Morgunblaðið - 20.04.1982, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. APRÍL 1982
Bandarísk blökku-
stúlka, Andrea Lee, hafði
útskrifazt frá Harvard-
háskóla og var síðan um
eins árs skeið við nám í
Ríkisháskólanum í
Moskvu árið 1978. Hún
og eiginmaður hennar,
Tom, lifðu sams konar
lífi og venjulegir
Moskvubúar, stóðu í bið-
röðum í matvöruverzlun-
um, óku með neðanjarð-
arbrautinni, metro.
Þetta er útdráttur úr
hinni sérstæðu dagbók,
„Russian Journal“, sem
hún hélt um dvöl sína
þar eystra.
Rússneskur verkamaður fylgist með því, sem um er að vera í
Rauða torginu í Moskvu að loknum vinnudegi og eftir búðar-
ferð.
Konur troðast við Passazh-stórverslunina í Moskvu, eftir að það hefur spurst, að hún
hafi fengið kjólasendingu.
STÚDENT í MOSKVU
eftir Andreu Lee
Turninn, sem við Tom eigum
að búa í næstum óslitið
næstu 10 mánuðina, er ein
af þeim byggingum, sem setja
mjög áberandi svip á Moskvuborg.
Þetta er fáránleg 32 hæða brúð-
kaupsterta úr gráu og rauðu gran-
íti, og háhýsið gnæfir yfir Moskvu
á Leninhæðum. Þessi risastóra
bygging, aðalstúdentagarður
Ríkisháskólans í Moskvu, er eins
konar minnismerki um hinn
íburðarmikla og kröftuga stíl í
húsagerð, sem uppnefndur hefur
verið „gotneski stalínstíllinn".
Þegar maður sér bygginguna i
fjarska, dettur manni helzt í hug
einhver Disney-útgáfa af mesó-
pótamískum musteristurni í
skrúfustíl með sínum blikandi
rauðu stjörnu á miðturni alveg
eins og á turnum Kreml.
Handan við grindur tollskoð-
unarinnar á Sjeremety-
évo-flugvellinum hafði við
komu okkar staðið ungur maður,
sem svo kynnti sig fyrir okkur sem
Grigoríj, stúdent í blaðamennsku,
og hafði skrifstofa háskólans fyrir
erlend málefni sent hann til að
fylgja okkur um. Grigoríj var
dökkhærður maður á þrítugsaldri
með örsmá augu bak við óhemju-
stór gleraugu, og skorpinn, allt að
þvi dvergvaxinn líkami í mjög
stórum, hólkvíðum fötum; einna
líkast því sem hefði hann bráðnað
lítils háttar innan í fötunum.
egar Grigoríj skildi við
okkur, ýttum við á rofann og
í hinni skyndilegu skæru
birtu litum við það, sem átti að
vera vistarverur okkar næstum
því samfellt í eitt ár. Þetta var
það, sem Rússar kalla „blok“ —
þ.e. íbúðareining — tvö lítil her-
bergi, u.þ.b. 6 m1 að stærð, ásamt
tveimur örlitlum kompum með
salerni, handlaug og sturtu og
einnig allmörgum, letilegum
kakkalökkum — þetta var sem
sagt íbúðin okkar.
Herbergin tvö voru máluð í
þessum lítt upplífgandi mógula og
græna lit eins og tíðkast í opinber-
um byggingum um allan heim.
íbúðin var fremur snoturlega búin
húsgögnum með ferniseruðum
borðum, stólum og bókahillum úr
furu, og þarna stóðu tvö eins
manns rúm. Seinna komst ég að
raun um, að herbergin okkar voru
hinar mestu lúxus-vistarverur, því
rússneskir stúdentar, sem bjuggu
í þessu sama stórhýsi, voru iðu-
lega fjórir eða jafnvel sex saman
um slíkar íbúðir. Útvarpsviðtæki
var komið fyrir í hverju herbergi
og aðeins hægt að hlusta á eina
stöð — Moskvuvútvarpið — og
einmitt á þessari stundu var ein-
hver þula að lesa fréttirnar með
djúpri, heldur æstri rödd. Frétt-
unum lauk og við tóku nokkrir
komsomól-söngvar, sem fluttir
voru af mesta fítonskrafti, að því
er virtist af heilum þjóðkór ungra,
rjóðra föðurlandsunnenda. „Það
er ekki hægt að slökkva á þessu
drasli," sagði Tom, sem var að
fitla við takkann á útvarpinu. Sú
var líka raunin, það var hægt að
draga niður í viðtækjunum okkar,
þannig að ekkert heyrðist í þeim,
en það var aldrei hægt að slökkva
á þeim, alveg eins og með sjón-
varpsskjáinn hjá Orwell.
Svolítið seinna, í einu af þess-
um tilgangslausu dugnað-
arköstum, sem stundum
grípa mann, þegar maður er raun-
ar úrvinda af þreytu, ákváðum við
að fara með metro niður á Rauða
torgið. Fólk er ailtaf að gefa lýs-
ingar á neðanjarðarbrautinni í
Moskvu, svo ég ætla ekki að gera
það hér, nema ég get tekið undir
það að hún er alveg jafn hreinieg
og fljót í förum eins og allir bera,
og það verkar yfirþyrmandi stór-
kostlega á mann sem Bandaríkja-
mann að upplifa umferðaræðar
stórborgar með marmaraklædda
vegRÍ. gyllingar og mósaíkskreyt-
ingar, í stað vaðandi sóðaskaps og
útkrassaðra veggja. I neðanjarð-
arbrautinni þetta kvöld varð ég í
fyrsta sinn að standast þá eld-
raun, sem hið stöðuga, ósveigjan-
lega gláp rússnesks almennings
óneitanlega er. Kunningjar mínir,
sem höfðu áður verið í Sovétríkj-
unum, höfðu lýst þessari starandi
grandskoðun fyrir mér.
að kemur aldrei fyrir, að
ekki sé starað án afláts á
mann, sögðu þeir og ráð-
lögðu mér að stara stíft á móti
með kuldalegum svip, sérstaklega
á fótabúnað kvalara minna, þar
sem sovézkur skófatnaður er
venjulega hreinasta hörmungar-
sýn úr karsprungnu gervileðri.
Þegar við stigum inn í neðan-
jarðarlestina á metrostöðinni við
háskólann, voru fyrir í vagninum
tvær smávaxnar babúsjkur (þ.e.
aldraðar konur) með herðakistil,
lagleg ung stúlka, um það bil
18—19 ára, sem lét skína í tvær
stáltennur, þegar hún opnaði
munninn til að geispa; feitlagin,
ung móðir í míníkjól og á skóm
með rosaþykkum sólum, og hélt
hún á reifastranga; hópur ungra
manna, tízkulega til fara í blett-
óttum amerískum gallabuxum og í
leðurlíkisjökkum með rennilás.
Allt þetta fólk virti okkur fyrir sér
frá hvirfli til ilja, dró ekki dul á
hrifningu sína og hvíslaði athuga-
semdum um okkur að sessunaut-
um sínum. Enda þótt okkur fynd-
ist við vera ósköp látlaust og lítt
áberandi klædd, virtust fötin
okkar þó nokkuð nýlegri, strokn-
ari og betur sniðin heldur en
nokkuð af því, sem aðrir voru í.
Sandalarnir mínir virtust líka
draga að sér athygli allra. Þannig
sátum við eins og í heilli skæða-
drífu starandi augnaráða í hinni
daufu birtu, sem lýsti upp rugg-
andi vagn neðanjarðarbrautarinn-
ar. Loftið, sem við önduðum að
okkur, var þrungið þef af sterku
tóbaki, pylsum og af svitalykt.
Við hittum Grigoríj oft við
morgunverðarborðið í
matstofunni. Nú orðið er
augljóst, að hann er „stúkatsj"
(útsendari leynilögreglunnar) — í
hans tilviki er um að ræða komm-
únísk-sanntrúaðan stúdent með
tengsl við KGB, og leyniþjónustan
hafði sem sé hvatt hann til að
koma sér í kynni við erlenda stúd-
enta og gefa svo KGB upplýsingar
um þá. Það er vel hægt að vera
vinsamlegur við Grigoríj, ef mað-
ur gerir ráð fyrir að hann kjafti
frá hverju því, sem við segjum.
Hann býður okkur hlýlega góðan
daginn þessa fyrstu daga, og við
sitjum þarna og röbbum saman, á
meðan við berjumst við að murka
sundur ólseigt kjötið með göfflum
og skeiðum úr áli, sem okkur hafði
verið fengið í hendur.
Grigoríj er ungur maður, sem
alveg greinilega á eftir að verða
vel ágengt innan sovétkerfisins.
Sú staðreynd, að hann hefur verið
ráðinn til að fylgjast með útlend-
ingum frá kapítalísku landi, er
sönnun þess hve mikils álits hann
nýtur í augum hins opinbera.
Hann er hinn stöðugt viðbúni
sjálfboðaliði, hvenær sem kerfið
kallar; hann er hinn ötuli veifandi
fána við fjöldagöngur á afmæli
byltingarinnar og 1. maí. Þegar
aðrir stúdentar, sem við þekkjum,
gerðu sér upp váleg veikindi til
þess að koma sér hjá eins mánað-
ar löngu drepleiðinlegu „kartöflu-
uppskeru-sjálfboðaliða-hrifning-
ar-vinnuframlagi“ einhvers staðar
langt úti í sveit síðastliðið haust,
þá var það Grigoríj, sem ekki bara
bauð sig fram sjálfviljugur til að
bjarga verðmætum, heldur gerðist
vitanlega flokksstjóri vinnuflokks.
Þótt hann sé enn aðeins 25 ára, er
hann nú þegar orðinn kandidat
kommúnistaflokksins, þ.e. hann er
meðlimur flokksins til reynslu.
Við fórum margt eitt kvöldið í
heimsókn til Grigoríjs í
herbergið hans, sem er í
„sovézku" álmu stúdentagarðsins.
Þar búa fleiri saman í hverju
herbergi en í þeim vistarverum
sem ætlaðar eru útlendingum frá
kapítalískum löndum. Okkur þótti
það dálítið ankannalegt, að vegg-
irnir í grænmáluðu herbergiskytr-
unni hans voru skreyttir, næstum
því veggfóðraðir með áfengis- og
bílaauglýsingum, sem höfðu verið
varfærnislega klipptar út úr
bandarískum tímaritum, en þau
hafði Grigoríj fengið að gjöf frá
öðrum útlendum kunningja sín-
um. Þessar úrklippur sýndu aðra
hlið á Grigoríj, þá hlið, sem hýsir
svolitla hrifningu á hinum kapít-
alísku Vesturlöndum.
Þessi aðdáun hans stafar, held
ég, af feimnislegri hrifnæmi hans,
sem hann lætur í ljós með því að
píra svört augun og láta varirnar
mynda kyss-kyss-hljóð, þegar
hann skoðar auglýsingar um mat
og nærfatnað í Vogue-heftunum
mínum. En það er einmitt kapítal-
isminn, sem sendir hneykslis-
þrunginn sæluhroll niður hrygg-
inn á Grigoríj, kapítalisminn með
sínar illgirnislega gljándi bifreið-
ar, grannar, lögulegar whiskey-
flöskur, með sínum nöktu, skarti
hlöðnu konum.
Grigoríj á segulbandstæki og
stolt hans og gleði er ótrúlega
Konur í byggingavinnu í Moskvu. „Ég býst við að mjög margir geri sér grein fyrir því, að flestar rússneskar konur,
sem eiga fjölskyldur, hafa tvö störf með höndum, eitt opinbert, oft líkamlega lýjandi starf og siðan hið óendanlega
erfíði við að halda fjölskyldunni snyrtilegri og vel til fara og hafa eitthvað ofan i fólkið að borða — en það er verkefni
sem fæstir rússneskir eiginmenn rétta hjálparhönd við,“ segir Andrea Lee.