Morgunblaðið - 01.11.1981, Síða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. NÓVEMBER 1981
Kvikmyndir
Ólafur M. Jóhannesson
Handrit og leikstjórn:
Ágúst Guömundsson.
Kvikmyndun: Sigurður
Sverrir Páisson.
Hljóö: Oddur Gústafsson.
Tónlist: Áskell Másson.
Leikmynd: Jón Þórisson.
í íslendingasögunum er nær
ætíö beitt þeirri tegund frásagn-
ar sem lýsir inn í sálarlíf sögu-
persóna utanfrá ekki ósvipaö og
til dæmis læknar lýsa sjúkdóms-
einkennum. Er eins og höfundur
komi hvergi nærri þessari lýs-
ingu með sínar eigin tilfinningar
né leggi beint mat á þaö sem
gerist í sálarskoti fremur en
læknirinn stynur undan kvölum
sjúklingsins. Þó eiga höfundar
þessara fornu sagna þaö til aö
leggja háðskar setningar í munn
söguhetja svona eins og til aö
sýna yfirburði hetjunnar og Ijá
viöbrögöum hennar vissrar tví-
ræöni. Lesandann grunar aö bak
viö háöiö búi ef til vill einhver
kvika og því sé beitt í vörn. Ekki
sæmi aö hetjan afhjúpi tilfinn-
ingar sínar á neinn hátt. Þannig
er í hita Njálsbardaga, þegar
Skarphéðinn sér sæng sína upp
reidda, þessi orö lögö honum í
munn eftir aö Gunnar Lambason
spyr hann, hvort hann gráti eigi.
„Eigi er þat,“ segir Skarphéöinn,
„en hitt er satt, aö súrnar í aug-
um“. Viö vitum eigi hvort
Skarphéöinn grætur í raun og
veru eöa fellir tár undan reykj-
arkófinu. Lesandanum er látið
eftir aö túlka viðbrögð hans.
Hérna er aö finna stórstæöni
íslendingasagna, þær loga allar
af spurn og lesandanum er látið
eftir að lesa í viöbrögö hinna
stórbrotnu persóna og magna
upp i huga sér þau feikn sem
eiga sér stað bak viö fálætis-
hjúpinn. Á hinn bóginn svarar
kvikmyndin þeim spurningum
sem hér rista svo djúpt og sviptir
þar meö sögurnar innsta kjarna
sínum. Hún hlýtur aö gera þaö
vegna þess aö þaö sem gefiö er
í skyn í textanum um tilfinningar
persónanna er ekki hægt annað
en sýna í kvikmynd. Tökum
dæmi: Hvernig er hægt aö
kvikmynda fyrrgreint atriði úr
Njálsbrennu án þess aö taka af-
stööu til viðbragða Skarphéö-
ins? Á aö láta hann gráta eöa
ekki? Það er aö vísu hægt að
setja grímu á andlit hans en
kæmumst viö þannig næst text-
anum. Er þaö nokkur lausn?
Höfundur Útlagans þeirrar
myndar sem nú hefir verið gerö
eftir Gísla sögu Súrssonar velja
þá leiö aö hinum vandmeðfarna
texta að magna andrúmsloft
hans; fyrst og fremst meö því aö
sýna áhrif seiösins. Einnig er
nokkur áhersla lögö á drauma
Gísla sem tengjast seiönum og
þeirri örlagahyggju sem býr aö
baki atburðarásarinnar. Hvað
varöar túlkun á viöbrögöum
persóna þá heldur Ágúst Guð-
mundsson leikstjóri nokkuö að
sér höndum og lætur textann
tala. Kann þetta aö virðast fram-
andi þeim sem ekki þekkja frá-
sagnarhátt sögunnar og vilja aö
leikendur sýni sterkari tilfinn-
ingaviöbrögö. Kunna slíkir
áhorfendur að túlka viðbrögö
sem dæmi um veika leikstjórn.
Að mínu mati heföu sterkari til-
finningaviðbrögö persóna sýnt
að leikstjórinn kynni ekki meö-
ferö hins forna texta. Er ég ekki
frá því aö hann hefði átt aö aga
leikendur meir og koma enn
frekar í veg fyrir aö þeir sýndu
tilfinningar. Þannig er greinilegt
að hann leggur það mat á sam-
skipti þeirra bræöra Þorkels
Súrssonar og Gísla Súrssonar
aö þau hafi fyrst og fremst ein-
Ingjaldsfíflið sem
getið er um í
greininni.
maður oftast hverju orði af hin-
um listilega texta og er sérlega
notalegt aö hlýöa á Ragnheiði
Steindórsdóttur sem fer mjúkum
höndum um hlutverk Auöar
konu Gísla. Tinna Gunn-
laugsdóttir er einnig sérlega
skýrmælt og andlit hennar líkast
lifandi grímu japanskrar geisu en
slíkt svipbrigöaleysi samræmist
einmitt þeirri hugmynd um túlk-
un textans sem greint er frá í
upphafi þessarar greinar. Karl
Ágúst Úlfsson er skínandi í
Ingjaldsfíflinu og birti ég aö
gamni mynd af honum til aö
sýna múnderinguna. Þráinn
Karlsson grípur til full sterkra
svipbrigöa í hlutverki Þorkels
bróöur Gísla eins og Helgi
Skúlason í hlutverki Eyjólfs hins
gráa. Skrifast þessi leikmáti á
kostnað leikstjórans. Vígamenn
Eyjólfs voru hins vegar hæfilega
fálátir. Kenndi maöur þar ýmsa
kunningja og gat eigi annaö en
brosað í miðjum orrustunum
sem annars voru þær ágætustu
sem sést hafa í íslenskri kvik-
mynd. Sérstaklega voru banasár
Gísla sannfærandi. Sama má
segja um leikmynd og búninga-
hönnun Jóns Þórissonar. Hvort
tveggja vel gert.
Þá er bara eftir aö minnast á
kvikmyndun Siguröar Sverris
sem var ansi fagmannleg en átti
stundum í vök aö verjast fyrir full
ákafri klippingu. Er raunar klipp-
ing Útlagans sér kapituli því hún
lyftir myndinni, sérstaklega í fyrri
hlutanum, á nokkuö hressilegt
plan ólíkt því sem flestar skand-
inavískar menningarmyndir
standa á. Er gleöilegt til þess aö
vita aö íslenskir kvikmyndagerö-
armenn skuli loksins hafa áttaö
sig á því að menn fara á bíó til
að skemmta sér en ekki glenna
skolta í menningargeispa.
Þorgrímur mágur Gísla heygður í skipi en viö það tækifæri kastar Gísli
Súrsson steini míklum í skipið og mælir: „Eigi kann ég skip aö festa ef
þetta tekur veður upp.“
Gfsla
saga
WMI W
sonar
kennst af hatri. Auövitaö gætir
biturleika i þeirra samskiptum
þar sem Þorkell lifir í vellysting-
um praktuglega en Gísli hrekst
um skógarmaöur. Þaö er hins
vegar ekki leikstjóra Útlagans aö
leggja mat á gagnkvæmar til-
finningar þessara tveggja per-
sóna, sögumaður ætlar lesand-
anum þaö viðfangsefni. Um hitt
get ég verið sammála Ágústi aö
þau Auöur og Gísli hafi elskað
hvort annaö heitt, á slíku er eng-
inn vafi og finnst staður í textan-
um. En var Gísli slík hetja sem
hann er sýndur af Arnari Jóns-
syni? Vó Gísli ekki sofandi mann
og fórnar hann ekki með köldu
blóö lífi Þóröar hins huglausa —
sem í hans augum viröist aöeins
nytsamur sakleysingi — og
bjargar þannig eigin skinni? Ekki
veit ég þaö enda gefur höfundur
engin skýr svör fremur en fyrri
daginn. Virðist Ijóst aö Gísla er
ætlaö aö vera breyskur í öllum
sínum yfirnáttúrulega hetjuskap.
Ég sagði áöan að Arnar
Jónsson hefði sýnt Gísla sem
hetju. Þaö er rétt og fer Arnari
þetta hlutverk svo vel úr hendi
aö aðdáun vekur. Hefur hann
fullkomna stjórn á hverri hreyf-
Gísli Súrsson ásamt Þórði hinum huglausa.
ingu og hverju oröi og svo
skýrmæltur aö maöur nær flestu
sem hann segir, nema á einum
staö þar sem hljóðneminn lendir
óþarflega nálægt gárugu
vatnsboröi. Því miöur er ekki
hægt að segja um aöra leikara
aö þar hafi hvert orö komist til
skila. Glötuðust t.d. nokkur orö
úr munni Sveinbjarnar Matthí-
assonar, sem leikur höfuðóvin
Gísla, Börk. Kemur hér glöggt
fram hve ríkir yfirburðir atvinnu-
leikarans eru hvaö varöar texta-
meöferö. Þó kom mér á óvart
textameðferð Jóns Sigurbjörns-
sonar. Hvaö um þaö þá nær