Morgunblaðið - 10.07.1982, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. JÚLÍ 1982
17
íslendingar gætum lært eitthvað
af umferðar-tillitssemi þeirra
þarna á Flórida. Hún er alveg
frábær.
Til St. Petersburg Beach koma
núorðið íslendingar í hópum, á
vegum ferðaskrifstofa hérna
heima, sumir hóparnir, en samt að
mestu leyti á eigin vegum, þ.e.
ferðafólkið, fær mikið að ráða sér
sjálft og að ég held, enginn sér-
stakur fararstjóri. Ég þekki orðið
talsvert til þarna og hef eignast
nokkra kunningja meðal starfs-
fólks hótela þarna. Mér hefur ver-
ið tjáð að Islendingar séu mjög
góðir gestir, drykkjuskapur? Ekk-
ert til að hafa orð á, en þú ættir að
sjá þá frá Kanada maður.
Og þá kemst ég loks að rúsín-
unni í pylsuendanum og ástæð-
unni fyrir þessari langloku. Er
drykkjuskapur íslendinga erlendis
mikið íslenzkum ferðaskrifstofum
að kenna? Þarna í St. Petersburg
eru engir fararstjórar á þeirra
vegum sem skipuleggja „drykkju-
ferðir" og „grísaveizlur". Aðeins
Walt Disney og Sea World. Enda
er munurinn stórkostlegur.
Gætu nú ekki ferðaskrifstofurn-
ar okkar athugað sinn gang í þess-
um efnum? Ég veit að þær svara:
„Nú, er það ekki þetta, sem íslend-
ingar vilja, nóg að drekka?" En er
það víst? Væri ekki reynandi að
bjóða t.d. upp á ferðir sem væru
fyrst og fremst fyrir þá, sem ekki
vilja drekka áfengi og gætu ferða-
skrifstofurnar ekki eitthvað
minnkað öll „skálin" í hinum fjöl-
mörgu „fundum" og „grísaveizl-
um“ er þær halda fyrir viðskipta-
vini sína erlendis?
Að siðustu langar mig til að
spyrja þær ferðaskrifstofur sem
eiga þessa auglýsingu (ólögleg?)
þar sem boðið er upp á „kynn-
ingarskál" og „flösku af víni“,
hvort þær haldi raunverulega að
þetta sé það sem einna helst muni
draga hinn ferðaglaða íslending
að þessari „ódýru ferð til Amst-
erdam“? — Og í framhaldi af því,
hvaða gylliboð munu þær geta
beitt á mig og aðra sem kunnum
ekki að meta „kynningarskál“ og
„flösku af víni hússins"?
Svar óskast.
Skrifað 6. júlí 1982.
Til hamingju strákar
Eftir Ronald
Símonarson
Ég sé, strákar, að þið eruð búnir
að stofna félag. Alvöru listmál-
arafélag. Má ég vera með? Annars
er ég svo félagslega vanþroska að
ég hef aldrei gengið í félag, hvað
þá sótt um félagsskap annarra á
tilskildum eyðublöðum.
Ég sé að félagið er stofnað
vegna þess að alltof mikið er orðið
af félögum listamanna, grafík og
eitt og annað, sagði formæland-
inn. Ég er hjartanlega sammála
ogóska til hamingju með frumlegt
andsvar við ósómanum.
Um leið væri rétt að beina því
til rithöfunda sem sömuleiðis eru
að burðast með alltof mörg félög,
hvort ekki væri rétt að stofna al-
vöru rithöfundafélag, manna með
góðan bakgrunn og menntun.
Njörður, þú ættir nú að kíkja á
málið.
Ég tek samt vara við jafn
ströngum inntökuskilyrðum og
listmálarafélagið setur. í fyrsta
viðtali sem ég heyrði við formæl-
andann kom fram að þau væru
ströng — mjög ströng. I næsta
viðtali sem ég las, kom fram að
þau hefðu verið hert svo að enginn
fengi þar inngöngu í bráð. Ég
óttast mjög að í þriðja viðtali
verði farið að reka menn úr félag-
inu.
Ég sá á formælanda ykkar að
hann lítur málið mjög alvarlegum
augum, enda er það segin saga að
byrji maður að brosa, veit enginn
hvar þess konar lausung endar.
Hvaða keisari getur líka ætlast til
að sannfæra heila þjóð um rétt
snið á nýjum fötum, ef hann gerir
ekki annað en hafa alvarleg mál í
flimtingum. Einhver pörupiltur-
inn gæti aukinheldur tekið upp á
að spyrja nærgöngullar spurn-
ingar.
Best af öllu væri auðvitað að
ríkið spornaði við listafúskinu
með því að úthella myndverkunum
og bókunum með barnabótunum
og ellilaununum, svo fólk sólund-
„Sannleikurinn er sá aö i
landinu eru tveir alveg aö-
skildir hópar sem tengjast
myndlist. Annar stundar
sýningar útá boðskort, ell-
egar helst ekki. Þessi hóp-
ur er hallari undir opin-
bert álit, en hann kaupir
sjaldnar myndlist, heldur
nýtur hennar. Hinn hópur-
inn er fólk sem kemur inn
á sýningar, sumt í fyrsta
skipti á ævinni, og sjái þaö
mynd sem það fellur fyrir,
klífur þaö þrítugan hamar-
inn að komast yfír verkið
þótt dýrt sé.“
aði ekki hart sóttri hýrunni í tómt
fúsk.
Til að gera langa sögu stutta,
dreif ég mig á sýningu alvöru
listamannafélagsins nýja. Á leið-
inni uppá Kjarvalsstaði umdi um
mig einn gleðinnar óður í mildum
aftansvalanum að fá tækifæri að
nema við fótskör meistaranna.
Það væri þannig hrein firra að
halda því fram að ég hafi lagt upp
með neikvæðu hugarfari. Maður
fór heldur aldrei á þrjú bíó í
gamla daga með neikvæðu hugar-
fari, jafnvel þótt maður lenti
stundum á vitlausri sýningu, en
það var einmitt það sem henti mig
nú.
Ég kom til að leita að lífinu.
Leita að tilfinningum, að fersk-
leikanum. Hughrifum að kveikja í
mér lífsþorstann.
Ég fann mestanpart steingelda
steriliseraða theoríu. Einu hug-
hrifin voru: hvílíkt geðleysi, hví-
líkt átakaleysi, hvílíkt tilgangs-
leysi.
Það eina sem kom mér á óvart á
þessari sýningu, annað en þetta,
strákar, var að einn ykkar er
stelpa. En við lifum á jafnréttis-
tímum og vísast rétt að setja und-
ir lekann.
Það verður annars ekki sagt að
þið lifið lífinu gegnum pentskúf-
inn, málið með lóknum eins og
Picasso orðaði það, enda ekki öll-
um gefið að skipa raðir stórmál-
ara sem ná að snerta þjóðarsálir
og hrista af sér meðalmennskuna
eins og hundur baðvatnið.
Eflaust þess vegna sem aðrir
láta nægja að stofna félög. Þeir
áttu svona dundara-salon í Paris
fyrir réttum hundrað árum. Sá
hafði þann kost fyrir innvígða að
ráða nokkru um innkaup yfirstétt-
arinnar á listaverkum. Mér skilst
að hið nýja félag vilji seilast til
slíkra ítaka. Mér segir svo hugur
um að verr gangi að koma íslend-
ingum i það hús en horrollu að
vori, sem setur fyrir sig fæturna
og vill hvergi. Fegnari frelsinu en
fóðurgjöfinni.
Það er slæmt með fúskið, strák-
ar, mig svíður það sjálfan, en sín-
um augum lítur hver silfrið. Vilji
fólk borga stórfé fyrir slíkt verk,
er fjarri mér að argviðrast út í
það. Haldi einhverjir ykkar að
fólkið í landinu hætti að kaupa
agalega sætar Þingvallamyndir og
svaka flott sjávarútvegsskilerí,
leiti sér nú fanga hjá sjálfstimpl-
uðum salon, þá má ég til með að
leiðrétta. Flest það fólk myndi
ekki snerta þessi verk með töng-
um. Gud bevare os.
Sannleikurinn er sá að í landinu
eru tveir alveg aðskildir hópar
sem tengjast myndlist. Annar
stundar sýningar útá boðskort,
ellegar helst ekki. Þessi hópur er
hallari undir opinbert álit, en
hann kaupir sjaldnar myndlist,
heldur nýtur hennar. Hinn hópur-
inn er fólk sem kemur inn á sýn-
ingar, sumt í fyrsta skipti á
ævinni, og sjái það mynd sem það
fellur fyrir, klífur það þrítugan
hamarinn að komast yfir verkið
þótt dýrt sé.
Þótt fyrri hópurinn hyrfi af
sjónarsviðinu, hefði það sáralitil
áhrif á myndlist í landinu, utan
hvað allt tilstand og fjölmiðla-
brölt yrði litlausara. Innihaldið
stæði án silkibréfsins. Hyrfi
seinni hópurinn, leggðist myndlist
af í landinu. Hreinar línur. Auð-
vitað fúskið með, en ég trúi að þið
séuð mér sammála að heimskulegt
væri að slátra gæsinni sem verpir
gulleggjunum bara af því að hún
verpir stundum fúleggjum á milli.
Annars eru þessi tilskrif mín
orðin svo lítillar ættar, að ég er
auðvitað orðinn ósanngjarn. Sýn-
ingin var afbragðs vel upp sett og
á meðal ykkar leynast auðvitað al-
vöru listamenn, þótt ekki hafi þeir
flaggað sínu besta. Ég er ekki að
segja að ekki hafi tekist að ná ein-
hvers staðar spennu í myndflöt-
inn. En menn verða að vakna af
þessum draumi. Spennan ein næg-
ir ekki lengur. Fólk kaupir orðið
frekar fúsk en spennu í myndfleti.
Það gengur jafnvel svo langt að
kaupa ekki neitt, heldur en tug-
þúsunda króna spennu í mynd-
fleti.
Svo hefur meira að segja besti
myndlistargagnrýnandi landsins
blessað fyrirtækið með þátttöku,
en hann er nú líka nýbúinn að fá
bjartsýnisverðlaun úti í heimi, svo
þið megið ekki byggja of mikið á
því, strákar.
Félagsbrölt og fræðistagl skilar
engum áleiðis að því takmarki að
verða alvörulistamaður. Þangað er
aðeins ein leið, illgreiðfær, að
skapa list sem lifir.
Ég er ekki viss um að kolleginn
í austursalnum hefði sótt um inn-
göngu í alvöru listmálarafélagið,
en hann hefði ábyggilega óskað
ykkur til hamingju.
Til hamingju strákar.
ímyndaða gullkálf verða úr sög-
unni.
Nú munu margir hugsa sem svo:
Hvað er maðurinn að fara, er
hann eitthvað ruglaður í kollin-
um? Ja, von er að menn spyrji.
En þá vil ég aftur spyrja á móti:
Eru ekki flestir íslendingar
meira og minna ruglaðir í ríminu?
Mér virðist allt þeirra hátterni,
kröfuharka, sjálfshyggja, tillits-
leysi um annarra hag og algert
vanmat á staðreyndum, oft og ein-
att, sýna óumdeilanlega að svo
hafi verið á liðnum árum og fari
síst minnkandi.
Mér er það fyllilega ljóst, þó að
ég hafi ekki mikla innsýn í þessi
flóknu mál, að þau verða ekki
leyst með einu pennastriki. Þar
þarf margt og mikið að koma til.
En við höfum Þjóðhagsstofnun,
ráðherra (10 núna), aðstoðarmenn
þeirra, ráð, nefndir, sérfræðinga,
virta bankastjóra, vitringa og
hagspekinga, þeir eiga að geta
fundið ráðin sem duga, ef þeir
leggjast allir á eitt og láta ekki
annarlega sjónarmið villa sér sýn,
en stefna allir sem einn að þeirri
lausn:
Að sctla þaö mundang stéttar gvgn stétt,
er stuölar aö fjoldans og alþjóöar hag.
Til þess eru þeir í sínum stöðum
— og kostaðir af því opinbera,
flestir hverjir — það er krafa
þjóðarinnar að þeir standist próf-
in og skili jákvæðum árangri.
Það er sláandi dæmi ásamt
mörgu öðru sem aflaga fer í þjóð-
félaginu, að flest ef ekki öll fyrir-
tæki eru rekin með tapi og eina
leiðin sem stjórnvöld virðast hafa
og geta náð samstöðu um þeim til
bjargar er æ og ætíð hin sama:
Gengisfelling og/ eða opinber
stuðningur, þá er skattheimtan
aukin — farið í vasa skattborgar-
ans, tekið úr öðrum, fært yfir í
hinn — svo koma verkföll — sem
er eitt hið mesta böl einstaklinga
og þjóðarheildar — vinnuafl, sem
er dýrmætasta eign hverrar þjóð-
ar, nýtist ekki, ómæld verðmæti
glatast, allir verða fátækari eftir
en áður. Þannig heldur hringrásin
áfram, hjólið snýst hraðar, hrað-
ar.
Þetta er eintóm villimennska.
Lýsir þetta ekki gleggst rök-
þrota hugsun og hyggjuleysi alls
þorra manna?
Auðvitað er það fyrsta skilyrðið
að fyrirtækin geti dafnað og skilað
hagnaði, það er allra hagur að
þannig sé að þeim búið, svo eiga
þeir sem við þau vinna og njóta
ávaxtanna — að sínu leyti, þegar
vei árar, en einnig ber skarðan
hlut þegar illa fellur, það er það
sem koma skal.
Fyrir sjö hundruð árum glötuðu
íslendingar sjálfstæði sínu fyrir
sundurlyndi, valdafíkn og auð-
hyggju, það tók þá sex og hálfa öld
að öðlast það aftur. Nú um skeið
hefur ríkt önnur Sturlungaöld á
Islandi, þó menn vegist ekki með
vopnum enn sem komið er. Hvern-
ig lyktar henni? Það er auðvelt að
spyrja, en erfiðara að gefa rétt og
raunsæ svör.
Til að raunhæfar úrbætur náist
til hins betra þarf þrennt: 1. Ein-
lægan vilja. 2. Athöfn og úrræða-
semi. 3. Samstöðu og félagsþroska.
Hvort vilja íslendingar heldur
hrun eða batnandi lífskjör?
Valdamenn og vitringar, hvar í
flokki sem þið standið, hristið af
ykkur slenið, sofið ekki lengur á
verðinum, hefjist handa. Þá mun
íslenska þjóðin standa einhuga að
baki ykkar.
Víðiholti 28. júní 1982,
Hjalti Jónsson
Krædsluþættir l'rá (ædhjálp:
Fordómar
Á næstunni munu birtast í Morgunblaöinu fræösluþættir um geövernd frá samtökunum
Geðhjálp og fer sá fyrsti hér á eftir:
Geðsjúklingar eru sá hópur ör-
yrkja sem búa við hvað mesta for-
dóma. Við í Geðhjálp höfum velt
því fyrir okkur hvers vegna.
Okkar skoðun er sú að ástæðan sé
þekkingarskortur.
Mikil leynd hefur hvílt yfir
geðsjúkdómum. Hvað er geð og
hvað er sál? Hvað eru geðsjúk-
dómar og hvað eru geðræn vanda-
mál? Það er svo ótal margt sem
flokkast undir geð. í ímynd okkar
er geðveikur maður eins og við
höfum séð hann í bíó, hann þarf að
vera í spennitreyju og froðufellir
... þið kannist við þetta. Auðvitað
er þetta misskilningur og er leitt
til þess að vita að veikt fólk skuli
vera notað sem skemmtiefni fyrir
okkur sem erum svo heppin að
vera ófötluð.
Geðsjúklingar eru alls staðar á
meðal okkar í þjóðfélaginu, því
með tilkomu nýrra lyfja er hægt
að halda ýmsum tegundum geð-
sjúkdóma niðri. Því getur sjúkl-
ingur lifað eðlilegu lífi ef hann
tekur inn lyfin sín.
Geðsjúklingar hafa sagt að þeg-
ar þeir reyna að segja frá því á
vinnustað að þeir hafi verið á geð-
veikrahæli, þá sé allt í fari þeirra
skyndilega gagnrýnisvert. Jafnvel
það sem heilbrigðum finnst eðli-
legt og sjálfsagt. Þeir mega ekki
reiðast eða hækka röddina, þá
fara starfsfélagar strax í varn-
arstöðu og hræðsla skín úr augum
þeirra. Við biðjum ófatlaða að líta
í spegil næst þegar þeir reiðast,
við erum hrædd um að einhverjum
bregði í brún.
I kröfugerðarþjóðfélagi eins og
okkar er ekki nema von þótt
eitthvað láti undan. Einstaklingar
eru misvel undir það búnir að tak-
ast á við þá miklu hörku sem þarf
til að halda andlegri ró. Nú biðjum
við hvern þann er les þennan pistil
að líta í eigin barm og athuga
hvort hann kannast ekki við
eitthvert af eftirfarandi einkenn-
um: Kvíða, ótta, hryggð, svefn-
leysi, spennu, þráhyggju, þreytu
og verki. Fólk með þessi einkenni
leitar í stórum stíl til geðsjúkra-
húsanna í von um hjálp og er þar
af leiðandi flokkað undir geðveika.
En vissulega er það ekki geðveikt,
heldur á það við geðræn vandamál
að stríða.
Aðallega leitar þetta fólk á þrjá
staði sér til hjálpar, Kleppsspít-
ala, geðdeild Borgarspítalans og
geðdeild Landspítalans. Við skyld-
um ætla að það ætti ekki að skipta
máli á hvern staðinn fólk leitar
hjálpar, en því miður er ekki svo.
Fólk sem leitar hjálpar á
Kleppsspítala og hefur jafnvel
þurft að liggja þar inni hefur sagt
okkur að það hafi hreinlega misst
æruna við að vera þar. Hér koma
fram miklir fordómar, og virðist
skilningur lítið hafa aukist á þess-
um málum því enn hefur heitið
Kleppur á sér fordæmingarbrag.
Fólk sem leitar til þessara
stofnana vegna sjúkdóma sinna og
vandamála mætir oftast tor-
tryggni í stað þess skilnings og
þeirrar hjálpar sem sjálfsagt er
talið að veita fólki með annars
konar sjúkdóma. Ár aldraðra er
nú gengið í garð. Skyldum við
þegja um elligeðveiki á því ári? Á
ári fatlaðra var ekkert rætt um
geðsjúkdóma og geðræn vanda-
mál, sem eru þó algengasta ástæð-
an fyrir fötlun. Gæti ástæðan
fyrir þessari þögn verið fordómar?
Það kæmi okkur í Geðhjálp ekki á
óvart.
Við biðjum ykkur að setja ykkur
í spor foreldra sem eiga geðveik
börn, afa og ömmu sem eiga við
elligeðveiki að stríða, ungra og
aldinna er eiga í erfiðleikum
vegna geðrænna vandamála. Sýn-
um þessu fólki skilning í stað þess
að notfæra okkur það sem
skemmtiefni.

1 liitl
A