Morgunblaðið - 20.06.1982, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JUNI 1982
21
Á tröppum Hafnarháskóla þann 6. maí 1935. Frá vinstri: Jósafat, Björn Þórarinsson, Klemens 'l'ryggvason,
Ástvaldur Eydal, Hallgrímur Helgason og Arngrímur Sigurjónsson. Myndina tók Ingólfur Davíðsson.
Jósafat á gangi eftir Österbrogade í Kaupmannhöfn árió 1936 ásamt
eiginkonu sinni, Áslaugu Líndal, sem þá hét raunar Áslaug Katrín Öster
og kom frá Færeyjum til að stunda kennaranám í Höfn.
Stjórn Sparisjóðs Kópavogs og spansjoðsstjóri þegar sjóðurinn flutti í
nýtt húsnæði þann 25. júní 1965. Frá vinstri: Sigurður Helgason, Jósafat,
Hrólfur Ásvaldsson sparisjóðsstjóri og Jón Skaftason.
kemur upp í hugann, lóðamálin og
svokölluð útstrikunarmál. í kosn-
ingunum 1953 hafði Þórður Þor-
steinsson á Sæbóli, fjórði maður á
lista Alþýðuflokksins, beitt sér
fyrir útstrikunarherferð sem end-
aði á þann veg að hann sat uppi
sem efsti maður á lista flokks síns í
stað Guðmundar G. Hagalín. Aftur
á móti munaði einu atkvæði á
Þórði og efsta manni á lista Fram-
sóknar, Hannesi Jónssyni sendi-
herra, sem komst inn. Þessar kosn-
ingar voru dæmdar ólöglegar
vegna slóðaskapar hins opinbera.
Það vantaði nefnilega tvö utan-
kjörfundaratkvæði sem Þórður átti
í Ameríku.
Þegar kosningarnar voru endur-
teknar fóru Guðmundur Hagalín
og hinir tveir, sem Þórður hafði
látið strika út, með allt sitt lið yfir
á Hannes Jónsson sem kolfelldi nú
Þórð. Síðari kosningarnar voru eig-
inlega uppgjör milli Þórðar og
Hannesar, þannig að ég var
dauðhræddur um að eitthvað af
mínu fólki færi að skipta sér af
þeim málum. En þegar til kom tap-
aði ég bara fjórum atkvæðum á
þeirri glímu. I hreppsnefnd voru
kosnir: ég, Hannes og þrír fulltrúar
óháða listans hans Finnboga Rúts
Valdimarssonar.
Seinna gerist það að Hannes
Jónsson er skipaður umboðsmaður
jarðeigna ríkisins og fer að úthluta
hér lóðum upp á eigin spýtur.
Okkur hinum þótti ómögulegt að
einn bæjarfulltrúi og þar að auki
framsóknarmaður, fengi svona
prívat öll völd í lóðamálum okkar.
Finnbogi Rútur, sem var í meiri-
hluta, átti mótspil gegn þessu.
Hann einfaldlega neitaði mönnum
um byggingarleyfi, þó þeir væru
búnir að fá lóð hjá Hannesi. Þessi
mál voru lengi í hnút. Þau leystust
ekki fyrr en Hermann myndaði
vinstri stjórnina ’56 og kaupstaður-
inn keypti landið á nokkur hundruð
þúsund, — fyrir allan Kópavog,
hugsaðu þér! Ég hef aldrei heyrt
annan eins spottprís fyrir jafngott
land.
Finnbogi Rútur og hans lið setti
mikinn svip á pólitikina hér á þess-
um tíma. Hann hafði alltaf örugg-
an meirihluta og stjórnaði þessu
öllu með harðri hendi. Mér er alltaf
hlýtt til Finnboga, þó þessi óháði
listi hans hefði nú verið óttalegt
grautarframboð. Það má segja að
Sjálfstæðisflokkurinn, sem nú er
kominn í 42% hér, hafi ekkert farið
að vinna á fyrr en Finnbogi hætti
þessu stússi."
I»oir bara hlógu
— En þú slóst víst við fleiri en
Finnboga á þessum tíma.
„Já, ég átti í stríðl við að koma
upp sparisjóði hérna. Sjáðu til, ég
var búinn að spyrja bæði Utvegs-
bankann og Landsbankann hvort
þeir vildu ekki setja upp útibú hér í
Kópavogi. Þeir bara hlógu að mér
og sögðu að hérna væri nú ekki
feitan gölt að flá. Mér fannst
ómögulegt að hafa þennan bæ án
einhverrar bankaþjónustu. Það
þurfti að fá einhverja stofnun sem
gat veitt almenna bankafyrir-
greiðslu.
Árið 1956 kallaði ég saman þrjá-
tíu manna fund og stofnaði Spari-
sjóð Kópavogs. Ef ég á að vera
hreinskilinn þá er ég stoltastur af
þessu verki á minni starfsævi. Með
þennan árans undirróður á móti
sér var þetta mesta basl. Andstað-
an gegn sparisjóðnum kom aldrei
upp á yfirborðið en menn hvísluð-
ust á um að skipta ekki við hann og
þess háttar."
— Hvaða augum lítur þú þau
verðmæti sem felast í peningum?
Eru þau eftirsóknarverð?
„Nei, mér hefur aldrei langað til
að þéna peninga, þó ég vilji auðvit-
að hafa nóg fyrir mig eins og aðrir.
Mér hefur oft verið boðið að vera
með i fyrirtækjum og þess háttar,
en alltaf hafnað því. Ég hef ekki
viljað flækja mér í neitt brask,
enda tel ég ekki við hæfi að maður
í mínu starfi sé mikið í prívatvið-
skiptum.
Eins og annars staðar hefur alla
tíð verið geysilega mikil eftirspurn
eftir lánsfé í sparisjóðnum. Á
fyrstu árunum fannst mér hreint
siðleysi hvernig farið var með
sparifjáreigendur. Ég tók við pen-
ingum á neikvæðum vöxtum og
lánaði þá á óeðlilega lágum vöxt-
um. Á þessu töpuðu þeir sem síst
skyldu.
Mér hefur alltaf þótt illt að geta
ekki hjálpað peningalausum
mönnum. Til mín koma um tuttugu
manns daglega, svo þú getur rétt
ímyndað þér hvort þau eru ekki
margvísleg viðhorfin sem maður
kynnist. Mér virðist fólkið í dag
vera að gefast upp á verðbólgunni,
þannig að jafnvel þessir háu vextir
eru hættir að duga. Þetta þjóðfélag
fær ekki staðist mikið lengur með
þessa verðbólgu. Það hljóta þeir
bráðum að sjá sem ekki hafa séð
það enn.“
— Við hvað unir þú helst þegar
starfinu sleppir?
„Ég hef ósköp gaman af vandaðri
tónlist. Móðir mín var organisti og
kenndi unglingum þá list á heimili
mínu. Sjálfur komst ég nú aldrei
lengra en í Eldgamla Isafold, — og
búið.“
Hver skilur
óendanleikann?
„Núna reyni ég að lesa og fylgj-
ast með því sem kemur út, þó
margt af hinum nýrri skáldskap sé
ekki uppá marga fiska. Af ljóð-
skáldum hef ég mest gaman af
þeim gömlu, Matthíasi, Jónasi og
Stephan G. Síðari tíma ljóðlist á
ekki við mig. Það kemur ekki að-
eins til af því að ég sé alinn upp í
hinu rímaða formi, heldur finnst
mér oft svo lítið efni í þessu órím-
aða. Stundum er þetta bara innan-
tómur orðaleikur.
Sumar af bókum Laxness finnst
mér ágætar og líka Gunnars Gunn-
arssonar, þó honum hætti til að
teygja lopann. Ég held að magn
skáldsagna hafi aukist meira en
gæði síðustu árin. Þess vegna hef
ég frekar kosið félagsskap ævi-
sagna upp á síðkastið. Ég les þær í
bland við bækur um trúmál og
spíritisma.
Móðir mín var mjög trúuð kona
og innrætti mér virðingu fyrir
kristinni trú. Sumt fór inn um ann-
að eyrað og út um hitt eins og
gengur. Hún var af þessum gamla
skóla sem bar djúpa virðingu fyrir
öllu á sviði trúmála. Það má segja
að ég hafi hlotið þann arf.
Trú er trú og þess vegna er ekk-
ert hægt að sanna þar um. Flestir
guðleysingjar telja sig trúlausa. En
er það ekki ákveðin trú útaf fyrir
sig að trúa því að enginn Guð sé
til?
Ég hef aldrei haft spurnir af
trúlausu samfélagi manna. Menn
hafa alltaf trúað á eitthvað annað
líf en það sem við þykjumst þekkja.
Efnið og andinn eru tveir hlutir
ólíks eðlis. Sjálfur er íg til dæmis
viss um að hérvist okkar er aðeins
viðkomustaður á löngu ferðalagi.
Margir telja sig hafa lifað áður og
ekki rengi ég það. Og ef við tölum
um spíritisma, þá hafa svo margir
vandaðir menn, menn sem ekki
hafa mátt vamm sitt vita, gefið sig
að honum, að það er erfitt að af-
greiða hann sem tómt kukl.
Ég trúi því að andinn sé eilífur,
því samkvæmt almennri rökhugs-
un verður ekkert til af engu. Hins
vegar verðum við líka að gera
okkur grein fyrir takmörkum
okkar. Skilningurinn og skynfærin
eru svo ófullkomin. Þar er svo
margt sem við fáum ekki skilið, til
dæmis þá staðhæfvngu að himin-
geimurinn sé óendanlegur. Hver
skilur hvað óendanlegur himin-
geimur er? — Ekki ég.“
Valtastur vina
— Koma þær stundir í lífi þínu
þegar trúarlegar efasemdir sækja
stíft á hugann?
„Vissulega, þegar nú sjálfur
Matthías var farinn að efast, þá er
ekki skrýtið að svona kallar eins og
ég skuli gera það. Svo er því heldur
ekki að neita að maður hefur sótt
vísdóm og spakmæli víðar að en úr
kristindómnum, til dæmis úr
Hávamálum. Það er merkilegt
hvað heiðingjar hafa skilið eftir sig
mikið af góðum heilræðum og ég
hygg að margt hefði farið betur ef
við hefðum borið gæfu til að fara
eftir þeim. Ég er hræddur um að
eigingirni, fordómar og landa-
mæraerjur séu að drepa mannkyn-
ið. Og sjálf kirkjan hefur nú ekki
aldeilis verið saklaus um dagana.
Við munum bara gauraganginn í
honum Jóni sáluga Arasyni hérna
heima. Hann átti alltaf í einhverj-
um útistöðum við menn í nafni
heilagrar kirkju. Ég held heimur-
inn yrði nú betri ef menn væru al-
mennt heilli í sinni trú og lífsskoð-
un.“
— Hefur safnaðarstarfið hér
veitt þér einhverja lífsfyllingu?
„Ég veit satt að segja ekki hversu
mikla lífsfyllingu þetta starf mitt
innan kirkjunnar hefur fært mér.
Ég hef nefnilega alltaf verið hafður
í peningamálunum, svo andlegs
eðlis sem það nú er.“
— Þú ert kannski búinn að fá
þinn skammt af fjármálavafstri?
„Æ, já. Svo ég segi eins og er þá
er ég orðinn hálfleiður á þessum
peningamálum. Það hafa aldrei
verið peningamálin sjálf sem hafa
verið eftirsóknarverðust í mínu
starfi, heldur möguleikarnir á að
geta greitt úr fyrir fólki sem
raunverulega hefur þurft á því að
halda. Og fyrst við vorum að tala
um Hávamál áðan, þá stendur þar
einhvers staðar: „Svo er auður sem
augabragð, hann er valtastur
vina.“ Þessum sannindum kynnist
enginn betur en maður í mínu
starfi.
Heyrðu, þetta er nú orðin meiri
þvælan hjá okkur,“ segir Jósafat
þegar við allt í einu gerum okkur
grein fyrir því að sólin er hætt við
að setjast og hangir yfir sjóndeild-
arhringnum eins og hún gerði í
Húnavatnssýslunni sumarið 1912.
Við kveðjumst, því bæði kvöldið og
Carlsberginn eru á þrotum.
Viötal:
Garðar Sverrisson
Ljósmyndir:
Kristján Einarsson
Jósafat flytur ávarp við vígslu Kópavogskirkju 16. desember 1962.