann stóra anda og mikla
guðsmann, sem Hallgrímur var.
Um leið og kirkjan er þessa safn-
aðar, er hún öllum landslýð leiðar-
merki til þeirra trúarlegu verð-
mæta, sem passíusálmaskáldið
gaf þjóðinni.
Við höfum e.t.v. ekki gefið því
gaum sem skyldi, hvað kirkju-
byggingar, bæði þessi og aðrar í
smíðum, — segja okkur um það,
sem að baki býr. Því að þetta eru
ekki bara steinar, heldur lifandi
steinar. Hver kirkjan eftir aðra
hefur undanfarið verið að rísa af
grunni svo myndarlega sem raun
ber vitni.
Um þetta skrifaði merkur
fræðimaður íslenskur, Árni Óla, í
Lesbók Morgunblaðsins 1965.
Greinina nefnir hann: Kirkjur með
sundum. Hann gerir kirkjusmíði í
höfuðborginni og nágrenni góð
skil, og ber saman við fyrri aldir.
Við þann samanburð kemst Árni
Óla að eftirfarandi ályktun: „Nú
er ekki að efast um, að ný trúar-
vakningaralda er að fara yfir
landið. Vegna fórnfýsi og áhuga
manna á því að reisa nýjar kirkjur
er ekki of djarft að álykta, að ný
trúarvakning sé að hefjast í land-
inu, og að hún muni verða engu
minni en trúarvakninginá 12. öld.“
Hver ný kirkja er nýtt og gleði-
legt tímanna tákn, og bygging
Hallgrímskirkju er líkt og sam-
nefnari, þeirra stórmerkja, sem
hafa gerst og blasa við augum
okkar. Guðshúsin eru okkur nauð-
synleg líkt og það, sem þau standa
fyrir og safna okkur saman um.
Síðast í fyrradag sá eg það vera að
gerast í Þorlákshöfn, sem ber því
órækt vitni, hvað fólk vill á sig
leggja, og því er dýrmætt. Bygging
Þorlákskirkju er langt komin.
Hún er nærri fokheld. Eg varð
nærri orðlaus við að heyra það, að
söfnuðurinn skuldaði ekkert og
smíðin svo langt komin. Fórnfýsi
og trúaráhugi er hér að verki.
Lifandi trú er auðkenni lifandi
sálar þaðan er hvatning þeirrar
vakningar, sem fræðimaðurinn
minntist á, hvort hún er á 12. öld
eða þeirri 20. Sá hvati kemur vel
fram í hverri gjöf og fórn, — og
það minnir mig á gjöf til Hall-
grímskirkju, er eg heyrði sagt frá,
er eg var hér á þessum degi fyrir
tveimur árum. Millilandaskip var
að koma úr hafi heim til landsins.
Þegar nær dró Reykjavík kom
skipstjórinn auga á turn Hall-
grímskirkju. Og það vakti slíka
gleði í hjarta hans, að við heim-
komuna færði hann kirkjunni gjöf
sína. — Hvað boðar, hvað segir
turninn á Hallgrímskirkju? Hvað
lesum við út úr þessu tákni, sem
ber efst við himin af öllu því sem
hátt gnæfir í borginni. Út úr turn-
inum er sem eg heyri og lesi upp-
hafsstefið í orðum Passíusálm-
anna:
„Upp, — upp mín sál!“
Hlutverk Hallgríms Pétursson
fyrir þjóðina, okkur hvert og eitt,
er þetta í sem stystu máli:
llpp, upp mín sál. Bænheyrsluna
gefur Guð. Enginn hefur getað
sagt þetta mikla stóra bænarákall
í svo fáum smáum orðum. Þannig
ber Hallgrímsturn hæst við him-
inn í vitund þjóðarinnar. Þökk sé
Hallgrími, dýrð sé Guði, — í Jesú
nafni.
Amen
Ályktun þingflokks sjálfstædis-
manna um áætlunarbeiðni Arnarflugs
I>ingflokkur Sjálfstæðis-
flokksins gerði eftirfarandi
ályktun vegna umsóknar
Árnarflugs um regluhundið
áætlunarflug til nokkurra
staða í Evrópu:
„Þingflokkur sjálfstaeð-
ismanna hefur rætt ítarlega
beiðni Arnarflugs hf. til sam-
gönguráðuneytisins um áætl-
unarflug til tiltekinna borga í
V-Þýskalandi, Frakklandi og
Sviss. Þingmenn hafa fengið í
hendur greinargerðir frá Arn-
arflugi hf., og stjórnarformað-
ur og framkvæmdastjóri fé-
lagsins hafa komið á fund þing-
flokksins og gert grein fyrir
máli sínu. Þá hafa þingmenn
kynnt sér gögn, sem málið
varða, frá Flugráði.
Þingflokkurinn er hlynntur
samkeppni í flugrekstri sem á
öðrum sviðum atvinnurekstrar.
Þetta mál verður þó ekki af-
greitt með þá hugsjón eina að
leiðarljósi. Líta verður til sér-
stakra atriða, sem taka verður
tillit til.
I því sambandi minnir þing-
flokkurinn á þær forsendur,
sem til grundvallar lágu sam-
einingu flugfélaganna, Flugfé-
lags Islands hf. og Loftleiða hf.,
með lagasetningu á Alþingi
1973. Eins og málum er nú
háttað í flugrekstri telur þing-
flokkurinn það með öllu óeðli-
legt ef samgönguráðherra
hyggst nú breyta um stefnu frá
því sem Alþingi markaði hinu
nýja félagi, Flugleiðum hf., árið
1973, og gildir þar einu þótt ein-
stakir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins hafi ekki verið tals-
menn sameiningar félaganna.
Raunar hefur samgönguráð-
herra áður brugðist þeim fyrir-
heitum, sem Flugleiðum hf.
voru gefin með því að veita Is-
cargo hf. heimild til áætlunar-
flugs til Amsterdam fyrr á
þessu ári.
í öðru lagi bendir þingflokk-
urinn á þá þversögn, sem í því
felst, að veita Flugleiðum hf.
verulega fárhagsaðstoð úr rík-
issjóði, samtímis því að tiltölu-
lega þröngur markaður félags-
ins yrði skertur með útgáfu
heimilda til áætlunarflugs til
annarra flugfélaga.
Með hliðsjón af þessu telur
þingflokkurinn ekki tímabært
að samgönguráðherra verði við
umræddri ósk Arnarflugs hf.,
en félaginu verði hins vegar
gert kleift að auka umsvif sín
án þess að stefnt verði til
beinnar samkeppni við starf-
andi flugfélög í landinu.
Þingflokkurinn lýsir jafn-
framt yfir stuðningi sínum við
aðgerðir stjórnvalda til stuðn-
ings Flugleiðum hf. í þeim erf-
iðleikum, sem félagið á nú við
að etja.“
Héraðsskól-
inn í Reyk-
holti 50 ára
lléraösskólinn í Kvykholti í
Korgarrirði á 50 ára víjj.sluafmadi
hinn 7. nóvvmber nk. I því tilvfni
vvróur vfnt til hátíóarsamkomu aó
Kvykholti svm hvfst mvð hvlgi-
stund í Kvykhollskirkju kl. 15.00
o)! vvróur fram haldið í íþróttahúsi
skólans. Að samkomu lokinni vvró-
ur gvstum boðió til kaffidrykkju í
skólahúsinu.
Allir, sem veriö hafa nemend-
ur skólans, eru velkomnir á þessa
samkomu svo og allir aðrir vel-
unnarar skólans, sem vilja heim-
sækja hann og taka þátt í
Mannfagnaöi í tilefni þessa
áfanga í starfi hans.