Morgunblaðið - 12.05.1982, Blaðsíða 30

78
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ1982
Heldur burtfarar-
tónleika í gítarleik
Nk. miðvikudag mun Einar
Einarsson gítarleikari halda
hurtfarartónleika sína frá Tón-
skóla Sigursveins D. Kristins-
sonar. Tónieikarnir verða í Bú-
staðakirkju og hcfjast kl. 20.30.
A efnisskrá eru m.a. verk
eftir Bach, Torroba, R.R.
Bennett og þáttur úr konsert
eftir Castelnuovo — Tedesco
sem Einar flytur ásamt
hljómsveit Tónskólans.
Einar Einarsson er Akur-
eyringur og hlaut sína fyrstu
tónlistarmenntun í Tónlist-
arskóla Akureyrar. Undanfar-
in 5 ár hefur hann stundað
nám við Tónskóla Sigursveins
I). Kristinssonar þar sem aðal-
kennarar hans hafa verið
Gunnar H. Jónsson og Joseph
Ka Cheung Fung.
D-listinn í Mosfellssveit
I. Magnús Sigsteinsson,
búfræðiráðunautur.
2. Helga Richter,
kennari.
3. Bernharð Linn,
forstöðumaóur.
4. Hilmar Sigurðsson,
viðskiptafneðingur.
Sveinn Olafsson - Til umhugsunar:
Gróðinn og samfélagið
Ef grannt er skoðað snúast
stjórnmál og stjórnmálastefnur í
raun um skipulag eða kerfisbind-
ingu þeirra aðferða í félagslegum
efnum sem menn vilja nota til að
sjá sér farborða. Einstaklings-
h.vggja, samvinnuhyggja, félags-
hyggja og ýmiss konar blöndun á
þessu á við hugmyndir um þetta.
Mjög mörgum tekst aldrei að
koma auga á þetta, og margir
halda þetta annað en þetta er í
einfaldleika sínum og margan
mann hefir það hent sökum þessa,
að hafa óbeit á „pólitík" eins og
það er nefnt þegar um stjórnmál
er rætt, — í afbakaðri mynd, — og
er það skiljanlegt, en þó í raun er
þetta mjög óraunhæft; það er eins
raunhæft eins og að hafa óbeit á
sínu eigin lífi og öllu, sem manni
ætti mest að koma við. — Stjórn-
mál eru raunverulega velferðar-
mál hvers manns, en ekki ein-
hverjar fræðistefnur, sem aðeins
ofvitar eiga að hafa vit til að
skipta sér af og allur almenningur
getur ekki borið skynbragð á, — ef
menn aðeins vilja hafa áhuga og
kynna sér, hvað í raun er um að
ræða, með raunsæi og skilningi.
Með þetta í huga er merkilegt
að sjá að grundvöllur að sumum
þessum stefnum: um það hvernig
einstaklingarnir í samfélaginu
eiga að sjá sér og sínum farborða,
— er oft byggður á furðulegum
orðaleikjum, sjónhverfingum og
óhreinskilni að því er tekur til út-
legginga og skýringa á hinum ein-
földustu atriðum. í framhaldi af
þessu verður síðan niðurstaðan oft
sú, aö almenningur áttar sig illa á
og ruglast því tíðum í, hvað sé
hvað, og útkoman verður bæði
misskilningur, óvild og allskonar
illgresi hugsunarháttarins, sem
svo eitrar samfélagið og deilir
mannfólkirtu sundur í stríðandi
hópa, — í stað þess að sameina
það um markmið, sem í raun geta
aldrei orðið annað en sameiginleg,
þar sem öllum er hið sama áskap-
að: að þurfa að lifa og sjá sjálfum
ér farborða.
V innulaunin eru
gróðinn
Eitt höfuðskilyrði þess, að geta
séð þessa hluti með skýrum hætti
er þannig að geta einfaldað það,
sem gert hefir verið margbrotið
með orðaleikjum og þokukenndu
dulartali um, hvað sé raunveru-
lega verið að gera og fást við, og
hver sé mismunur á hinu og þessu,
— sem merkir að snúa til baka frá
flækjum, þvælu og rugli óþarfs
fjölbreytileika til einfaldleikans
sjálfs, sem oftast liggur dulinn að
baki. En hvernig má það verða?
Látum oss þá skoða einföldustu
þætti þess að sjá sér farborða, til
að reyna að skyggnast inn í
grundvöll flókinna kenninga, sem
hafa einfaldleikann í raun í sér
fólginn, þó það vefjist fyrir
mönnum að koma auga á þá stað-
reynd. — Þegar vér leitum leiða til
að sjá fyrir oss, hvað ætlumst vér
þá í raun fyrir? Svarið er ofur ein-
falt: Heimilisfaðirinn fer út til að
vinna fyrir fjölskyldunni. En hvað
merkir það? Hvað gerist? Jú, hann
fer út til að GRÆÐA peninga til
að geta brauðfætt sjálfan sig og
fjölskylduna. Hann selur vinnu
sína og vinnulaunin eru gróðinn,
sem hann uppsker. — Hann selur,
— hann græðir. — Fyrir þetta afl-
ar hann þess er hann og fjölskyld-
an þarfnast, en ef hann fær ekki
þennan gróða í sinn hlut (hugsan-
lega fyrir óáran vegna þess að
fyrirtækin græða ekki) — þá
sveltur fjölskyldan og allt er á
vonarvöl og vá fyrir dyrum, —
þótt nýtísku kerfi samhjálparinn-
ar hafi nú fundið nokkra bráða-
birgða lausn í atvinnuleysistrygg-
ingum, til að bægja verstu bágind-
unum frá í bili, — sem svo hefir
aftur verið misnotað á hinn herfi-
legasta hátt í siðferðisleysi skefja-
lausrar sjálfselsku hugsunar-
háttar ræfildómsins, sem hefir
lært að mergsjúga góðviljuð sam-
félög samhjálparinnar, sbr.
Danmörk þar sem skattpíningin
sem þessu fylgir er að sliga at-
vinnufyrirtækin; og eins Svíþjóð,
þar sem ástandið er svipað, þótt
ríkara samfélag verjist vandanum
þar betur. — En snúum frá þess-
um útúrdúr. — Þeir sem fara út til
að vinna fyrir sér, þ.e. selja vinnu
sína hvernig fara þeir að því? Jú,
þeir fara til einhverra annarra,
sem þurfa á hjálp að halda, þ.e.
vinnu í einhverjum tilgangi.
Hér komum við þá að öðrum
þætti. — Þessir hinir sem geta
keypt og kaupa þessa vinnu,
hvernig háttar þá til um þá? Jú,
þeir eru eins staddir og þessir,
sem fara út til að selja vinnu sína.
Þeirra aðferð er hinsvegar með
nokkuð öðru svipmóti svo að hið
sameiginlega leynist raunverulega
sjónum manna. — Þeir fara óbeint
að: fara ekki út að vinna með
beinu móti hjá öðrum. Þeir hugsa
á annan veg og nota aðra aðferð.
Þeir hugsa sem svo: Jú, áður held-
ur en ég fæ minn gróða verð ég að
leita annarra ráða en hinir. Ég
ætla fyrst að afla mér lánsfjár og
setja í gang einhverja starfsemi.
Þegar þessi starfsemi er komin af
stað og framleiðir einhver verð-
mæti þá eiga að koma inn pen-
ingar, — ef allt gengur vel, — og
þeir eiga þá að borga til baka pen-
ingana, sem ég fékk lánaða og
setti inn til að koma þessu af stað,
en svo á í lokin að verða eftir gróði
(laun) til þess að ég geti séð mér
farborða. — Þetta er að vísu
áhætta, ef illa gengur, en ef vel
tekst til þá hefi ég möguleika til
að fá ríflegan gróða, umfram það,
sem annars er að hafa með beinni
sölu á minni vinnu, — en ég tek þá
áhættu. — Ef vel gengur hagnast
líka margir aðrir á því, — því um
leið og ég geri þetta þá þarf ég
einnig á aðstoð (vinnu) að halda
frá ýmsum, sem líka þurfa að
græða (fá laun) sér til viðgangs og
viðurværis, og ég læt þá vinna hjá
mér og borga þeim svo fyrir á
meðan allt gengur vel og markað-
ur er fyrir það sem ég hefi fram að
leggja af okkar sameiginlega
átaki. Þeir græða á að vinna hjá
mér, og ég græði peningana til
baka sem ég hefi lagt fram til þess
að ég geti síðan haft eftir, þegar
ég hefi greitt uppí skuldir, nóg
handa mér til að sjá fjölskyldunni
og sjálfum mér farborða.
Hlutur ríkis-
valdsins
En hér kemur að nýjum hlut, en
það er ríkið, því hér kemur hlutur
ríkisins, sveitarfélagsins, bæjar
eða borgar inn í dæmið um gróð-
ann, — því þáttur samfélagsins
verður alls ekki sniðgenginn í
þessu sambandi.— Spurningin
verður þá: Hvar standa þeir í
þessu tilliti? Jú, ríkið (við öll) þarf
líka að græða, til þess að geta allt
það, sem þarf að gera fyrir okkur.
— En hvernig fer það þá að því að
græða? Jú, það græðir á því að við
allir, sem erum ríkið, græðum sem
mest, bæði á vinnu okkar, á að
stunda allskyns rekstur, þar sem
fé er greitt inn og út, — því þeir,
sem hafa grætt á því, verða að
borga hluta af sínum gróða til að
ríkið og samfélagið fái gróða
handa sér. Þetta merkir í raun að
allir eru háðir gróðastarfsemi i ein-
hverri mynd, og ef enginn græddi
þá væri ekkert til sem héti afkoma
eða framkvæmdir af einu eða öðru
tagi, hvorki hjá einstaklingum, at-
vinnufyrirtækjum eða ríkinu og
hinu opinbera. Þetta byggist allt á
því að eitthvað sé gert og fram-
kvæmt, sem gefur af sér arð,
hagnað eða gróða, hvað sem menn
kjósa að nefna það, sem gefur
mannfólkinu lífsbjörgina.
Þegar nú búið er að draga upp
þessa mynd ætti mönnum að vera
ljósara að það er að sjálfsögðu
mögulegt að hafa allskonar mis-
munandi fyrirkomulag á þeim að-
ferðum, sem beitt er til að skapa
verðmæti eða gróða. Einstaklings-
framtakið, þar sem einstaklingur
tekur sig fram um að skapa sér
leið til að afla verðmæta með því
að taka áhættu af því að stofna
sér í skuldir til þess að geta hafið
starfsemi sem skapar tekjur, er á
því byggt að einstaklingurinn not-
ar hugvit sitt og dug, hugrekki og
þrek, djörfung og kunnáttu til
þess að leggja grundvöll að af-
komu sinni. Ef það sem hann tek-
ur sér fyrir hendur heppnast ekki,
þá er það hann, sem líður skipbrot
og tapar af gróðanum, eða missir
jafnvel aleiguna, ef illa tekst til og
rangt er að hlutum staðið.
Ef menn vilja heldur það sem
kallast ýmsum fræðilegum nöfnun
með þokukenndu inntaki, en sem
nefna mætti til einföldunar sam-
félagsframtak, eða einhvern milli-
veg í þeim efnum, sem nefna
mætti samvinnuframtak, þá eru
þetta að sjálfsögðu líka leiðir. Þar
er áhættunni dreift þannig að
enginn einn einstaklingur tekur
alla áhættuna fyrir sína sérstæðu
eind, heldur er það heild í stærri
eða minni mæli.
Einstaklingur
og atvinnurekstur
Ef litið er á kosti og galla þessa
mismunandi fyrirkomulags kemur
í ljós þó að margar hliðar séu á því
máli, þá er samt einn sálfræði-
eða mannlegur grundvallarþáttur,
sem í veruiegum atriðum ræður
úrslitum um hvað sé líklegt til að
gefa beztu útkomuna fyrir allan
afraksturinn í fjárhagslegum efn-
um. — Látum oss skoða þetta nán-
ar með hliðsjón af á hvern veg
áhættan verkar. Þá hlið, er snýr
að verkun fyrirkomulagsins þegar
einstaklingur tekur sér fyrir
hendur að stofna til atvinnu-
rekstrar í einhverri mynd, höfum
vér þegar séð að nokkru. Ef hon-
um mistekst, þá er öll hans efna-