Morgunblaðið - 20.04.1982, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. APRÍL 1982
43
hnökrótt, óskýr upptaka af lagi
Donnu Sommer „Love to Love
You, Baby“. Hann spilar það í
tíma og ótíma, vinum hans til
hryllingsblandins unaðar, því í
hinum langdregnu blossastunum
Donnu Sommer virðist þeim kom-
ið sjálft táknið fyrir kitlandi vest-
ræna spillingu.
að var verið að spila segul-
bandið með Donnu Sommer
í gærkvöldi, þegar við sátum
við borðið hjá Grigoríj. Hann
hafði breitt rósóttan vaxdúk á
borðið og sett fram tekönnu,
vodkaflösku og risastóra klístruga
köku frá bakaríinu niðri á jarð-
hæð. Það er farið að færast meira
líf í tuskurnar en reyndin var
kvöldið, sem við komum. Þetta
kvöld virtust næstum allir glugg-
arnir á háhýsisturninum vera
opnir. Neðan af annarri hæð
heyrðust slitur af spænskum
söngvum frá hópfagnaöi Kúbu-
manna; fáeinum hæðum fyrir ofan
okkur voru einhverjir ungir menn
að raula rámri röddu vísu á ensku
við diskólagið „Dancing Queen". A
fimm til tíu mínútna fresti heyrð-
ist hátt brothljóð, þegar stúdentar
hentu tómum flöskum út um
gluggana. Á stúdentagarðinum er
óleyfilegt að hafa áfengi um hönd.
Tilkynninga-töflurnar niðri í and-
dyrum hússins eru alþaktar til-
kynningum, sem lýsa hinum öm-
urlegu örlögum stúdenta á borð
við „Tatianu M, sem baráttuliðar
gegn drykkjuskap fengu rekna og
útilokaða frá háskólanámi". En
samt eru allir sífellt að hella í sig
— jafnvel hann Grigoríj — og svo
er vodkapytlunum og ölflöskunum
einfaldlega hent út um gluggann
til þess að eyðileggja öll sönnun-
argögn. Háskólayfirvöld gera tvær
til þrjár babúsjkur út af örkinni í
dagrenningu á hverjum morgni til
að sópa upp glerbrotahaugana.
að sér og lokka til sín. „Dýrt, sögð-
uð þið? Lítið bara í kringum ykkur
— hvergi betra verð!" „Varstu að
koma til að skoða eða kaupa?"
„Bragðið á þessari peru, smakkið
bara á henni — sykur og hunang!"
Þrátt fyrir sveitasniðið á klæðn-
aðinum, er margt þetta fólk
snyrtilegar og mun betur klætt en
margur Moskvubúinn. Þetta fólk
kemur sunnan úr hlýju loftslagi
með ávexti og grænmeti í fórum
sínum, og þetta er allt selt með
óhemju hagnaði. Fyrir sumt af
gróðanum kaupir þetta fólk sér
munaðarvöru í Moskvu, sem
ófáanleg er í heimahéruðum þess
— svo sem skófatnað, tízkuföt,
hljómplötur — og selur þennan
varning svo aftur fyrir geipiverð á
heimaslóðum. Rússnesk fyndni er
full af bröndurum um stórauðuga
Georgíubúa.
Ólíkt hinum heimsvönu
Moskvubúum, heilsar þetta fólk
útlendingum með mestu hrifn-
ingu. „Hvaðan eruð þér?“ spurði
armensk kona, sem var að selja
perur. „Frá Bandaríkjunum?"
Hún greip beinlínis andann á lofti,
þegar hún endurtók heiti landsins
eins og hún ætlaði ekki að geta
sagt orðið til enda af eintómri
undrun. Það varð smávegis uppþot
í okkar horni markaðsins, þegar
sölufólkið tók að teygja úr hálsun-
um til að virða okkur fyrir sér eða
hvöttu okkur til að kaupa eitt-
hvað. Gömul svartklædd kona frá
Moldavíu bar klafa um herðar sér,
sem í héngu þurrkaðir sveppir
þræddir upp á strengi, kom í hum-
átt til okkar og spurði: „Er lífið
virkilega betra þar?“ Þegar við
tókum að nefna henni dæmi með
og á móti, batt hún skyndilega
enda á samtalið með handahreyf-
ingu. Bandaríkin urðu að vera á
sínum stað í hugarheimi fólksins
með hið fyrirheitna, hálofaða land
sem sína stóru bíla og ódýru galla-
buxur; við höfðum áður orðið vör
við þessa afstöðu hérlendis.
Við erum rík í þessu landi,
ríkari en ég hefði nokkurn
tíma getað látið mig dreyma
um. Mér varð þetta fyrst ljóst
þarna á markaðnum, en núna er
þetta vitneskja, sem mér er ljós
sérhvert andartak. Við eigum það,
sem allir vilja eiga: ameríska doll-
ara, föt, sérstaklega gallabuxur,
bækur, hljómplötur, snyrtivörur,
alls konar smádót. Hvar, sem ég
fer um, virðir fólk fyrir sér hinn
hversdagslega klæðnað minn með
áfergjulegri athygli og reynir að
kaupa fötin utan af mér. Nýlega
dró kona nokkur mig afsíðis og
spurði mig lágri röddu, hvað ég
setti upp fyrir peysuna mína. „Af
hverju langar þig í hana,“ spurði
ég, „hún er ekki falleg."
„Hún er úr ull,“ sagði hún. „Hér
áður fyrr vorum við vön að geta
keypt ull, en hún er defisitnii
núna.“
Defisitnii er eitt af þýðingar-
mestu orðunum, sem ég hef lært
eftir komuna til Moskvu: það þýðir
illfáanlegt og er almennt notað til
þes að lýsa stöðugum skorti á mat-
vöru og hversdagslegustu hlutum,
sem litið er á í Rússlandi eins og
hvern annan sjálfsagðan hluta
hversdagslífsins. Ég ætla mér ekki
þá dul að þykjast skilja hinar býs-
önsku fléttuflækjur sovézks efna-
hagslífs, en ég geri mér fulla grein
fyrir merkingu orðsins defisitnii,
þegar ég þarf að fínkemba alla
króka og kima í Moskvu í leit að
einhverju jafn lítilfjörlegu og hár-
greiðu, eða þegar ég kem inn í
mjólkurbúðina fimm daga í röð,
bara til þess að komast að raun
um, að egg og mjólk eru horfin af
opna markaðnum, a.m.k. um
stundarsakir, eins og í síðustu
viku. Við Tom getum, þegar þann-
ig stendur á, gripið til þess ráðs að
kaupa þessar vörur fyrir svimandi
hátt verð á búvörumarkaðnum eða
tekið með leynd einn miða af
okkar litla safni á verzlunarmið-
um til þess að verzla í hinum földu
búðum, velfylltum með alls konar
vörum, sem Rússar reka fyrir er-
lent sendiráðsfólk. Venjulegur
Rússi með minna fé milli hand-
anna og engin sambönd verður
einfaldlega að vera án þessara
vara.
Tómleikinn, skorturinn og öm-
urleikinn í hinum opinberu verzl-
unum í Sovétríkjunum hefur kom-
ið af stað feikistórum svörtum
markaði, sem þrífst með ágætum
og er orðinn órjúfanlegur hluti af
lífsvenjum allra þeirra Rússa, sem
við höfum hitt. Sem útlendingar
höfum við álíka mikið aðdráttar-
afl á svartamarkaðsbraskara eins
og þroskaðir ávextir laða að sér
geitunga og randaflugur. í gær,
þegar ég var ein inni í herberginu,
bankaði einhver á dyrnar. Ég
opnaði og sá, að fyrir utan stóð
rússnesk kona, Olga að nafni, sem
ég hafði kynnzt í gegnum banda-
ríska vini. Þessir vinir mínir
höfðu lýst henni sem fartsovtsjitsa,
stórbraskara í smyglvörum, sem
aðallega var í gallabuxnabransan-
um — aðaltekjulind sovézka
svarta markaðsins — og í sölu er-
lends gjaldeyris.
Heimur fartsovtsjiks er undarleg
skuggatilvera, þar sem mest af
ólöglegum munaðarvörum — eins
og dollarar, hljómplötur, galla-
buxur — koma erlendis frá, hljóta
öll viðskipti na Ijevo, orðré‘t
„vinstri handar sala“, eða utan við
hið ríkisrekna efnahagskerfi, —
að tengja austur og vestur stöðugt
saman. Sumir fartsovtsjiki eru á
vakki nálægt gistihúsum fyrir út-
lendinga; aðrir, eins og t.d. Olga,
eiga fastan kunningjahóp og hafa
sambönd meðal útlendinganna.
Það er áhættusamt fyrirtæki að
vera fartsovtsjik, en Olga virðist
njóta sérstakrar friðhelgi gegn
handtöku eða yfirheyrslum hjá
lögreglunni, af því að hún er
flokks-skvísa, dóttir mjög hátt-
setts embættismanns í Úral.
Eftir að við höfðum drukkið
einn bolla af tei, spurði hún mig,
hvort hún mætti líta inn í fata-
skápinn minn. „Ef þér finnst það
áhugavert," sagði ég.
Hún rak upp dálítið kuldalegan
hlátur. „Það er svo miklu, miklu
meira en bara áhugavert," sagði
hún og leit á mig með augum, sem
voru skyndilega orðin dekkri og
full ákefðar. „Ég á kunningja, sem
myndu selja sig á fæti fyrir að fá
tækifæri til þess að líta inn í fata-
skáp Ameríkana og skoða fatnað-
inn.“
Eg fór með hana inn í_
svefnherbergið og fann til
þess háttar óframfærni,
sem oft kemur yfir mann and-
spænis óskiljanlegri ástríðu hjá
öðru fólki. Á örfáum mínútum tók
Olga með litlu, hvítu höndunum
sínum og bleiklökkuðu nöglunum
á gallabuxunum mínum og á kjól-
unum, athugaði saumana og gæði
efnisins. Um leið kom hún með
heilan straum af athugasemdum,
sem fræddi mig meira um svarta
markaðinn en ég kæri mig eigin-
lega um að vita.
„Otsjen krasiva" — mjög fal-
legt, sagði hún og lyfti upp galla-
jakka. „Þú getur fengið 200 fyrir
þennan, kannski 250, ef þetta er
selt á réttum tíma.“
„Er sérstakur sölutími fyrir
gallabuxur?" spurði ég. Við vorum
báðar farnar að tala í hálfum
hljóðum, næstum því hvíslandi;
allir Rússar, sem ég þekki, eru
sannfærðir um að íbúðirnar í há-
skólanum séu útbúnar hlerunar-
tækjum. Olga hengdi gallajakk-
ann aftur á herðatréð með snögg
um handtökum og sendi mér
breitt, áfergjulegt glott. „Ó, já,“
sagði hún, „verðið hækkar og
lækkar. Á sumrin, þegar fólk fer
suður til Jalta eða til Sochi na kan-
Idag fórum við með rafknúnum
strætisvagni til að komast á
„rýnok“ — búvörumarkað — í
suð-vesturhluta Moskvuborgar.
Mestöll sú verzlun, sem fram fer á
vegum einkaframtaksins í sovézku
efnahagslífi, á sér stað í mark-
aðsskálunum, sem allir eru í eigu
stjórnarinnar. En ýmsir sovét-
þegnar selja þó framleiðslu sína
annars staðar. Þann stutta tima,
sem við höfum verið í Moskvu, hef
ég oftsinnis séð gamlar konur
stilla upp með mestu alúð fáeinum
glösum með berjum í örlitlar sölu-
sýningar rétt við innganga neð-
anjarðarbrautarinnar.
Við gengum í áttina að aðat-
inngangi búvörumarkaðsins, en
þar fyrir utan úði og grúði af bab-
úsjkum og dédúsjkum, sem voru að
selja blóm, höfðu raðað búntum af
rauðum og hvítum sverðliljum allt
í kringum sig í síðdegissólinni.
Rússar á öllum aldri og úr öllum
starfsgreinum voru þarna hinir
kátustu að virða fyrir sér og
kaupa blóm. Alveg eins og Norður-
landabúar og önnur fórnarlömb
sérlega harðskeyttra og lang-
vinnra vetra, virðast Rússar líta á
og meta uppskeru híns skamma
sumars — ávexti og blóm með allt
að því græðgislegri áfergju.
Þegar við komum inn á markað-
inn kom líka í ljós, er við litum á
verðið á grænmeti, hve fágætur og
dýrkeyptur slíkur jarðargróður er.
Kílóið af gulrótum kostaði þrjár
rúblur (kr. 39,-), kílóið af eplum
fimm rúblur (kr. 65,-) — og það að
sumarlagi í borg, þar sem venju-
legur verkamaður vinnur sér inn
þetta 150 rúblur á mánuði (um kr.
1950,-).
Markaðurinn reyndist vera stór
salur, iðandi af fólki; þarna var
fullt af söluborðum og loftið
þrungið ávaxtailmi. Bak við sölu-
borðin stóðu ekki Moskvubúar
heldur bændur frá Kákasus og frá
héruðunum við Svartahaf, Armen-
ar, Georgíubúar, Moldavakonur
með eyrnahringi úr kopar og
skærlita höfuðklúta og Úzbekar
með útsaumaðar kollhúfur. Eins
og sölumanna er háttur um heim
allan voru þau hávær og höfðu í
frammi leikræna tilburði, reyndu
hástöfum að draga athygli manna
LADA STATION kr. 84.500.
LADA TOPAZ kr. 84.800.
LADA SPORT kr. 131.000.
Ath. verö á Lada-bílum
heffur aldrei veriö haa-
stæöara.
Munið ad varahlutaþjónusta okkar er í sérflokki
Bifreiöar og Landbúnaðarvélar hf
\ _ 1 - - -1 — l_ ■ I j A • _ _ ■ Aaa I ■ ■■■
jawau Suöurlandsbraut 14 - Simi 38600 Söludeild 31236
brýtur veröbólgumúrinn-besta kjarabótin!
Verð
kr. 82.000.
Cóðir greiðsluskilmálar,