Morgunblaðið - 01.11.1981, Side 42

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. NÓVEMBER 1981
42
Akvörðunin um að senda
þúsundir hermanna til
afskekktra, pólskra
þorpa og bæja er KreinileKasti
votturinn til þessa um vaxandi
hlutverk hersins í Póllandi.
Alvarlegur skortur er á mat-
vælum og eldsneyti á lands-
byfítíðinni og óttazt að kom-
andi vetur verði eins harður
o« veturinn 1978—79, þegar
þúsundir hermanna voru kall-
aðir út til að halda uppi sam-
tjöngum til bæja, sem einangr-
uðust vegna snjóa, sjá um
matvælaflutninfía og bjarga
mannslífum. Herinn á að
Kejína svipuðu hlutverki nú,
þótt því hafi verið lýst yfir að
hann eitíi einnifí að aðstoða við
að „halda uppi löKum of{ rejílu
ofí hamla tjenn staðbundnum
deilum".
Áhrif hersins hafa aukizt
samtímis auknum áhrifum
verkalýðshreyfinKarinnar
Samstöðu, sem nú er skipuð
9,5 milljónum félajfsmanna, og
stöðuKt fleiri hershöfðinjrjar
og ofurstar hafa tekið við
embættum hjá ríkisstjórninni.
Jaruzelski hershöfðinjíi, hinn
nýi leiðtofíi kommúnista-
flokksins ofí forsætisráðherra
síðustu átta mánuði, hefur
verið landvarnaráðherra í
þrettán ár. Val hans í stöðu
flokksleiðtofía ber vott um
þann vilja flokksmanna að
finna forystumann er fieti
saineinað flokksforystuna í
þeirri gafínsókn, sem nú virð-
ist Kreinilega hafin gegn Sam-
stöðu. Val Jaruzelskis virðist
einnig bera vott um að
flokksmenn vilji nota það álit,
sem hann virðist greinilega
njóta ennþá, Jirátt fyrir harða
gagnrýni Samstöðu á ríkis-
stjórnina.
Nú fara hershöfðingjar með
námamál, stjórnunarmál og
innanríkismál í ríkisstjórn-
inni og hershöfðingjar gegna
mikilvægum hlutverkum í
samgönguráðuneytinu. Hers-
höfðingi úr flughernum, Jozef
Kowalski, hefur verið forstjóri
pólska flugfélagsins Lot síðan
í júlí, þrátt fyrir kröfu
starfsmanna úr Samstöðu um
borgaralegan forstjóra og
verkföll til að leggja áherzlu á
þá kröfu. Annar hershöfðingi
stjórnar kolaiðnaðinum.
Hermenn á verði
Auk þess hefur herlögregla
hjálpað lögreglu í marga mán-
uði og gætt mikilvægra bygg-
inga eins og forsætisráðuneyt-
isins og fjarskiptamiðstöðva.
Einnig stjórna herlögreglu-
menn stundum umferð í
Varsjá og fara í eftirlitsferðir
um borgina. Hermenn eru á
verði á götum og markaðstorg-
um á völdum svæðum og hafa
hjálpað til við uppskerustörf.
Hermenn vinna í námum og
herinn aðstoðar við að útrýma
spákaupmennsku og hjálpar
til við birgðaflutninga.
Herinn hefur þannig orðið
æ meira áberandi að undan-
förnu í PóIIandi. Eina vikuna
til dæmis komu einkennis-
klæddir yfirmenn úr hernum
fram í fréttatíma sjónvarpsins
þrjú kvöld í röð til að útskýra
þýðingu nýrra ráðstafana og
fyrirhugaðar aðgerðir. Jaruz-
elski hefur með þessu skipað
menn, sem hann treystir og
getur unnið með, í lykilstöður.
Hann veit líka að Pólverjar
hafa lengi borið virðingu fyrir
hernum, sem hefur sloppið við
ásakanir um dugleysi og spill-
ingu er flokkurinn hefur sætt,
jafnvel af hálfu eigin leiðtoga.
„Fólk er ekki hrætt við þessa
hermenn," sagði talsmaður
Samstöðu í Zyrardow, þar sem
þúsundir kvenna hafa verið í
verkfalli.
I kosningunum á aukaþingi
kommúnistaflokksins í júlí
fékk Jaruzelski fleiri atkvæði
en nokkur annar forystumað-
ur og það er til marks um
vinsældir herforingja í Pól-
landi. En þeir verða að sýna að
þeir séu traustsins verðir og
þeir hafa lítinn tíma til stefnu,
kannski aðeins sex mánuði,
kannski tólf mánuði. Biðraðir
reiðra Pólverja munu lengjast
á þeim langa og harða vetri,
sem nú fer í hönd, vöruskort-
urinn mun aukast á næstu
mánuðum og Jaruzelski verður
að sanna fyrir Pólverjum að
einhver stjórni Póllandi og
bágbornum efnahag landsins.
Olíklegt er að miskunnarlaus
þrýstingur Moskvu-stjórnar-
innar minnki og Rússar vilja í
það minnsta sönnun fyrir því
að flokkurinn efli „forystu-
hlutverk“ sitt.
Wojciech Jaruzelski hers-
höfðingi er fyrsti atvinnuher-
maðurinn, sem tekur við póli-
tískri stjórn í kommúnistaríki
og kannski sá síðasti. Hann
hefur verið landvarnaráðherra
Póllands síðan 1968 og heimil-
aði þátttöku pólsku hersveit-
anna i innrásinni í Tékkóslóv-
akíu. Þar sem hann hefur ver-
ið landvarnaráðherra og mik-
ilvægur tengiliður Varsjár-
bandalagsins hefur legið til
hans „heit lína“ frá Kreml í að
minnsta kosti 13 ár.
Því nýtur Jaruzelski vafalít-
ið trausts Kremlverja, að
minnsta kosti í bili, enda hef-
ur Rússum orðið eins mikið
ágengt í Póllandi og þeir hafa
getað búizt við án þess að gera
raunverulega innrás. Frá upp-
hafi hefur Rússum verið lang-
mest umhugað um að tryggja
öryggi sitt, þótt þeir hafi auð-
vitað haft miklar áhyggjur af
innanlandsþróuninni í Pól-
landi og dvínandi áhrifum
flokksins. Rússar hafa ráðizt
af hörku gegn hægrimönnum í
Samstöðu, en alltaf talið fyrst
Jaruzelski hersföfðingi
og fremst að þróunin í Pól-
landi væri óviðunandi „undir-
rót alþjóðaspennu". Frá þeirra
bæjardyrum séð er enginn
betur hæfur til að reyna að
draga úr þessari spennu en
traustverðugur herforingi.
í kalda koli
Efnahagslífið í Póllandi hef-
ur ekki verið eins slæmt síðan
í lok stríðsins og vonleysi
þjóðarinnar hefur ekki verið
eins mikið og nú. Iðnaðar-
framleiðsla minnkaði um 30 af
hundraði á sumum sviðum í
fyrra og hefur haldið áfram að
minnka á þessu ári. Kola-
framleiðsla hefur dregizt sam-
an um 20 af hundraði það sem
af er þessu ári, svo að það er
engin furða þótt landsmenn
óttist kaldan vetur — illa hit-
aðar skrifstofur og íbúðir og
tíðar rafmagnsbilanir. Listinn
yfir þær vörur, sem eru
ófáanlegar vegna skorts eða
skömmtunar, lengist með viku
hverri. Pólverjar eru vanir
biðröðum, en nú er svo komið
að hálf þjóðin virðist hætt að
vinna og stendur í biðröð í von
um að geta keypt allt frá kjöti
og sykri til benzíns og tann-
krems.
Glundroðinn stafar að
miklu leyti af lélegu dreif-
ingarkerfi. Margar sögur eru
sagðar um vörur, sem eru
framleiddar í bænum A og
sendar 300 km til bæjarins B,
sem er alkunnur fyrir fram-
leiðslu á nákvæmlega sömu
vörutegund. Framleiðsla hefur
stöðvazt í mörgum verksmiðj-
um, sem framleiða mikilvægar
vörutegundir fyrir innlendan
eða erlendan markað, vegna
stöðugra verkfallsaðgerða eða
skorts á nauðsynlegum vara-
hlutum eða hráefni (allt að
helmingur atvinnufyrirtækja
hefur stöðvazt af þessum sök-
um).
Jaruzelski ávarpar fund
midstjórnarinnar í
Varsjá.
Varsjár-flugvöllur og fleiri
flugvellir hafa verið lokaðir.
Vörumagnið, sem er flutt um
Gdansk, stærstu höfnina við
Eystrasalt, hefur minnkað svo
mikið að um það hefur verið
rætt í alvöru að loka þessari
miklu höfn fyrir fullt og allt.
Góð og örugg stjórn flugvalla
og hafna er nauðsynleg til að
halda uppi sambandi við
Varsjárbandalagið og mark-
aðsbandalagið Comecon. Skip-
un hershöfðingja í stöðu
flokksleiðtoga kann að hafa
aukið áhrif Varsjárbandalags-
ins að dómi Rússa, en þeir
vilja einnig auka áhrif Comec-
on.
Pólverjar hafa útvegað öðr-
um aðildarþjóðum banda-
lagsins talsvert magn af kol-
um og öðrum hráefnum og auk
þess tilbúnar vörur og vélar og
eru háðir innflutningi á álíka
nauðsynlegum vörutegundum
frá aðildarríkjunum. Vegna
ástandsins hafa nokkur Com-
econ-ríki ekki sent Pólverjum
vörur, þar sem þau hafa ekki
fengið vörur frá þeim. Öll
Austur-Evrópuríkin krefjast
harðrar efnahagsstjórnar í
Póllandi.
Spurningin er að hve miklu
leyti Jaruzelski mun beita
hernum nú þegar hann er tek-
inn við stjórninni. Með því að
senda hermenn til þorpa og
bæja og með því að lengja
herskyldutíma um tvo mánuði
hefur hann færzt skrefi nær
því að lýsa yfir neyðarástandi
og herlögum. Pólverjar hafa
fjölmennasta og bezt búna her
Austur-Evrópu að hinum sov-
ézka undanskildum. Hann er
skipaður rúmlega 200.000
mönnum og þrír fjórðu þeirra
gegna herskyldu. Yfirleitt
hafa Pólverjar sætt sig við
aukin áhrif hersins til þessa,
en eftir á að koma í ljós hvort
þeir sætta sig við ennþá meiri
umsvif hersins á næstunni.
Reiði fólks út af vöruskorti
og hungri getur hæglega leitt
til uppþota og óeirða. Líklega
hefur hernum verið gerð grein
fyrir þessari hættu, en mjög
mikið mun reyna á aga her-
manna og yfirmanna þeirra á
næstu mánuðum. Lausnin
væri sú að koma í veg fyrir
meiri vöruskort, en það er
hægara sagt en gert. Jaruz-
elski hershöfðingi verður eins
hjálparlaus og fyrirrennarar
hans nema því aðeins að hann
geti tryggt sér samstarf þjóð-
arinnar og stuðning erlendis
frá til að stöðva þróunina til
gjaldþrots og glundroða.
Þótt Jaruzelski vilji endur-
vekja áhrifavald flokksins er
lítið sem hann getur gert. Ef
hann bannar verkföll mun
Samstaða hundsa slíkt bann,
ef hann riftir Gdansk-samn-
ingnum mun Samstaða berj-
ast. Hann verður að virða til-
veru frjálsra verkalýðsfélaga
og verkfallsrétt í samræmi við
samninginn, um annað er ekki
að ræða. Þannig gæti hann
samið við Samstöðu um hóf-
stillingu í kjaramálum, lengri
vinnutíma, umbætur í verð-
lagsmálum og betri stjórn
fyrirtækja. Þar með mundu
völd Lech Walesa aukast og
virðing flokksins vaxa.
Lítið svigrúm
Jaruzelski hershöfðingi hef-
ur eins lítið svigrúm og Stan-
islaw Kania, fyrirrennari
hans, en harðlínumennirnir í
flokknum og Rússar styðja
hann. Verkalýðshreyfingin
veitti Jaruzelski nokkurn frest
þegar hann varð forsætisráð-
herra áður en hún greip aftur
til verkfallsaðgerða. En nú eru
margir Pólverjar orðnir
þreyttir á baráttuaðferðum
Samstöðu og þessir Pólverjar
og Rússar standa með honum.
Jaruzelski nýtur virðingar
Samstöðu og flestra Pólverja,
þar á meðal hermanna, þar
sem hann hefur lýst því opin-
berlega yfir að ef til verkfalla
eða svipaðra mótmæla komi
muni hann ekki siga hernum á
pólska samlanda. Flokkurinn
tók mikla áhættu þegar hann
dró herinn inn í stjórnmálin:
ef hernum mistekst veikist
þessi síðasti máttarstólpi sósí-
alistaríkisins, ef herinn nær
árangri eykst virðing Jaruz-
elskis. Ef hernum vérður beitt
og bardagar brjótast út á göt-
um úti láta Rússar líklega
verða af hótunum sínum um
íhlutun í Póllandi.
(AP, Guardian, Economist.)
Siöasta tækifæri
pólska kerfísins
Jaruzelski ásamt fyrirrennara sínum í stödu flokksleidtoga, Stanislaw Kania.