Morgunblaðið - 02.09.1982, Blaðsíða 14

14 MOROUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. SEPTEMBER1982
Aflabrestur af
mannavöldum?
— eftir Björn
Dagbjartsson
Skömmu eftir að sú ríkisstjórn,
sem enn situr, tók við völdum lýsti
sjávarútvegsráðherra því yfir að
hann mundi ekki breyta þeim
reglum um fiskveiðistjórnun fyrir
árið 1980, sem þegar höfðu verið
mótaðar. Þessum reglum var þó
breytt, ekki grunnhugmyndum, en
samt mjög þýðingarmiklum atrið-
um, öllum í þá átt að slaka á veiði-
takmörkunum. Nú þegar orðið
aflabrestur er lykilorð allra at-
hafna stjórnvalda er fróðlegt að
velta því fyrir sér hversu afdrifa-
ríkar þessar og aðrar breytingar á
fiskveiðistjórnun geta verið fyrir
okkur Islendinga.
Það er núna rætt um „aflabrest"
á þorskveiðum þó að ársaflinn
„I»að er núna rætt um
„aflabrest“ á þorskveið-
um þó að ársaflinn verði
örugglega sá þriðji
mesti frá upjihafi
þorskveiða Islendinga.
I»að má vissulega líta á
það sem aflabrest þegar
ekki tekst að auka afla
þrátt fyrir stóraukna
sókn. I»að er líka kallað
aflabrestur þegar loðnu-
stofninn hefur verið
ofveiddur svo rækilega
að við liggur algeru
hruni hans.“
verði örugglega sá þriðji mesti frá
upphafi þorskveiða íslendinga.
Það má vissulega líta á það sem
aflabrest þegar ekki tekst að auka
afla þrátt fyrir stóraukna sókn.
Það er líka kallað aflabrestur þeg-
ar loðnustofninn hefur verið
ofveiddur svo rækilega að við ligg-
ur algeru hruni hans. Það hlýtur
að vera öllum ljóst að ákvarðanir í
fiskveiðistjórnun fyrri ára skipta
sköpum um „aflabrest" af þeirri
tegund sem hér um ræðir.
LOÐNAN
Sú loðna, sem hefði átt að veið-
ast í haust, hefði átt að „fæðast"
eða verða til sem hrogn vorið 1980.
ítrekaðar tillögur fiskifræðinga
eftir margendurteknar rannsóknir
voru, að ekki skyldi veiða nema
tæp 300 þúsund tonn af loðnu frá
1. jan. 1980 til vertíðarloka. í bréfi
Björn Dagbjartsson
til ráðuneytisins frá því í janúar
1980 sögðu þeir Hjálmar Vil-
hjálmsson og Jakob Jakobsson að
frekari veiðar úr loðnustofninum
á þessu tímabili væru „utan skyn-
samlegra marka". Þrátt fyrir þess-
ar aðvaranir var ákveðið eftir
stjórnarskiptin að auka heimildir
til loðnuveiða um 33% eða um 100
þúsund tonn. Hvort þessi 100 þús-
und tonn eða 2000 milljónir fiska,
sem aldrei fengu að hrygna þetta
vor hafa skipt sköpum um ástand
loðnustofnsins nú, verður tæpast
nokkurn tímann fullsannað en
rökrétt virðist að álykta að þessi
aukna veiðiheimild hafi verið utan
skynsamlegra marka hvernig sem
á málið er iitið.
ÞORSKVERTÍÐIN
VETURINN 1980
í þeirri stefnu sem mörkuð var
til takmörkunar á þorskveiðum
árið 1980 og birt seint í janúar það
ár var m.a. kveðið svo á um
þorskveiðar bátaflotans: „Verði
afli bátaflotans orðinn meiri en 75
þúsund lestir í marslok styttist
vertíðin um 1 dag fyrir hverjar
1500 lestir sem eru umfram 75
þúsund lestir í marslok. Reynist
þorskaflinn yfir 110 þúsund lestir
í apríllok verður netavertíð stöðv-
uð með 4ra daga fyrirvara."
I marslok þetta ár höfðu bát-
arnir landað alls 96.400 tonnum af
þorski og hefði því netavertíð átt
að ljúka um miðjan apríl. Ekkert
bólaði þó á neinni stöðvun fyrr en
1. maí og þá var þorskafli bátanna
orðinn 142 þús. tonn eða nærri
30% meiri en að var stefnt. Hvort
þessi 32 þúsund tonna veiði eða
a.m.k. 5—6 milljónir þorska, sem
væntanlega áttu margir eftir að
Hver ber ábyrgðina á mistök-
um Tómasar í ráðherrastóli?
— ítrekað hefur hann staðið í vegi fyrir hagstæðum fisksölum,
en úthlutað leyfum til aðila sem undirbjóða á mörkuðunum
— eftir Jóhönnu Tryggvadóttur Bjarnason
Geir Hallgrímsson:
„Þjóðin sæki
stjórnmálamenn
til ábyrgðar“
„... nauðsynlegt er að þjóðin sæki
stjórnmálamenn til ábyrgðar fyrir
orð þeirra og athafnir," segir Geir
Hallgrímsson formaður Sjálfstæðis-
flokksins í viðtali við Morgunblaðið
sl. sunnudag. Þetta voru orð í tíma
töluð. Meini formaðurinn það sem
hann segir, og um það efast ég alls
ekki, þá er brotið blað í stjórnmála-
sögu okkar, ef slíkt gerist. Vona ég
að formaðurinn láti kné fylgja kviði
á réttum vettvangi, á Alþingi sjálfu
og meðal núverandi ráðamanna
þjóðarinnar, en þar á meðal eru
menn, sem vilja þjóðarhag sem
beztan.
Baráttan fyrir bættum
kjörum sjómanna
Undanfarin ár hef ég staðið í mik-
illi baráttu, eins og lesendur Morg-
unblaðsins vita eflaust margir. Bar-
átta mín við kerfið hefur til þessa
engan árangur borið. Það undarlega
er að ég hef haft samninga bæði við
Grikki og Portúgali um stórar sölur
á blautverkuðum þorski til þessara
landa, — á mun hærra verði en SÍF
selur vöruna á í þessum löndum.
Viðskiptaaðilar mínir í þessum
löndum lögðu fram öll gögn um
traust banka á þeim. En hækkað
verð fyrir afurðir okkar náði ekki
fram að ganga í viðskiptaráðuneyt-
inu við Arnarhól í Reykjavík. Þar
sat núverandi viðskiptaráðherra
staðráðinn í að þegja í hel þá góðu
samninga sem ég hafði upp á að
bjóða. Hvers vegna? Svarið við
þeirri spurningu hef ég ekki. En í
þessu máli „þarf að sækja stjórn-
málamann til ábyrgðar", og ráð-
herra sækir Alþingi eitt til ábyrgð-
ar, en ekki almennir dómstólar.
Forpokað sölukerfi og
lánlaus ráðherra
Hér á landi er við lýði hálfrar ald-
ar gömul einokun á söiu á saltfiski
og er kerfið forpokað eftir því.
Komst ég að því þegar ég fór að
kanna saltfiskmarkaðinn erlendis.
Nú ætti það að vera höfuðverkur
SÍF að ná ekki þeim árangri í við-
skiptum, sem bestur er hverju sinni.
En svo er þó ekki. Sjálfur ráðherra
viðskiptamála veit nákvæmlega
hvað er að gerast, en gleymir þá
fjölmörgum saltfiskverkendum í
kjördæmi sínu austur á fjörðum,
sem margir hverjir studdu hann til
þingmennsku. í stað þess að afla
þeim aukins skotsilfurs fyrir fram-
leiðsluvöru sína, leggst hann á mun
betri sölusamninga en SÍF útvegar,
og eyðileggur þau tækifæri, sem ég
og umbjóðendur mínir erlendis vild-
um veita. Það er einmitt svona emb-
ættismaður, sem ég vil að verði kall-
aður fyrir landsdóm Alþingis. Þar á
að sækja hann tii ábyrgðar fyrir
skemmdarverk unnin á hagsæld
okkar allra.
Hvers hagur rædur?
Viðskipti mín við Tómas Árnason
eru satt best að segja lygileg á alla
enda og kanta. í ráðuneyti Tómasar
er samankomið allt vald varðandi
útgáfu útflutningsleyfa. Einn mað-
ur eða örfáir virðast geta stýrt
viðskiptum okkar að geðþotta sín-
um, og gera það. Til Tómasar við-
skiptaráðherra kom ég í fyrsta sinn
vegna samningamála þessara að
vorlagi 1980. í fórum mínum hafði
ég viðskiptasamning við Portú-
galsmenn, og var viðsemjandi minn
með mér. Samningurinn gerði ráð
fyrir verði sem var 26% hærra en
það sem SÍF fékk þá í Portúgal.
Hefði þetta þýtt 50% hærra skipta-
verð til sjómanna og útgerðar-
manna og 20% hærra til fiskverk-
enda. Nú'skyldi maður ætla að ráð-
herra, kjörinn af venjulegu
daglaunafólki á Austfjörðum til að
standa vörð um hag þess, fagnaði
því að hafa í höndum fullkomna
samninga sem þessa. Því miður
reyndist ráðherrann gæfulausari en
svo. Upphófst nú deila milli mín og
þessara fjögurra eða fimm manna,
sem standa í vegi fyrir því að eðlileg
leyfi fáist.
Enginn má við margnum, segir
máltækið. En í þessu máli snerist.
það bókstaflega við. Allir sem
kynntu sér málið, þar á meðal ríkis-
stjórnin (nema Tómas), forsvars-
menn atvinnuveganna, forvígis-
menn sjómanna og verkamanna,
þingflokkur Framsóknarflokksins
og fleiri og fleiri fögnuðu því tilboði
sem ég lagði á borð Tómasar Árna-
sonar.
Málaleitan minni var ekki illa
tekið hjá ráðherra í fyrstu, alltaf
var verið að athuga umsóknina,
fundahöld og þessháttar. En ekki
kom leyfið. Umbjóðendur mínir í
Portúgal voru teknir að gerast
nokkuð langeygir eftir fiskinum og
undruðust mjög alla afgreiðslu hins
háa ráðuneytis. Komu Portúgals-
mennirnir hingað þrívegis og ræddu
þá m.a. við Tómas Árnason. Aldrei
kom „neiið“ þó, og enn leið og beið.
Týnda telexið sást
síðast á borði
ráðuneytisstjóra
I júlí fréttu umbjóðendur mínir í
Portúgal af formanni SÍF og Dund-
as umboðsmanni SÍF, sem hafði í
fyrra eina milljón Bandaríkjadala í
umboðslaun frá okkur, á ferðinni
þar. Og viti menn, 9. júlí kom í ljós
að þeir félagar höfðu gert samning
um 5 þúsund tonna viðbótarsölu, —
á 23% lægra verði en ég gat fengið.
Nokkrum vikum síðar stóð svo ekk-
ert á Tómasi ráðherra að veita Tóm-
asi formanni SÍF leyfi fyrir þessu
undirboði.
Fór ég þá strax utan til Portúgals
til fundar við viðsemjendur mína.
Fórum við á fund með viðskipta-
ráðherra Portúgals. Ráðlagði hann
mér að benda íslenskum stjórnvöld-
um á að Portúgalir stæðu við gefin
loforð og bað hann mig að vara ís-
lensku ríkisstjórnina við undirboði
SÍF. Þetta gerði ég með telex-skeyti
til sex ráðherra í ríkisstjórninni
(ekki til viðskiptaráðherra). Skeytið
barst stjórnarráðinu og fékk ég
staðfestingu á því. Hinsvegar komst
skeytið með aðvöruninni aldrei til
skila. Þórhallur Ásgeirsson ráðu-
neytisstjóri kom á vettvang, hrifs-
aði frumrit og afrit úr telex-tækinu
og hvarf inn á skrifstofu sína með
afrifurnar. Björgvin Guðmundsson
þá deildarstjóri hafði veitt mér leyfi
til að senda skeyti inn á tæki við-
skiptaráðuneytisins og vildi hann fá
skeytið í sínar hendur til að koma
því rétta boðleið. Þegar hann frétti
af komu skeytisins fór hann inn á
skrifstofu yfirmanns síns, sá skeytið
á borði hans, las efni þess. Ráðherra
Jóhanna Tryggvadóttir Bjarnason
viðurkenndi að hann hefði lesið
skeytið í höndum ráðuneytisstjóra
síns, en ekki tekið það. En telex-
skeytið virtist gjörsamlega týnt og
tröllum gefið. Viðtakandinn hafði
aldrei fengið að sjá varnaðarorð
viðskiptaráðherar Portúgals, sem
hann viðhafði við mig og mína um-
bjóðendur. Þá má geta þess að ráð-
herra sagði í viðtali við blað sitt,
Tímann, að hann hefði falið
„ákveðnum aðila“ að koma skeytinu
til skila, þ.e. til sex samráðherra
sinna. Aldrei hefur fengist uppgefið
hver hinn „ákveðni aðili“ var, og
liggja því allnokkrir undir grun.
Hélt viðskiptaráðherra áfram út
árið 1980 að veita SÍF útflutnings-
leyfin, standandi á rústum minna
samninga, sem hefðu þó veitt lands-
mönnum mun meiri hagsæld.
Grikkir buöu 40%
hærra en SÍF fékk
í Portúgal
Ekki var afskiptum mínum af
sölumálum saltfisks þó lokið. Grísk-
ir saltfiskkaupendur náðu sambandi
við mig og óskuðu eftir að hitta mig
að máli á íslandi. Út úr heimsókn
þriggja mjög virtra kaupmanna
kom samningur um sölu á 10—20
þúsund tonnum á ári.
Það þarf víst engan að undra hver
viðbrögð hins lánlausa viðskipta-
ráðherra voru. Grikkirnir ræddu við
ráðherra viðskiptamála og Ólaf Jó-
hannesson utanríkisráðherra. Var
það einkar ljúfmannlegt mannamót
og árangursríkt. Var Sveini Aðal-
steinssyni viðskiptafræðingi falið að
gera samanburðarskýrslu um sölu
mínar til Grikklands og sölur SlF til
Portúgals. Þessa skýrslu fékk ráð-
herra í hendur, svo og allur þing-
flokkur Framsóknarflokksins. Þar
kemur sannleikurinn fram, — að ég
gat fengið 40% hærra verð fyrir
fiskinn í Grikklandi en SÍF fékk á
sama tíma í Portúgal.
Prufusending frá mér, 30 kíló,
fékk útflutningsleyfi sem gjöf. Sú
sending skilaði sér til Grikklands
eftir að sendingin týndist á
Schiphol-flugvelli í Amsterdam,
fannst þar við lögregluleit, og var þá
búið að rífa allar merkingar af
pakkanum. I Grikkiandi fékk þessi
síðbúna sending hina bestu einkunn
matsmanna. Hér heima voru fjöl-
margir aðilar reiðubúnir að hefja
veiðar á fiski, sem verkaður yrði
fyrir þann markað, sem ég var búin
að afla.
Þjóðin sæki stjórn-
málamann til ábyrgðar
Af fyrri reynslu minni af ráð-
herra viðskiptamála ákvað ég fljót-
lega að senda sex ráðherrum í ríkis-
stjórninni skeyti þar sem óskað var
liðsinnis þeirra í þá átt að ráðherra
stæði við gefin fyrirheit um útflutn-
ingsleyfi, en þau loforð hafði hann
gefið mér og vottað við Stefán
Gunnlaugsson fv. skrifstofustjóra
og Björgvin Guðmundsson fv. deild-
arstjóra að væri rétt. Forsætisráð-
herra svaraði mér bréflega að við-
skiptaráðherra færi með öll völd í
sambandi við útflutningsleyfin. Páll
Pétursson alþingismaður og allur
þingflokkur framsóknarmanna hef-
ur reynst mér mjög vel í þessum
tilraunum mínum. Fengu þeir
flokksbræður ráðherrans loforð
hans þess efnis að ég fengi útflutn-
ingsleyfi til Grikklands.
Það loforð hefur enn ekki verið
efnt þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir
mínar og fleiri manna. Þetta var
rétt fyrir þingslit í fyrravor, eða
fyrir hartnær hálfu öðru ári.
Með þessu framferði ráðherrans
tókst honum að koma í veg fyrir
sölu á 20 þúsund tonnum af saltfiski
til Grikklands, og áreiðanlega hefði
ég einnig selt til Portúgals líka.
Þessar sölur voru örugglega viðbót-
arsölur við það magn sem SÍF selur,
auk þess sem SÍF hefði örugglega
fengið meira fyrir sinn snúð. Þannig
tókst ráðherra að koma í veg fyrir
verulega hærra skiptaverð til sjó-
manna og stórskerða tekjur lands-
manna. Fyrir þetta ber honum að
hlíta því að þjóðin sæki hann til
ábyrgðar.