Morgunblaðið - 20.06.1982, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ1982
Skriðdrekar héldu út á strætin
fólkinu.
Sérhver ríkisstjórn, sem ný-
tekin er við völdum, er fast-
ákveðin í að breyta umheim-
inum. Fyrr eða síðar — með fyrra
fallinu, ef hún hefur heppnina
með sér — neyðist hún til að
endurskoða ráðagerðir sínar og
starfsaðferðir. Það ræður úrslit-
um um festu hverrar ríkisstjórn-
ar, hvort hún er fús til að endur-
skoða sjónarmið sín af fullri al-
vöru og draga siðan nauðsynlegar
ályktanir. Ef hún stenzt ekki þetta
próf, ef orkunni er sóað í að reyna
að réttlæta óbreytta pólitíska af-
stöðu, er alveg óhjákvæmilegt, að
pólitísk vandræði og óreiða fari
vaxandi.
I þessum skilningi var endir
bundinn á náðartíma Reagan-
stjórnarinnar, þegar skriðdrekar
tóku völdin á götunum í Póllandi,
hinn 13. desember síðastliðinn.
Fyrir kosningarnar 1980 tók ég
virkan þátt í kosningabaráttunni
í Póllandi til að halda aftur af
manna hafði verið tekinn höndum
og verkföll brotin á bak aftur.
Frelsisunnandi Pólverjar, sem
væntu stuðnings frá Vesturlönd-
um, fengu aðeins að heyra um
ráðaleysislegar undanfærslur,
hugvitsamlega réttlætingu á eigin
vanmætti eða þá innantómt
málskrúð, sem aldrei gat leitt til
neinna raunverulegra aðgerða.
Þegar ráðherrarnir höfðu loks
komið saman, lét bandalagið í það
skína, að það harmaði hlut Sovét-
ríkjanna og samsekt, en viðbrögð
bandalagsins voru því ósamkvæm
— öllum aðgerðum skyldi slá á
frest.
Þetta tómlæti í viðbrögðum
vestrænna ríkja við atburðunum í
Póllandi hefur afleiðingar í för
með sér, miklu víðtækari en það
sem varðar harmleik pólsku þjóð-
arinnar. Það undirstrikar ósam-
lyndið innan bandalags vestrænna
Við yrðum að koma þeim á smátt
og smátt. Þegar á allt er litið,
segja menn, hafi Sovétmönnum
verið afhent Pólland á Jalta-
ráðstefnunni, og sú ráðstöfun svo
verið staðfest í Helsinki-sam-
komulaginu. Og það sem við fáum
að heyra núna, þrátt fyrir það að
Helsinki-sáttmálinn hafi verið
augljóslega fótum troðinn, er, að
áfram verði að halda uppi öllum
diplómatískum samböndum með
hinum æöstu fulltrúum og jafnvel
auka þau stórlega. Því verri sem
hin pólitísku vandkvæði séu,
þannig hljóma röksemdirnar,
þeim mun þýðingarmeiri séu slík
diplómatísk sambönd — jafnvel
fundur utanríkisráðherra Banda-
rikjanna og Sovétríkjanna, jafnvel
ráðstefna æðstu manna.
Þessi röksemdafærsla endur-
speglar undarlegt sambland öfga-
sinnaðra skoðana — þeirra, sem
ekkert vilja að hafast, og svo
Pólskur hermaður á götu í Varsjá.
ATBIJRÐIRNIR I
HENRY A.
KISSINGER:
PÓLLANDI
OG REAGAN FORSETI
fyrir Ronald Reagan og var þá
sannfærður um, að breytingar í
bandarískum stjórnmálum væru
afar æskilegar fyrir þjóðarheill.
Ég er enn þeirrar skoðunar, að í
sjálfum stjórnvöldunum séu fólgin
beztu tækifæri hinna frjálsu
þjóða, og að það skipti raunar
sköpum fyrir þjóð vora og fyrir
alla þá, sem háðir eru okkur, að
Bandarikjastjórn fari lausn mála
vel úr hendi. Og samt er það ein-
mitt skylda þeirra, sem teljast
hlynntir stjórninni, að vara við,
þegar alvarleg pólitisk vandræði
eins og þau, sem núna ríkja í Pól-
landi, leiða í ljós þvílíka óeiningu
og pólitískt fálm, sem hæglega
getur leitt til óviðráðanlegs
ástands, ef látið er viðgangast.
Það liðu á sinum tíma heilar
fjórar vikur frá því herlög voru
sett í Póllandi, og þar til utanrík-
isráðherrar Atlantshafsbanda-
lagsins sáu sér loks fært að koma
saman til þess að ráðgast um og
íhuga „viðbrögð“. Á meðan sátu
þúsundir úr röðum forystumanna
hinna frjálsu pólsku verkalýðs-
samtaka skjálfandi af kulda i
fangabúðum; mikill fjöldi mennta-
ríkja, það er um leið táknrænt
fyrir skilningsskortinn á því, hver
sé raunveruleg undirstaða örygg-
isins og sýnir um leið allt að því
hreinræktaða skelfingu andspæn-
is hernaðarmætti Sovétríkjanna.
Stjórnmálaleg samskipti
austurs og vesturs, sem
ættu að endurspegla visst
jafnvægi milli styrkleika og sátt-
fýsi, eru nú í þeirri hættu, að
breytast í eins konar öryggisvent-
il, sem Sovétmenn notfæra sér til
þess að meta áhrifin af árásar-
pólitík sinni. Verzlun og efna-
hagstengsl, í fyrstu hugsuð sem
hvatning til Sovétmanna að halda
sóknarstefnu sinni í skefjum, er
nú í þann veginn að verða hugs-
anlegt kúgunartæki í höndum
Sovétmanna, notað gegn okkur en
ekki af okkur. Eins og stendur
virðast Vesturlönd síður fús til
þess en Moskva að rjúfa þessi
tengsl.
Það myndi þó hafa verið svolítil
huggun í því, ef hægt hefði verið
að kenna eingöngu þessari hikandi
afstöðu ríkja Evrópu um rikjandi
ástand. Það er heldur lítið, sem
foiystumenn vestur-evrópskra
ríkja geta státað af í þessum efn-
um. En við Bandarikjamenn höf-
um heldur ekki markað neina
ákveðna stefnu. Við ætlum að nota
hringlandahátt Evrópubúa sem
gilda afsökun okkur til handa. En
þetta er ekki einasta ástæðan
fyrir erfiðleikum vestrænna ríkja.
Atburðirnir, sem hafa verið að
gerast í Póllandi að undanförnu og
allt fram á þennan dag, hafa kom-
ið Vesturlöndum í standandi
vandræði; á því er ekki nokkur
vafi. Við gátum ekki gripið til
neinna hernaðaraðgerða, og það
hefði verið rangt að bregðast við
eins og við gætum það. Það er
ósköp skiljanlegt, að Vesturlönd
hafa verið hikandi við að hvetja
pólsku þjóðina til beinnar and-
spyrnu, sem við gætum svo ekki
stutt. Hins vegar eru stjórnmála-
skörungar aldrei dæmdir af al-
menningi vegna þess hve mjög
þeir hafi einbeitt sér og brotið
heilann um einhver pólitísk vand-
kvæði, sem upp koma, heldur af
hæfni þeirra að grípa til annarra
og viðeigandi valkosta.
Allt frá fyrsta degi þving-
unaraðgerðanna í Pól-
landi hefur skollið á heil
skæðadrífa af röksemdum fyrir
því að hafast ekki að — og ef við
erum alveg hreinskilin í þessum
efnum, þá hafa þessar röksemdir
ekki eingöngu heyrzt frá Evrópu. í
fyrstu heyrðust aðvaranir um, að
við skyldum ekki bregðast um of
harkalega við, til þess að mann-
kynssagan skellti ekki síðar skuld-
inni á okkur, ef pólska þjóðin
ákvæði að veita mótspyrnu. Einn-
ig var sagt, að viðbrögðum vest-
rænna ríkja skyldi stillt í hóf til
þess að eyðileggja nú ekki þá
möguleika, að pólska herforingja-
stjórnin kynni hugsanlega að fall-
ast á einhverjar tilslakanir eins og
látið var í skína í fyrstu tilkynn-
ingum frá stjórnvöldum. Þá var
farið að leggja þunga áherzlu á að
fara að öllu með gát til þess að
Sovétmenn fyndu sig ekki hvatta
til beinnar íhlutunar. Það næsta,
sem heyrðist, var, að ekki mætti
neyða bandamenn okkar til að
taka hlutlausa afstöðu í þessu
máli vegna fljótfærnislegra að-
gerða af hálfu Bandaríkjamanna.
þeirra, sem færa þau rök, að sé
ekki allt hugsanlegt gert, þá sé
betra að gera ekkert í málinu. En í
dýpri skilningi stöndum við núna
andspænis því, að þurfa að láta
ýmsar pólitískar meginhugsjónir
fyrir róða. Úr því að pólska hern-
um var sigað á þjóðina, hefði það
átt að vera augljóst, að „Sam-
staða“ i þeirri mynd, sem þau
samtök höfðu þróazt, myndi verða
brotin á bak aftur, nema til kæmu
svo ákveðin og röggsamleg við-
brögð af hálfu vestrænna rikja, að
þau gerðu pólsku herstjórninni al-
veg augljósa þörfina á að endur-
skoða öll sín mál. Kommúnistar
láta aldrei neins konar efasemdir,
sem þeir kynnu í fyrstu að hafa
um skynsemina í einhverjum
ákvörðunum, aftra sér í neinu;
þeir færu sér t.d. ekki hægar við
framkvæmdina, né legðu nokkrar
hömlur á sig, þegar hið pólitiska
markmið er innan seilingar.
Öll þessi tímasóandi óákveðni
— allar hótanirnar um aðgerðir á
næstunni — hafa misst marks í
tveimur meginatriðum. í fyrsta
lagi var tíminn Sovétmönnum í
vil. Því lengur sem herlög eru í
gildi, þeim mun líklegra er, að öll
andstaða koðni niður; allar að-
stæður færu greinilega að taka á
sig rólegri svip, af því að and-
spyrnan hefði verið moluð niður. í
öðru lagi hefði einasti möguleik-
inn á að bjarga þó einhverju verið
sá, að Vesturlönd hefðu brugðist
við snöggt og skelegglega, hefðu
sleppt öllu málskrúði, en samt
skilið eftir opna leið til samninga
— eins og til að veita Sovétríkjun-
’im—nwr*