Morgunblaðið - 10.07.1982, Blaðsíða 23

Morgunblaðið - 10.07.1982, Blaðsíða 23
22 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. JÚLÍ1982 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. JÚLÍ 1982 23 Útgefandi hf. Arvakur, Reykjavík. Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson. Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson. Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson. Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö- alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift- argjald 120 kr. á mánuði innanlands. i lausasölu 8 kr. eintakiö. Eiga ekki aliir rétt á heilu atkvæði? Frá því að kjördæmaskipan var síðast breytt hér, 1959, hefur íbúatala og íbúahlutfall einstakra kjördæma breytzt svo mjög, að vægi atkvæða hefur verulega raskast milli kjördæma. Tæplega 60% landsmanna, sem búa í Reykjavíkur- og Reykjaneskjördæmum fengu 22 þing- menn af 60 kjörna 1979, eða góðan þriðjung þeirra, en rúmlega 40% þjóðarinnar hina 38, eða næstum tvo þriðju. Nú er það viðurkennt sjónarmið hvarvetna um hinn lýðfrjálsa heim, að kosningarétturinn, sem er persónu- bundinn þegnréttur til að hafa áhrif á skipan löggjafar- þings, gerð og stjórnun þjóðfélags, sé óaðskiljanlegur hluti mannréttinda. Og mannréttindi þegnanna eiga að vera hin sömu, hver sem búseta þeirra er. Því hefur á stundum verið haldið á lofti, að ýmiskonar efnahagslegur aðstöðumunur m.a. vegna staðbundinna aðstæðna, sem vissulega er fyrir hendi milli landshluta, réttlæti mismunandi þegnrétt við kjörborðið. Þessi mál- flutningur stenzt ekki. Efnahagslegan aðstöðumun verður að jafna eftir annarri leið en þeirri, að rýra þegnréttindi, eins og kosningarétt, í afmörkuðum landshluta. Það er t.d. hægt að mæta aðstöðumun vegna mismunandi húshit- unarkostnaðar, svo dæmi sé tekið, með skattafrádráttar- heimild, eða öðrum jöfnunarleiðum, ef vilji stendur til. Og álagning söluskatts ofan á flutningskostnað vöru út í strjálbýlið, sem eykur enn á verðmismun, er dæmigerð fyrir tvískinnung þeirra er nú ráða ríkisfjármálum. í maímánuði 1978 samþykkti Alþingi með 49 samhljóða atkvæðum tillögu frá formönnum stjórnmálaflokkanna, þess efnis, að kjósa nýja stjórnarskrárnefnd, sem skila skyldi tillögum um stjórnarskrármál, þ. á m. til jöfnunar á kosningarétti, innan 2ja ára. Þessi fyrirmæli Alþingis vóru síðan áréttuð í stjórnarsáttmála núverandi ríkis- stjórnar, en þar segir orðrétt: „Stjórnarskrárnefndin, sem vinnur að endurskoðun stjórnarskrárinnar ljúki störfum fyrir árslok 1980, þannig að Alþingi hafi nægan tíma til þess að ljúka afgreiðslu stjórnarskrár- og kjördæma- málsins fyrir lok kjörtímabilsins Árnason fór til“. Þessi tímamörk í fyrirmælum Alþingis og stjórnarsáttmála eru löngu liðin, en formlegra tillagna er enn vant! Þar sem nú er áliðið kjörtímabils, og raunar óvissa um, hve langt eða réttara sagt stutt kann að vera í næstu þingkosningar, sneri Mbl. sér á dögunum til formanna þingflokka og spurðist fyrir um stöðu þessa mikilvæga máls. Allir létu þeir í ljósi vonir um, að víðtækt sam- komulag myndi nást um breytingar í þá veru, að ná aftur a.m.k því hlutfalli í vægi atkvæða milli kjördæma sem var eftir kjördæmabreytinguna 1959. Slíkt væri vissulega spor í rétta átt, þó ekki næðist fullur jöfnuður í þeim áfanga. Eftir atvikum má þó sættast á, að ná jöfnuði í fleiru en einu skrefi. Þingflokkaformenn töldu og líkur á, að þessi sátt gæti náðst á næsta þingi, þó áherzla þeirra á það atriði væri mismikil — og minnst hjá þingflokksformanni Fram- sóknar. Ólafur G. Einarsson, formaður þingflokks sjálf- stæðismanna, sagði það „grundvallarkröfu þeirra, að kjördæmamálið verði afgreitt á næsta þingi". „Ef stjórn- arskrárnefnd kemur málinu ekki frá sér í byrjun þings," sagði hann, „munu sjálfstæðismenn leggja fram sínar tillögur." Það er ærinn vandi, sem steðjar að íslenzku þjóðarbúi um þessar mundir, og stýrimenn þjóðarskútunnar eru komnir í hár saman um, hver leiðin sé er liggi á lygnari og öruggari sjó. Ráðleysi þeirra í efnahagsmálum réttlætir þó enganveginn, að þeir hummi fram af sér, einn ganginn enn, að leiðrétta þá óþolandi mismunun, eftir búsetu, sem ríkir í jafn ótvíræðu mannréttindamáli. Fróðlegt væri að fá svar við því, hvaða þjóðfélagsþegn eigi ekki rétt á heilu atkvæði. Þeir, sem mest eiga í húfi, þurfa að bregðast svo við fyrir haustið, að Alþingi komizt ekki hjá því að gera tafarlausa bragarbót í þessu réttlætismáli. Nýtt skref til hagsbóta fyrir Sovétríkin Beðid eftir Manzhulo Myndin er tekin á Keflavíkurflugvelli fimmtudaginn 1. júlí, þegar flugvélin med A.N. Manzhulo, aðstoAarráðherra í sovéska utanríkis- viðskiptaráðuneytinu, var að koma. Lengst til vinstri í hópi virðingarmanna, sem bíða aðstoðarráðherrans, er Tómas Árnason, viðskiptaráðherra. Maðurinn með regnhlífina er Mikhail N. Streltsov, sendiherra Sovétríkjanna á íslandi, við hlið hans er Þórhallur Ásgeirsson, ráðuneytisstjóri í viöskiptaráðuneytinu. eftir Björn Bjarnason Samningurinn um efnahagssamvinnu við Sovétríkin, sem undirritaður var í Reykjavík 2. júlí, markar nýjan þátt í samskiptum Islands og Sovétríkjanna. Samningurinn er hættulegur vegna þess hve óljós hann er. Hann opnar möguieika fyrir Sovétríkin til að færa sig upp á skaftið og hreyfa á nýjum forsendum gömlum áhugamálum sínum í samskipt- unum við Islendinga: loftferðasamningi, aðild að virkjunum, olíustöð, tilrauna- veiðum og aðstöðu til að skipta um áhafnir á fiskiskipum í Reykjavíkurhöfn. Allt þetta má færa undir ákvæði þessa óljósa samnings. Ástæðulaust er að ræða frekar efni samningsins á þessu stigi. Á framkvæmd hans mun reyna. En hvers vegna var þessi samningur gerður? I grein, sem Gunnar Flóvenz, framkvæmdastjóri Síldarútvegsnefndar, ritaði og birtist í Morgunblaðinu 6. júlí, segir, að hinn 28. júní 1982 hafi Þórhallur Ásgeirsson, ráðuneytisstjóri, afhent þeim íslending- um, sem þátt tóku í árlegum viðræðum við Sovétmenn um viðskiptasamning greinargerð um aðdraganda samningsins um efnahagssamvinnu og uppkast að honum. I þessari greinargerð eru færðar fram tvær málsástæður fyrir gerð samnings- ins: 1) Hann auðveldaði sovéskum emb- ættismönnum að fá fjárveitingu innan sovéska skrifræðisins til að kaupa ís- lenskar vörur. 2) Það var farið að hafa „neikvæð áhrif á afstöðu einstakra" sov- éskra embættismanna til viðskipta við íslendinga „og var ástæða til að óttast að þetta ágerðist, ef neitað væri algjörlega að ræða um samningsgerð" um efna- hagssamvinnu. Þetta eru hinar tvær málsástæður, sem fram koma í skjali, er lagt var fyrir fulltrúa íslenskra útflytj- enda. Menn þurfa ekki að vera gjörkunn- ugir miðstýringunni í sovéska kerfinu til að sjá, að þessar málsástæður eru hreinn fyrirsláttur. Það er pólitísk ákvörðun á æðri stöðum í Moskvu, sem ræður þess- ari afstöðu. Með þessum hætti eru Sov- étmenn að beita viðskiptum til að ná pólitísku markmiði, þeir beita ósæmi- legum þrýstingi. ★ í umræddri grein segir Gunnar Flóv- enz, að það hefði getað „valdið okkur erfiðleikum í samkeppninni um markað í Sovétríkjunum, ef við einir neituðum slík- um samningi. í því sambandi er rétt að geta þess, að ýmsar þessara þjóða sækja fast á að selja Sovétmönnum fiskafurðir og ýmsar iðnaðarvörur í auknum mæli og bjóða vörur sínar í flestum tilfellum á lægra verði en okkur er fært.“ Fróðlegt er að bera þessi orð saman við ummæli Steingríms Hermannssonar, sjávarútvegsráðherra, í Tímanum laug- ardaginn 3. júlí. Þar segir ráðherrann: „Við íslendingar munum vera eina þjóð- in í heiminum sem Sovétríkin kaupa af umtalsvert magn af fiski og greiða fyrir í föstum gjaldmiðli. Þeir eiga einnig viðskipti við önnur ríki á þessu sviði, svo sem Kanada og Portúgal, en þó er oftast um að ræða skipti á einni fisktegund fyrir aðra. Þeir gera undantekningu með þessi viðskipti við okkur.“ Þessi sérstaða, sem við íslendingar höfum í fisksölu til Sovétríkjanna hefur myndast án þess að gerður hafi verið samningur um efnahagssamvinnu. í utanríkismálaályktun síðasta landsfund- ar Sjáifstæðisflokksins er ástæðunni fyrir sérstöðunni lýst með þessum orð- um: „í viðskiptum við Sovétríkin er nauðsynlegt að taka mið af ... því, að einu mikilvægu tengsl þeirra við ísland eru á viðskiptasviðinu. Þessum tengslum mun Sovétstjórnin ekki fórna ótilneydd heldur laga sig að þeim kröfum, sem til hennar eru gerðar, og auðvitað ganga á lagið ef íslendingar láta eins og þeir eigi einskis annars úrkosta en versla við hana.“ ★ Ef sú stefna hefði ráðið í umræðunum um nýja efnahagssamninginn, sem fram kemur í yfirlýsingu sjálfstæðismanna, hefði ekki verið staðið að málum eins og raun ber vitni. Þá hefði verið frá því greint á opinberum vettvangi, að Sov- étmenn vildu ekki kaupa af okkur nema fá nýjan samning í kaupbæti — samning til að smyrja sovéska skrifræðið og gleðja sovéska embættismenn! Geir Hallgrímsson, formaður Sjálfstæðis- flokksins, lýsti afstöðu sjálfstæðismanna með þessum hætti í Varðarferðinni, laugardaginn 3. júlí sl.: „Við viljum ekki blanda saman við- skiptum og pólitík. Við viljum ekki kaupa viðskipti með því að gera víðtæk- ari samninga sem Sovétríkin geta notað til að beita okkur þrýstingi og til áróðurs í eigin þágu ... Við Islendingar megum aldrei verða Sovétríkjunum eða nokkru öðru erlendu ríki svo fjárhagslega háðir að við séum ekki sjálfráðir gerða okkar.“ Tilefni þess, að samningurinn um efnahagssamvinnu er gerður, er að rekja til pólitískra ákvarðana í Sovétríkjunum. Með samningnum er verið að þóknast Sovétmönnum og veita þeim víðtækari íhlutunarrétt en áður í íslensk málefni. Þessar forsendur eru andstæðar íslensk- um hagsmunum í bráð og lengd, jafnt á viðskiptasviðinu sem öðrum. Þessari staðhæfingu verður ekki hnekkt með því að benda á önnur ríki og segja, að þau hafi gert svipaða eða sams konar samn- inga. — Það eru samskipti tslands og Sovétríkjanna, sem eru til umræðu, en ekki samskipti Noregs og Sovétríkjanna eða Danmerkur og Sovétríkjanna, enda ólíku saman að jafna og furðulegt, að reyndum embættismönnum detti í hug, að slíkar alhæfingar séu frambærilegar forsendur fyrir því, að samningar séu gerðir. En einnig þessar röksemdir eiga rætur hjá Sovétmönnum og þjóna þeirra hagsmunum en ekki íslendinga. Sovét- mönnum er þó ekki meira í mun að láta jafnt yfir alla ganga en svo, að þeir kaupa fisk af íslendingum og borga í „föstum gjaldmiðli", en leyfa engum öðr- um að njóta sömu kjara. ★ Rökin fyrir því, að þessi samningur var gerður eru sovésk en ekki íslensk. Sovétmenn sneru fulltrúum íslands um fingur sér og fengu þá síðan til að rétta sér litla fingur. Málsmeðferðin af hálfu íslenskra stjórnvalda gagnvart innlend- um aðilum er ekki til eftirbreytni. í grein Gunnars Flóvenz kemur fram, að fyrst var rætt um þennan samning um efna- hagssamvinnu við Tómas Árnason í sept- ember 1980. í júní 1981 afhentu Sovét- menn samningsdrög. Utanríkisráðuneyt- ið og viðskiptaráðuneytið fjölluðu sam- eiginlega um samningsdrögin og afhenti Haraldur Kröyer, sendiherra Islands í Moskvu, sovéska utanríkisráðuneytinu endurskoðuð drög frá Islendingum í ág- úst 1981. Samningsdrögin voru rædd í viðskiptaviðræðum í Moskvu í september 1981 og þá ákveðið að stefna að því að undirrita samninginn nú í sumar hér í Reykjavík. Frá því í september 1981 hafa verið „gerðar smávægilegar breytingar á samningnum, sem báðir aðilar hafa fall- ist á“, segir í skjalinu, sem Þórhallur Ásgeirsson afhenti 28. júní að sögn Gunnars Flóvenz. Af skjalinu má ráða, að aldrei hafi verið um neina pólitíska fyrirstöðu að ræða af íslands hálfu, frá því að Tómas Árnason ræddi málið í Moskvu í september 1980. Skýrslan, sem Gunnar Flóvenz vitnar til, stangast á við fullyrðingar um það, að Tómas Árnason og Ólafur Jóhannesson hafi gengið tregir til þessa samnings. Með grein sinni er Gunnar Flóvenz raunar að sýna fram á það, að ekki er við útflytjendur til Sov- étríkjanna að sakast í þessu máli heldur embættismenn og stjórnmálamenn. Hann segir einnig, að Síldarútvegsnefnd hafi ekki farið með drögin að hinum nýja samningi við Sovétríkin sem leyndarmál. En hvers vegna gerðu íslensk stjórnvöld það? I skýrslu utanríkisráðherra, sem lögð var fram á Alþingi vorið 1981, er sagt frá því, að 11. september 1980 hafi verið gerður „nýr viðskiptasamningur" við Sovétríkin og hafi Tómas Árnason undir- ritað hann. I skýrslu ráðherrans er ekki minnst einu orði á ósk Sovétmanna um samning um efnahagssamvinnu, ekki heldur í skýrslu utanríkisráðherra, sem lögð var fram á Alþingi nú í vor. Hvers vegna var ekki frá því skýrt á Alþingi, að frá því í september 1981 lægi fyrir upp- kast að samningi um efnahagssamvinnu við Sovétríkin, sem ætlunin væri að und- irrita nú í sumar? I viðtali við Morgun- blaðið hinn 30. júní 1982, tveimur dögum fyrir undirritun samningsins, sagði ráðuneytisstjóri viðskiptaráðuneytisins: „En ég vil aðeins lýsa þeirri von minni hér í lokin, að samningurinn verði birtur opinberlega hið fyrsta, svo innihald hans geti eytt hættu á frekari deilum." Af þessum orðum verður ekki annað ráðið en ráðuneytisstjórinn líti á samninginn sem trúnaðarmál, og stjórnvöld sendu hann ekki til fjölmiðla, fyrr en að lokinni undirritun. Þegar Geir Hallgrímsson, formaður utanríkismálanefndar Alþing- is, sneri sér til utanríkisráðuneytisins vegna þessa máls, var honum í fyrstu lotu neitað um eintak af samningnum. ★ 1953 var gerður viðskiptasamningur milli íslands og Sovétríkjanna. Um það er samstaða meðal stjórnmálaflokkanna hér á landi, að þessi samningur sé nauð- synlegur og þjóni íslenskum hagsmun- um. Þá stóð yfir fiskveiðideila við Breta vegna útfærslu fiksveiðilögsögunnar við Island í 4 sjómílur. Breskir togaraeig- endur og fiskkaupmenn settu bann á löndun íslensks fisks í Bretlandi. Þessar ráðstafanir höfðu alvarleg áhrif á efna- hag íslendinga, en á þessum tíma hafði um fjórðungur botnfiskafla íslendinga verið seldur á breskum markaði. í út- varpsávarpi, sem Bjarni Benediktsson, þáverandi utanríkisráðherra, flutti í til- efni af undirritun viðskiptasamningsins við Sovétríkin vísaði hann til þeirrar stefnu tslendinga að verða ekki um of háðir einum aðila í viðskiptum og sagði, að besta sönnun fyrir því, hve vel hefði miðað í þá átt, væri, að „íslenska togara- útgerðin hefur ekki þurft að stöðvast, þrátt fyrir lokun breska markaðarins, sem hefði verið henni reiðarslag fyrir nokkrum árum.“ Bjarni Benediktsson vísaði einnig til þess, að viðskipti íslands og Sovétríkj- anna hefðu legið niðri í 5 ár frá 1948 og fyrst í apríl 1953 hefði komið fram á fundi Efnahagsnefndar Evrópu í Genf, að viðhorf Sovétmanna væri að breytast til viðskipta við Vestur-Evrópu. Við- skiptasamningur íslands við Sovétríkin 1953 var ekki einstæður heldur gerðu önnur Vestur-Evrópuríki einnig viðskiptasamninga við þau. „Þíðan“ eftir dauða Stalíns og „hvarf“ Bería var að hefjast. „Er það von mín, að þessi nýja afstaða Sovétríkjanna sé fyrirboði um bætta sambúð, ekki aðeins í viðskipta- málum heidur einnig um önnur alþjóða- mál,“ sagði Bjarni Benediktsson. Mikil vandræði steðjuðu að íslensku efnahagslífi á árinu 1%8. Þá voru einnig breytingar í lofti í alþjóðamálum. Utan- ríkisráðherrafundur Átlantshafsbanda- lagsins var haldinn í Reykjavík í júní 1968. Þar var Sovétríkjunum gefið „merkið frá Reykjavík" um að Vestur- lönd vildu ræða við þau um afvopnun- armál. Tími détente eða slökunar var að hefjast. Atlantshafsbandalagsríkin voru sammála um að láta innrásina í Tékkó- slóvakíu í ágúst 1968 ekki hindra fram- gang þeirrar stefnu, sem mótuð var í Harmel-skýrslunni frá 1%7. Þau vildu ekki blanda saman viðskiptum og stjórn- málum. í samræmi við það var viðskipta- samningur íslands og Sovétríkjanna frá 1953 framlengdur með bókun 26. ágúst 1%8. Síðan hófst tími mikilla samninga milli austurs og vesturs bæði um afvopn- unarmál og efnahagsmál. Gerðir voru samningar um efnahagssamvinnu milli Sovétríkjanna og Vesturlanda, hámarki náði þessi þróun í ágúst 1975, þegar loka- samþykkt öryggisráðstefnu Evrópu var undirrituð í Helsinki. Síðan hefur allt farið á verri veg vegna harðneskjulegrar afstöðu Sovétríkjanna. Upp úr sauð með innrás sovéska hers- ins í Afganistan um jólin 1979. Jimmy Carter, þáverandi Bandaríkjaforseti, sneri við blaðinu í samskiptum við Sov- étríkin. Setti á þau kornsölubann, hætti að mæla með Salt 2 samkomulaginu og hvatti menn til að taka ekki þátt í olympíuleikunum í Moskvu, svo að dæmi séu nefnd. Ýmsum Vestur-Evrópuríkjum þótti of langt gengið. Síðan kom frjáls- ræðisaldan í Póllandi, sem heft var með herlögunum frá 13. desember 1981. Þá var samheldnin meiri milli Bandaríkj- anna og Vestur-Evrópuríkja um ráðstaf- anir gegn Sovétríkjunum en eftir innrás- ina í Afganistan. Hinn 11. janúar 1982 komu utanríkis- ráðherrar Atlantshafsbandalagsríkj - anna saman í Brussel til aukafundar vegna herlaganna í Póllandi. íslenski utanríkisráðherrann sá sér að vísu ekki fært að sækja fundinn, en í fréttatil- kynningu frá fundinum kemur fram, að ríkisstjórn íslands standi heilshugar að öllum ákvörðunum á fundinum, aðeins grísku sósíalistarnir voru með fyrirvara. Á þessum fundi var ákveðið, að setja sov- éskum og pólskum sendiráðsstarfs- mönnum þrengri skorður en áður og draga úr vísinda- og tæknisamvinnu og ekki endurnýja skiptisamninga á þeim sviðum. Jafnframt kemur fram í yfirlýs- ingu fundarins, að bandalagsþjóðirnar ætli að hafa náið samráð um frekari skref og íhuga í því sambandi ýmsa þætti varðandi langtíma efnahagssamvinnu í ljósi breyttra aðstæðna. Þetta orðalag þer síður en svo að skilja á þann veg, að ríkisstjórnirnar ætli að ganga til efna- hagssamvinnu við Sovétríkin, þvert á móti viija þær, að dregið sé úr slíkri samvinnu. Hinn nýgerði samningur ís- lands og Sovétríkjanna gengur þvert á þessa yfirlýsingu. Nýi samningurinn um efnahagssam- vinnu stangast einnig á við andann í yf- irlýsingu þjóðarleiðtoga Atlantshafsríkj- anna i Bonn 10. júní, en þann fund sóttu þeir Gunnar Thoroddsen og Ólafur Jó- hannesson. 1953 og 1968 var rætt um viðskipti við Sovétríkin á þeim forsendum, að Islend- ingar voru samstiga vestrænum banda- lagsþjóðum sínum. Nú er gerður samn- ingur við Sovétmenn um efnahags- samvinnu, stofnað til nýrra samskipta milli Islands og Sovétríkjanna, í and- stöðu við þá stefnu, sem ríkir meðal vest- rænna bandalagsþjóða okkar. Samning- urinn er ekki einungis haldlaus að efni frá íslenskum sjónarhóli, hann er einnig tímaskekkja í alþjóðlegu samhengi. ★ Verjendur nýja samningsins hér á landi hafa haldið því á loft máli sínu til stuðnings, að til dæmis Norðurlöndin hafi gert sambærilega samninga. „Þessi samningur sem búið er að gera er á sama grundvelli og samningar þeirra (Sovét- ríkjanna, innsk. Bj.Bj.) við önnur ríki,“ sagði Halldór Ásgrímsson, varaformaður Framsóknarflokksins og utanríkismála- nefndarmaður, í Morgunblaðinu 30. júní. Tvö Norðurlandanna eru í NATO eins og ísland, Danmörk og Noregur. Danir gerðu samning um efnahags-, tækni- og vísindasamvinnu við Sovétmenn 17. júlí 1970. Hinn 28. águst 1975 gerðu Danir samkomulag við Sovétmenn um þróun efnahags-, iðnaðar-, vísinda- og tækni- samvinnu. Báðir þessir samningar eru sem sé gerðir á þeim tíma, þegar slökun- arstefnan er að þróast og almennur vilji er til nánara samstarfs, síðari samning- urinn raunar í sama mánuði og lokasam- þykktin í Helsinki var undirrituð, sú at- höfn var hápunktur slökunarskeiðsins. 19. maí 1972 var undirritaður samningur um efnahags-, iðnaðar-, tækni- og vísindasamvinnu milli Norðmanna og Sovétmanna, einnig í andrúmslofti slök- unar. Fram hefur komið að síðan 1975 hafa Sovétmenn viljað gera samning um efnahagssamvinnu við ísland, þeim til- mælum hefur verið neitað, þar til Tómas Árnason fór til Moskvu I september 1980. Af þeim samningum, sem Sovétmenn hafa gert við Dani og Norðmenn, er dansk-sovéski samningurinn frá 1975 líkastur þeim samningi, sem þeir hafa nú gert við íslendinga. Fyrstu tvær grein- arnar eru sambærilegar en mikill munur á þriðju greininni. Þar er í samningnum við ísland sagt, að skipti á vörum og þjónustu, sem af samingnum leiða, skuli fara fram á grundvelli langtíma bókana um gagnkvæmar vöruafgreiðslur milli landanna. í 3. grein samningsins við Dani er hins vegar sagt frá því í nokkr- um liðum um hvað samvinnan snúist, þar er því lýst, hvað felst í orðunum „búnaður, tækni og hráefni" í 2. grein danska og íslenska samningsins. Þetta eru aðalatriði 3. gr. danska samningsins um þættina, sem hann nær til: 1) Bygg'ng. endurnýjun og stækkun iðju- vera. 2) Samvinna um framleiðslu á viss- um vélategundum og búnaði svo og á öðr- um fullunnum vörum og hráefni. 3) Frekari útvíkkun á gagnkvæmum af- greiðslum á vélum og búnaði auk ann- arra fullunninna vara. 4) Kaup og sala á framleiðsluleyfum, einkaleyfum og eign- arrétti á iðntækni, framleiðsluáætlunum og framleiðsluaðferðum. 5) Skipti á tæknilegum upplýsingum, seminör og fundir sérfræðinga beggja landa einkum á sviði mjólkuriðnaðar, kjötframleiðslu, efnagerðar, skipasmíða, byggingaiðnað- ar, landbúnaðar, friðsamlegrar hagnýt- ingar kjarnorku, umhverfisverndar og einnig á sviði frumrannsókna og hag- nýtra rannsókna. 6) Samvinna meðal annars um sölu á vélum og búnaði til landa í þriðja heiminum. Þetta eru í lauslegri þýðingu þau atriði, sem tíunduð eru í samningi Dana og Sovétmanna frá 1975. Er ekki að efa, að Sovétmenn túlka samning sinn við ís- land með sömu atriði í huga að breyttu breytanda. Hér kæmi sjávarútvegur í stað landbúnaðar í Danmörku og jarð- orkuver, hitaveitur og vatnsvirkjanir í stað „friðsamlegrar hagnýtingar kjarn- orkunnar" svo að dæmi séu nefnd. í samningnum við Island er ráð fyrir því gert, að þeir aðilar, sem ræða um við- skiptin við Sovétmenn ræði einnig við þá um efnahagssamvinnuna. Hér hafa nokkrar umræður orðið um ákvæðið í 5. grein samnings íslands og Sovétríkj- anna. Nefndi Eyjólfur Konráð Jónsson 5. greinina „utanstefnu-ákvæði", þar sem Sovétmenn gætu krafist funda með ís- lenskum aðilum fyrirvaralaust „hvenær sem það telst nauðsynlegt". I samningi Danmerkur og Sovétríkjanna er hlið- stætt ákvæði en með þeim sjálfsagða fyrirvara, að sérstakir fundir viðræðuað- ila séu boðaðir samkvæmt samkomulagi þeirra um að þá skuli halda (sjá 2. grein í samningnum frá 1970, sem vísað er til í samningnum frá 1975). ★ í viðtali við Tímann 7. júlí síðastliðinn segir Ólafur Jóhannesson, utanríkis- ráðherra: „Það er ekki skilgreint ná- kvæmlega í samningnum (um efnahags- samvinnu, innsk. Bj.Bj.) hvað við er átt, svo það verður að skýrast í framkvæmd- inni og í því sambandi ítreka ég enn að það þarf samþykki íslendinga til. Það verða engir samningar gerðir í skjóli þessa samnings nema þeir, sem íslend- ingar telja sér hagstæða, og auðvitað þurfa slíkir samningar að vera þannig að báðir aðilar telji sér þá til hagsbóta." Þetta er satt og rétt. Þetta átti svo sannarlega við, þegar viðskiptasamning- urinn var gerður við Sovétríkin 1953. Menningar-, vísinda- og tæknisamvinnu- samningurinn var gerður í þessum til- gangi, í framkvæmd hans hafa Sovét- menn hins vegar sýnt alkunnan yfirgang. Með samningnum um vísinda- og tækni- samvinnu á sviði sjávarútvegs frá 1977 fékkst viðurkenning á 200 sjómílna fisk- veiðilögsögunni umhverfis Island. Þeim samningi ætti nú að segja upp, enda mið- ast hann við það, að störfum þriðju haf- réttarráðstefnunnar sé ekki lokið. En hvaða hag höfum við íslendingar haft af gerð samningsins um efnahagssam- vinnu? Talsmenn hans hafa ekki bent á neitt. Ólafur Jóhannesson segir í fyrr- greindu Tímaviðtali: „Það er talið að samkomulagið greiði fyrir hinum hefð- bundnu viðskiptum og ég vil enn leggja áherslu á að það opnar möguleika á sam- vinnu á sviði efnahagsmála og ég álít það af hinu góða að eiga slíka möguleika. Ekki verður neitt fullyrt um hvort slíkt tekst...“ Aðdragandinn, tilefnið, timinn, efnið og afraksturinn — allt ber að sama brunni: Með íslenska hagsmuni í huga var með öllu óþarft að undirrita sam- ninginn um efnahagssamvinnu við So- vétríkin 2. júlí 1982. Stigið hefur verið nýtt skref. Með því að beita þrýstingi á viðskiptasviðinu hefur Sovétmönnum tekist að ná takmarki sínu á öðru sviði. Þeir láta áreiðanlega ekki staðar numið. Næst vilja þeir loftferðasamning. Fyrst telja þeir sig þó líklega knúna til að óska eftir að fá keypta enn eina húseignina í Reykjavík, að þessu sinni fyrir efna- hagsfulltrúa með vísan til nýja sam- ningsins. Ekki kæmi á óvart, að beiðnin yrði fyrst lögð inn í viðskiptaráðuneytið.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.