Morgunblaðið - 20.04.1982, Blaðsíða 20

52
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. APRÍL 1982
Eiturefiiahernaður
og afvopnunarmál
CHINA

✓

Svæði þar sem eiturefnum
hefur verið beift
Heimild: Utanrikisráöuneyti Bandarikjanna
0
★
Svæöi þar sem eiturefnum var beitt
• i arasum
Svæöi þar sem synishorn um eitur-
efni voru tekin
Höfuöstöövar Herdeiidar sem beitir
eiturefnum
Flóttamannabúöir
Flugvöllur
VIETNAM
!★
\» Savannakhet
Frásagnir af notkun
banvænna eiturefna í
hernaði byrjuðu aö berast
frá Laos fyrir 7 árum. Áriö
1978 bárust svipaðar
fregnir frá Kampucheu og
síðan frá Afganistan ári
seinna.
Bandaríska utanríkis-
ráðuneytið hóf að safna
gögnum um eiturefna-
hernað sumarið 1979 og
þá um veturinn þóttu
nægar sannanir líggja
fyrir til að ræða málið viö
ríkisstjórnir Laos, Kamp-
ucheu og Sovétríkjanna.
Ríkisstjórnir landanna
þriggja neituöu ákærum
Bandaríkjastjórnar og
sögðu að ótti viö eitur-
efnahernað af þeirra hálfu
væri ástæöulaus.
Bandaríska utanríkis-
ráðuneytiö hefur nú sent
frá sér skýrslu sem það
hefur unniö að undanfarin
ár og gert grein fyrir sönn-
unum sem það hefur fyrir
notkun trichothecene,
taugagass og annarra
banvænna efna í hernaði í
Suöaustur-Asíu. Efnin og
þekkingin aö baki þeirra
eru rakin til Sovétríkjanna.
Áþreifanleg sönnunargögn
fyrir notkun eiturefna í
Afganistan liggja ekki fyrir,
en frásagnir flóttamanna
benda til að afganskar og
sovéskar herdeildir beiti
eiturefnum gegn frelsis-
sveitum í landinu.
Utanríkisráöuneytið
byggir niðurstöður sínar í
skýrslunni á vitnisburöi
fórnardýra og lækna.
starfsmanna í flótta-
mannabúðum og blaða-
manna sem hafa talað við
og hitt fjölda fórnardýra
sem hafa orðiö fyrir árás-
um þar sem eiturefni voru
notuð. Hermenn sem hafa
tekið þátt í slíkum áásum
eða fylgst með þeim hafa
einnig borið vitni. Gróð-
ursýnishorn frá Kamp-
ucheu bera vott um notk-
un eiturefna svo og skýrsl-
ur sem ráðuneytið hefur
komist yfir eftir opinberum
og leynilegum leiðum.
Ekkert nýtt kemur fram í
skýrslunni. Ráðuneytið
hefur greint frá niðurstöð-
um sínum fyrr. í septem-
ber var Ijóst að trichothe-
cene var efnið í hinni svo-
kölluöu „gulu rigningu“
sem flóttamenn hafa talað
um og leiðir til kláða,
svima, flökurleika, blóö-
uppkasta og innvortis
blæðinga. En í skýrslunni
eru sönnunargögn Banda-
ríkjastjórnar lögð fram á
einum stað og henni er
ætlað að vekja umheiminn
til umhugsunar um það
sem á sér stað í frumskóg-
um Suðaustur-Asíu og
Afganistan og afleið-
inganna sem þaö kann aö
hafa í för með sér í fram-
tíðinni.
Samþykkt um bann við
eiturefnahernaði var gert
eftir heimsstyrjöldina síð-
ari og undirrituö í Genf
1925. Sameinuðu þjóðirn-
ar hafa unniö að rannsókn
á eiturefnahernaði síðan í
desember. Ríkisstjórnir
Laos, Kampucheu og Afg-
anistan hafa neitað að
vinna með rannsóknar-
nefndinni og ekki hleypt
henni inn í löndin.
Ósamvinnuþýðni ríkis-
stjórnanna þriggja og Sov-
étríkjanna varðandi eitur-
efnahernað er athyglisverð
á tímum þegar viðræður
um afvopnunarmál eru
ofarlega á baugi. Eitt mik-
ilvægasta atriðið í slíkum
viðræðum er eftirlit með
vopnum og vopnaupp-
byggingu. Ef annar við-
ræöandinn vill ekki kann-
ast við vopn sem hann býr
yfir og hefur reynt er erfitt
að treysta orðum hans
varðandi önnur vopn. Sov-
étmenn hafa ávallt þver-
tekiö fyrir eftirlit með
þeirra vopnum, en Banda-
ríkjamenn munu seint
samþykkja samþykkt sem
ekki felur í sér áreiöanlega
og traustvekjandi klásúlu
um eftirlit meö vopnaforða
Sovétmanna.
ab
Merkilegar greinar
Eftir Kristján Jóns-
son, Snorrastöóum
Einhver Helgi Hálfdanarson,
sem ég ekki þekki, hefur skrifað
mjög athyglisverðar greinar í
Morgunblaðið um ofnotkun orða,
og nú hinn 26. mars pistil sem
hann nefnir „að að að að að að að“.
Bendir hanr. þar fyrst á þá „hefð“
sem bindur ákveðnar forsetningar
við tiltekin staðanöfn. Tekur hann
til dæmis í Hafnarfirði og á Siglu-
firði. Ekki sýnist ástæða til ann-
ars en báðum nöfnunum fylgi
sama forsetning. Þetta er bara
málhefð.
Sennilega er það fátítt að fólk
tengi forsetningarnar í og á við
nákvæmlega sama staðarheiti. Ég
býst við að sagt sé í hiíð um
fjallshlíðar þessa lands. Tvær
undantekningar eru þó hér í Kol-
beinsstaðahreppi. Jörð í Hnappa-
dal heitir Hallkelsstaðahlíð, í
daglegu tali nefnd Hlíð, og bónd-
inn þar er sagður búa á Hlíð.
Ókunnugir segja alltaf i Hlíð.
.. þaö eru aðrar villur
sem viö borö liggur að
séu aö breyta málfarinu
og vaöa uppi í ræöum og
ritum í öllum þeim
myndbrigðum málsins,
þar sem mögulegt er að
koma þeim viö. Eg vil
leyfa mér aö benda á
fjórar, og þó ég sé ógnar
óviti í málfræði, er ég
ekkert huklandi viö að
nefna þær ...“
Önnur hlíð — Vatnshlíð — er
norðvestanvert við Hítarvatn, og
ég hefi aldrei heyrt sagt annað en
að fara inná Vatnshlíð.
Helgi segir að sú breyting sé „að
færa sig upp á skaftið", og sé
gengið að því „með oddi og egg“,
eins og hann kemst að orði, að út-
rýma forsetningunum í og á, og
setja að í beggja sæti. Ekki hefi ég
nú tekið eftir þessu, en vafalaust
er það rétt, enda nefnir hann
glögg dæmi.
Ekki veit ég hvað Helgi er gam-
all maður, en ég er það við aldur,
að ég tilheyri að svolitlu leyti 19.
öldinni, og ég man ekki betur en
þessi aðárátta flæddi yfir fyrir
hálfri öld eða vel það. Þeir sem
þóttust kunna forníslenskt mál
öðrum betur boðuðu fund að þess-
um eða hinum staðnum, og meira
að segja ég sjálfur, sem oft var
fundarritari, ef ég kom á fund á
þessum árum, byrjaði fundargerð
svo: Fundur var settur og haldinn
að tilteknum stað og hélt auðvitað,
að ég væri að fylgjast með í fornri
málskreytingu, en ósköp er mér nú
Ijúft að taka undir með Helga.
Svo dó þessi árátta út, og hlýtur
hún því að vera afturganga núna.
Má maður ekki vona, að hún fái
sama aldurtila nú?
Annars held ég að þessar mál-
farsvillur, sem Helgi hefir drepið
á, festi aldrei fullar rætur. Þetta
eru loftbólur sem springa fljótt,
ekki síst ef duglega er á þær blásið
eins og hann gerir. En það eru
aðrar villur sem við borð liggur að
séu að breyta málfarinu og vaða
uppi í ræðum og ritum í öllum
þeim myndbrigðum málsins, þar
sem mögulegt er að koma þeim
við. Ég vil leyfa mér að benda á
fjórar, og þó ég sé ógnaróviti í
málfræði, er ég ekkert huklandi
við að nefna þær, því ágætir
fræðimenn á því sviði, bæði þeir
sem flutt hafa þáttinn um daglegt
mál og orðabókarmenn, hafa
margdæmt þær rangar.
í fyrsta lagi er það ofan í-villan,
að vera með nefið ofan í hvers
manns koppi. Þessa villu heyrði ég
fyrst fyrir 75 árum, ætla ég.
Reykjavíkurstrákur í vegavinnu
sagði að tappinn væri oní flösk-
unni. En þrátt fyrir fjölmargar
leiðbeiningar um að ofaní þýði að
fara ofaní eitthvað, en niðri í, eða
niðrí, eins og málvenjan er að
segja, merki að vera niðrí ein-
hverju. Það er því vitlaust að segj-
ast vera oní hvers manns koppi,
það er hægt að fara ofaní hann og
vera niðri í honum, ef hann er
nógu stór. Já, þrátt fyrir miklar
leiðbeiningar er svo komið að rétt
þrjóskustu gamalmenni fara hér
rétt með.
í öðru lagi er leiðinlega títt að
segja og skrifa eitthvað í staðinn
fyrir eitthvert. Ég hitti alltaf sitt-
hvað fólk, sem gaman er að tala
við gæti verið sagt, og ég hygg að
það sé mörgum tamara en að segja
eitthvert.
I þriðja lagi er sú hremmilega
villa að segja það á eftir í staðinn
fyrir það er eftir. Dæmi: Lýst er
húsbyggingu og sagt: Reistar hafa
verið tvær hæðir, en það á eftir að
byggja þá þriðju. Væri hér átt við
barn sem lokið hefði byggingu
tveggja hæða en ætti eftir þá
þriðju, er allt í lagi, og skilst mér
þá að orðið það sé fornafn eins og
sagt væri hann eða hún. Hvaða
orðflokki tilheyrir þetta orð í hinu
tilvikinu? Fornafn er það ekki. Ég
er ekki fimur að skipa orðum í
flokka og læt það eftir þeim sem
svona tala og rita.
Ég tek það fram að ég hefi ekki
heyrt fólk upp til sveita, í kringum
mig, gera mikið að því að taka
svona til orða, nema helst börn
þriggja til fimm ára, og jafnvel
lengur, ef þau eru ekki leiðrétt.
Mér virðist þessi villa loða við þá
hina fullorðnu, sem eitthvað hafa
snuðrað að menntun, þó lygilegt
sé.
Ég sagði hér að ofan að sveita-
fólkið gerði ekki mikið að því að
segja það á eftir í staðinn fyrir er
eftir. Þá vekst það upp fyrir mér