Morgunblaðið - 20.04.1982, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. APRÍL 1982
Andrea Lee í Moskvuháskóla og svipmyndir frá höfuðborginni.
ikuli í sumarfrí, langar það auðvit-
að í nýjar gallabuxur eða galla-
jakka til að spóka sig í. Maður fær
hæsta verð fyrir eitthvað smart
eins og þetta. Og þetta er Wrangl-
er — það bezta."
Þegar ég stóð þarna við hliðina
á henni, andaði að mér arpége-
ilmvatninu hennar og fylgdist með
ég síkvikum höndum hennar, fann
ég til undarlega blendinna tilfinn-
inga; leiða yfir því að hafa látið
koma mér út í þetta, til stolts og
sektarkenndar, leið yfir því að
vera svona rfk, og fann þó samt til
inniiegrar andstyggðar á þeirri
sjúklegu efnishyggju, sem lýsti sér
í fari Olgu. Heldur er það nú
kaldhæðnislegt, hugsaði ég, að
sovétkerfið skuli ala af sér hinar
hreinustu kapítalísku ófreskjur.
Snemma í morgun hittum við
kunningja okkar, Zjenja og
Svetlönu rétt hjá Sandún-
ovskíj-böðunum. Ég hafði þrábeð-
ið um að fá að koma í þessi böð,
heilluð af öllum sögunum um
glæsiieika þeirra fyrir byltinguna.
Zjenja og Svetlana virtist í senn
bæði skemmt yfir ósk minni og
fannst hún víst um leið ekki ýkja
spennandi; þau eru efnuð ung hjón
og bentu mér á, að þau gætu sem
bezt þvegið sér heima hjá sér. Ég
hef rekist á þessa afstöðu áður. I
augum margra þeirra, sem teljast
til rússneska menntafólksins er
banja aðeins leifar frá tímum
rússneskra bændasiða, sem það
vildi helzt gleyma sem fyrst.
Við gengum fyrir horn og feng-
um í hendur hrísvendi. I þessu
stutta stræti sat heil röð af göml-
um körlum, sem voru að selj<
knippi af litlum grænum birki-
teinungum og eikargreinum, sem
var hrúgað upp í smákassa rétt
hjá þeim. Böðin eru lágreistar
byggingar með gulpússuöum
veggjum, sem gefa svo mörgum 19.
aldar hverfum Moskvuborgar ein-
hvern einkennilegan suðrænan
svip. Það voru þegar teknar að
myndast biðraðir á götunni fyrir
framan böðin — karlar og konur
með rólegan alvörusvip, og allir
héldu fast utan um lúfa (aflanga
jurtasvampa) og handklæði. Sam-
kvæmt rússneskri venju helguðum
við okkur stað í biðröðinni með því
að standa þar í um það bil fimm
mínútur; því næst fórum við til
þess að hitta Júríj og Igor, tvo
kunningja okkar meðal stúdenta,
fyrir utan öibúð eina. Við keyptum
okkur öl og héldum inn á auða lóð
þarna rétt við, settumst á tóma
kassa og drukkum.
Ég fór í kvennabaðið ásamt
Svetlönu. Þegar við höfðum borg-
að aðgangseyrinn, gengum við inn
í búningssalinn. Ég varð steini
lostin. Ég hafði búist við einhverj-
um leifum af fínum innréttingum,
en ekki við neinu eins og þessu —
djúpir stólar og sófar í stíl alda-
mótanna með áklæði í mildum lit-
um, útskurður í tré og lampar með
knipplingaskermum. (Ef til vill
fannst mér mest til um lampana.
Nýtízku sovézkur glæsileiki í hús-
búnaði nær ekki til Ijósabúnaðar;
þannig eru flest hin betri veitinga-
hús í Moskvu lýst upp með loft-
Ijósum, sem gefa frá sér skerandi
birtu.) Ég var steinhissa eins og ég
hafði oft orðið áður yfir hinum
glæsilegu skreytingum opinberra
bygginga í Sovétríkjunum — eins
og leikhúsa, kirkna og metro-
stöðva. Mikið af þessum opinberu
skreytingum er frá því fyrir bylt-
inguna, en sumar eru þó nýrri af
nálinni, og allar eru í stórkostlegri
mótsögn við þann fábreytileika,
sem ríkir í húsbúnaði þeirra heim-
ila, sem ég hef séð.
Búningssalurinn var fullur af
nöktum konum. Eitt andartak
fannst mér þetta sambland af
nekt og mildu lampaskini minna
einna mest á einhvern syndsam-
legan stað — á kvennabúr eða á
viktorískt vændishús. En þá
skýrðist sýnin fyrir augum mér;
ég sá hérna þessa sérstöku heil-
brigði, sem er svo einkennandi
f.vrir Rússa. Þessar nöktu konur
hérna voru einmitt konurnar, sem
ég hafði fyrir stundu séð með inn-
kaupanetin sín í neðanjarðar-
brautinni. Þegar þær höfðu af-
klæðzt ódýru rósóttu kjólunum
sínum og farið úr lélegu skónum,
voru þær — eins og ég hefði átt að
geta ímyndað mér — oftast þrek-
vaxnar, sumar óskaplega hvap-
holda, en svo blátt áfram og eðli-
legar í framkomu, að þær buðu af
sér mikinn þokka. Margar þeirra
voru með stórkostlega fallegar
fléttur. Jafnt eldri sem yngri kon-
ur röbbuðu saman, reikuðu leti-
lega um, förðuðu sig eða drukku
öl.
I gufuböðunum og þvottasölun-
um lágu akfeitar mæður uppi á
marmarabekkjum á meðan litlu
dætur þeirra voru að skrúbba og
nudda hvern þumlung á líkama
þeirra. í heitasta hluta gufubað-
anna sátu babúsjkur, sem skýldu
visnuðum brjóstum sínum með
höndunum, en við hliðina á þeim
sátu fullorðnar stúlkur, sem voru
að leita að bólum eða fituhnúðum
á mjöðmum sínum í fullkominni
eigin-væntumþykju, börðu við og
við hörund sitt til þess að örva
blóðrásina.
Sundlaugin sjálf var mjög
glæsileg, skreytt marglitum
fléttuborðum úr mósaík. I þessu
glæsilega nýklassíska umhverfi
tóku hinir hvapholda, nöktu lík-
amar og heimatilbúnu sundhettur
þessarra gusugjörnu kvenna sig
eilítið ankannalega út. Það lá
hrein töfrandi frjálsræðis-tilfinn
ing i loftinu; óskorað frelsi kvem
á stað, þar sem karlar eru útilok
aðir. Ég hef stundum orðið vör við
þessa æsilegu tilfinningu um al-
gjört frjálsræði við svipaðar
kringumstæður heima í Banda- •
ríkjunum, en þessi tilfinning hlýt-
ur að vera ennþá sterkari og ákaf-
ari hjá rússneskum konum. Ég
býst við að mjög margir geri sér
grein fyrir því, að flestar rússn-
eskar konur, sem eiga fjölskyldur,
hafa tvö störf með höndum: eitt
opinbert, oft líkamlega lýjandi
starf og síðan hið óendanlega erf-
iði við að halda fjölskyldunni
snyrtilegri og vel til fara og hafa
eitthvað ofan í fólkið að borða —
en það er verkefni sem fæstir
rússneskir eiginmenn rétta hjálp-
arhönd við.
Litlu seinna sátum við Svetlana
á sundlaugarbarminum og létum
fæturna dingla niður í vatnið.
Hópur af heldur þreknum ungl-
ingsstúlkum stökk út í laugina og
tók að troða marvaðann með
mesta bægslagangi rétt við aldr-
aða konu, sem var að svamla í ró-
legheitum fram og aftur og brosti
hæglátlega. í einu horni laugar-
innar voru þrjár fullorðnar konur
önnum kafnar við að dýfa þeirri
fjórðu niður, en hún spýtti vatni
og æpti. Eftir nokkrar mínútur
klifraði ein af þeim upp úr laug-
inni, stór brjóst hennar hristust,
þegar hún var að laga sundhett-
una á höfði sér. Hún flissaöi og
kallaði til vinkvenna sinna, „Mý
húlígani!" — við erum æringjar!
Bros hennar var fullt af ánægju og
stelpulegt. Ég sá hana aftur inni í
búningssalnum, þar sm hún var að
fara í rósóttan bómullarkjól, setti
þykka hárfléttuna upp í hnakkan-
um, stak lúfa-svampinum og sáp-
unni í netpoka: virðuleg eiginkona
í Moskvu. Skömmu síðar fór hún
með lítið barn í eftirdragi
kringluleitt andlit hennar viu
ennþá rjótt af hita gufubaðsins.
Hún var eins og hver önnur venju-
leg kona, sem ég kynni að rekast á
á götunni. Það hafði verið svo
ánægjulegt að sjá hana sleppa
svolítið fram af sér tauminum í
hinum örlitla, innilokaða heimi
banja- baðsins.
Sinjaja ptítsa er vinsæll næt-
urskemmtistaður í Mosvku
um þessar mundir, sérstak-
lega hjá þeim rússnesku ung-
mennum, sem vilja fylgjast með í
skemmtanalífinu. Þetta er veit-
ingahús og dansstaður í Púskín-
stræti. Ef maður kemur þangað
eftir kl. 7 á kvöldin, sama hvaða
dag vikunnar sem er, þá stendur
þar heil biðröð af unglingum í
bláum gallajökkum, flestir svona
upp undir tvítugt og rétt þar yfir.
Fólkið bíður þarna fyrir utan lok-
aðar dyrnar og hefur ekki allt of
mikla von um að komast inn. Við
fórum á þennan stað um fimm-
leytið síðdegis hérna um daginn,
og innandyra bauð forstjórinn
okkur velkomin. Hann var grá-
hærður herramaður í nýtízku-
legum fötum með vesturlanda-
sniði. Við borguðum þrjár rúblur í
sætisgjald og okkur var fengið
sæti við borð hjá öðrum gljá-
stroknum manni í frönskum
jakkafötum. Þjónninn færði okkur
einhvers konar kokkteila, sem
voru daufir á bragðið og allt of
sætir. En það gerði nú ekkert til,
því að við vorum of önnum kafin
við að glápa á þetta fyrirbrigði:
næturklúbb í Moskvu, sem líktist
raunverulegum næturklúbb. Lýs-
ingin var dauf. Borðunum var rað-
að upp kringum örlítið dansgólf,
en beint á móti var raunverulega
— hver hefði svo sem trúað á því-
líkt undur — vínbar með háum
barstólum. Músíkin, sem var af
hljómplötum, var bæði hávær og
vel valin. Mest var spilað af Abba
og plötum með Boney M, en báðar
þessar hljómsveitir eru æðislega
vinsælar í Moskvu. Kunningi minn
við háskólann hafði sagt mér, að
Sinjaja ptítsa væri sá staður sem
zolotaja molodjazj, hin gulltryggða
æska Moskvuborgar sækti helzt.
Þetta er algengasta heitið á hinum
ofdekruðu afkvæmum forystuliðs
kommúnistaflokksins. Ég leit í
kringum mig og komst að þeirri
niðurstöðu, að hann hefði rétt
fyrir sér.
Hinir ungu gestir þarna á veit-
ingahúsinu virtust bæði vera fjáð-
ari og miklu leiðari á lífinu heldur
en nokkrir aðrir Rússar, sem ég
hafði nokkurn tíma áður séð. Við
hvert borð sat par eða þrennt
saman, hallaði sér aftur í sætun-
um og reyktu með næstum hlægi-
legum þóttafullum tilburðum, sem
virðist vera eitt af einkennum sov-
ézkra uppskafninga. Ég sá Marl-
boro og Gauloises liggja á borðun-
um. Annar hver strákur og stelpa
voru klædd í gallafatnað — stúlk-
urnar í nýtízkulegum þröngum
pilsum með hárri klauf á hliðun-
um, strákarnir í amerískum galla-
buxum og gallajökkum með
greinilegu vörumerki. (Vöru-
merkin eru mjög þýðingarmikill
þáttur núna hjá hinum gallafata-
sinnuðu Moskvubúum. Ég hef
nokkrum sinnum lent í því að taka
þátt í eldheitum umræðum um
kosti Wrangler-merkisins fram
yfir Levis.)
Það heyrðust hróp og köll við
borðin, þegar farið var að spila
lag, sem hefur verið efst á vin-
sældalistanum í Moskvu undan-
farna mánuði. Það er söngurinn
um Raspútin, sunginn af Boney M
og veitir óformlegar upplýsingar
um kynferðislega ofurgetu þessa
dulhyggjumanns frá Síberíu: Ra!
Ra! Raspútín, Rússlands mesti
bósinn!...
Allir fóru að dansa eftir þessu
lagi, voru ennþá með leiða í svipn-
um, gleðivana en sungu þó með.
Þessir ofdekruðu Moskvuungl-
ingar voru þarna stappandi í ít-
ölsku leðurstígvélunum sínum,
veifandi gallabuxnaklæddum
stertunum og voru að skemmta
sér með fjölþjóðlegri tízkuskrýtlu
af þessu tagi: ófrægjandi vísu um
Rússland, sungna á ensku af hópi
blökkumanna í Vestur-Þýzka-
landi.
að var óttalegt í gær. Síð-
astliðnar þrjár vikur hef ég
verið með enskutíma fyrir
hóp af gyðingum, sem ætla að
flytjast til vesturlanda innan
skamms. Ég tók þá að mér, þrátt
fyrir aðvaranir rússneskra kunn-
ingja, og núna eru einhverjir, sem
greinilega eru KGB-útsendarar,
byrjaðir að elta mig. „Skjóta-
skelk-í-bringu“-aðferðin hjá þeim
hefur náð hámarki, og ég er farin
að halda að ég kunni að verða að
hætta við kennsluna. Ég var
greinilega elt alveg hingað heim í
dag; það var hávaxinn náungi í
gallajakka, sem var ekki ekta.
Andlitið á honum — þvílíkt andlit!
Ofur hversdagslegt, nema hinir
stirðlegu andlitsdrættir — sjálft
hörundið virtist hafa stífnað eins
og hefði einhverju verið dælt und-
ir húðina. Þegar ég kom heim, tók
síminn að hringja. Ég tók tólið
upp og ég heyrði andardrátt og því
næst smell. Það hafði verið lagt á.
Þetta gerðist sex sinnum á einum
klukkutíma. í sjöunda skiptið tók
ég upp tólið og sagði hægt og
greinilega ljótasta rússneska
klámyrðið, sem ég gat hugsað mér.
Því næst lagði ég tólið aftur á.
Mínútu síðar hringdi síminn aftur
og kvenmannsrödd endurtók
klámyrðið fyrir mig á ensku með
illkvittnislegri rödd, sem hafði
sterkan erlendan hreim. Ég sagði
vinkonu minni Rímu frá þessu
með símann. Henni fannst þetta
ekki eins voðalegt eins og mér
hafði fundist. „Þetta eru bara
smábófar. Þeir vilja bara láta þig
vita, að þeir viti, hvað þú ert að
gera. Þeir munu aldrei dirfast að
gera neitt meira.“
Símhringingarnar halda
áfram — sumar þeirra eru
meira en hlægilegar. í
gærkvöldi tók ég upp símtólið og
kunnugleg kvenrödd sagði á ensku
og lagði móðgandi áherzlu á aðal-
orðin: „Þú ert mjög gamall hrapp-
ur!“ Ég hló. Ég býst við að ég sé
búin að fá harðari skel.
OBSERVER