Morgunblaðið - 14.09.1982, Blaðsíða 14

Norðurlandaþjóðirnar eru
aftur orðnar ein fjölskylda
14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. SEPTEMBER 1982
Ræða forseta íslands við opnun sýning-
arinnar Scandinavia Today í Minneapolis
Herrar mínir og frúr, kæru vin-
ir!
Þetta er í fyrsta skipti sem ég
kem til Minneapolis, til hinna
frægu tvíburaborga Miðvestur-
ríkjanna. Þetta er reyndar fyrsta
heimsókn min til Bandaríkjanna.
Heimsóknin hefur verið mikil
lífsreynsla sem ég mun aldrei
gleyma. En ég hlýt að játa, að
fyrir Norðurlandabúa eins og mig
er eitthvað alveg sérstakt við að
koma til Minneapolis.
Það vekur mér undarlega til-
finningu. Það er sem ég væri kom-
in heim, eða svo gott sem. Eða hafi
komið hér áður. Ekki er hægt ann-
að en vita af merkilegum norræn-
um menningararfi hér við hvert
fótmál. Allt í kring get ég séð
verksummerki fortíðarinnar og
hvernig hún hefur mótað nútíðina.
Eg veit að sjálfsögðu, að það er
ekkert sérnorrænt við tvíbura-
borgirnar. Reyndar minnir St.
Paul mig sterklega á ýmsar borgir
á meginlandi Evrópu. En ég er
viss um að við þetta hátíðlega
tækifæri, opnun sýningarinnar
Scandinavia Today, muni þau ykk-
ar sem ekki eru af norrænum upp-
runa virða mér það á betri veg
þótt ég kjósi að fjalla einkum um
hin skandinavísku tengsP
Þegar ég kynnti mér sö, ' borg-
ar ykkar hreifst ég af þeim fróð-
leik, að Cedar Avenue var í eina
tíð uppnefnt Snúss Avenue. Við
vitum öll hvað snúss var. Afar
okkar á dökkbrúnu ljósmyndunum
tóku allir í nefið. Kannski gerðu
feður okkar slíkt hið sama. Snúss
var snar þáttur af skandinavísk-
um lífsvenjum. Mér er sagt, að
einn af ykkar gömlu járnbrautar-
kóngum, James Hill í St. Paul,
hafi komist svo að orði: „Fáið mér
gengi Skandinava og dálítið af
snússi og ég skal leggja járnbraut
um sjálft víti.“
Ekki veit ég hvort þessi saga er
sönn. Eins og við segjum á íslandi:
ég sel hana ekki dýrar en ég
keypti. En það er í henni sann-
ieikskjarni eins og öllum góðum
sögum, eða þótt ekki væri nema
endurminning um þann sannleika,
að innflytjendurnir frá Norður-
löndum urðu að vinna hörðum
höndum og þeir áttu erfiða daga.
Þið þekkið öll hina sígildu lýs-
ingu á norrænum innflytjendum
hér í Ameríku: „Fyrst reisa þeir
hlöðu. Svo byggja þeir kirkju.
Þessu næst reisa þeir skóla. Og
svo byggja þeir yfir sig.“
Það er vel þess virði að velta
þessari lýsingu fyrir sér. Hún fel-
ur í sér skilning á því sem þessir
forfeður okkar settu öðru ofar.
Fyrst kemur starfið sjálft — það
þarf að Ijúka verkum, koma upp-
skerunni í hús, sjá fjölskyldunni
fyrir mat. Næst er að huga að and-
legum þörfum. Síðan komu
menntunarþarfir barnanna, upp-
bygging fyrir framtíðina — því
það sem einkenndi þessa iand-
nema öðru fremur, fyrir utan
vinnusiðgæði þeirra og guðsótta,
var virðingin sem þeir báru fyrir
menntun, fyrir lærdómi sem leið
til betri skilnings og betri fram-
tíðar. Og að lokum var það eins og
munaður eftir á að smíða sér snot-
urt hús.
Þetta er dæmisaga af forfeðrum
okkar. Og hér í tvíburaborgunum
með þeirra 300 kirkjum, ótal
mennta- og listastofnunum, iðandi
og blómlegu viðskiptalífi og fögr-
um heimilum er það ljóst að arfur
þeirra hefur aldrei fallið í
gleymsku.
Annað var það sem ég tók vel
eftir í dag og það var sá fjöldi
trjáa sem hvarvetna gefur að líta.
Ég verð að játa á mig vissa öfund,
því á mínu landi, íslandi, er heldur
fátt um tré. Mér er sagt, að á
kreppuárunum á fjórða áratugn-
um hafi landstjórinn í Minnesota
byrjað að framkvæma mikla áætl-
un um að planta milljónum trjáa
til að sjá atvinnuleysingjum fyrir
vinnu — var þetta hluti af áætlun
Roosevelts, New Deal.
Mikið var þetta háleit og skap-
andi hugmynd! Fátt veitir meiri
ánægju í lífinu en að gróðursetja
tré. Þegar ég tók við embætti for-
seta íslands leyfði ég mér að laga
þessa hugmynd að okkar aðstæð-
um í ákafri löngun minni til að
horfa fram á veg. Hvar sem ég fer
pianta ég þrem trjám, einu fyrir
piltana, öðru fyrir stúlkurnar og
hinu þriðja fyrir þá óbornu —
trjám sem eiga sér rætur í fortíð-
inni. Og ég segi börnunum að þau
verði að hugsa vel um þau.
Og það var mér ánægjuefni að
frétta, að landstjórinn í Minne-
sota, sem byrjaði á gróðursetn-
ingaráætlun ykkar á fjórða ára-
tugnum, var maður af sænskum
og norskum ættum, Floyd B.
Olson. Getur nokkur maður skilið
betri minnisvarða eftir sig í sam-
félaginu en tré?
Lifandi tré eru mér voldugt
tákn um fyrirhyggju um framtíð-
ina og umhyggju fyrir fortíðinni,
sem sameinast í góðri gjöf.
Það hefur verið fróðlegt að
fylgjast með því á síðari árum,
hvernig vaknað hefur í Bandaríkj-
unum meðal stórra hópa í samfé-
laginu áhugi á að leita að rótum
sínum, þjóðlegum uppruna, kanna
eigin fjölskyldusögu. Menningar-
atburðir tengdir Scandinavia To-
day munu þjóna þessari leit að
fortíðinni hér í Minnesota og í
nágrannaríkjunum þar sem svo
margt er um menn af norrænum
uppruna.
Orðið „fjölskyldutré" er ekki að-
eins leitt af mynstri ættartölunn-
ar sem það er teiknað á. Það vísar
til þess að við erum í raun og veru
hluti af lifandi, vaxandi tré. Mér
finnst stundum, að á íslandi, þar
sem enn í dag er svo fátt um tré,
hafi menn bætt sér upp þann
skort með fjölskyldutrjám.
Við erum gjörsamlega heilluð af
ættfræði, þau eru okkar þjóðar-
ástríða. Mikill fjöldi íslendinga
telur það mikilvægt að sanna með
nákvæmum tilvísunum að þeir séu
afkomendur fyrsta landnáms-
mannsins, Ingólfs Arnarsonar,
eða annarra þeirra sem getið er
um í Landnámabók, riti sem ekki
á sinn líka. Hér er nú um þrjátíu
kynslóðir að ræða. Það er ærin
ástæða til að geta þess hérna meg-
in Atlantshafsins, að sum okkar
geta rakið ættir sínar til fyrsta
evrópska barnsins sem fætt var í
Ameríku, sveins sem Snorri hét
Þorfinnsson.
Hann var sonur Þorfinns Karls-
efnis, foringja leiðangurs nor-
rænna manna, sem reyndu að setj-
ast hér að fyrir þúsund árum.
Móðir hans — nafn hennar er
auðvelt í framburði: Guðríður
Þorbjarnardóttir — á það reyndar
skilið að hennar sé getið lítillega,
ekki síst nú þegar fram fer fjörleg
umræða um hlutverk þau sem
konur geta gegnt í samfélögum. I
fáum orðum sagt: þessi kona fór
yfir Atlantshafið nokkrum sinn-
um á þeim tima þegar flestir
menn dóu á sama stað og þeir
fæddust án þess að hafa nokkru
sinni að heiman farið. Eftir að til-
raun til landnáms hérna megin
Atlantshafsins hafði mistekist
sneri þessi sterka konu aftur til
íslands um Noreg og áður en hún
dó gekk hún suður til helgrar
borgar, Rómar, í pílagrímsferð.
Það er ekki að efa að hún var víð-
förlust kona sinnar aldar og að
líkindum um margar aldir.
Það er ekki lygisaga heldur
söguleg staðreynd að norrænir
menn fundu Ameríku um árið
1000. Það viðurkennum við öll nú
um stundir og við öll vitum það
líka, að forfeður okkar, víkingarn-
ir, voru ekki sljóir og menning-
arsnauðir villimenn eins og út-
breiddar sagnir vilja vera láta.
Við þekkjum einnig þann mikla
jákvæða og skapandi skerf sem
þeir lögðu til evrópskra lista og
bókmennta á miðöldum.
En hvernig stóð á því að þessi
kraftur fjaraði út? Hvað varð af
þeirri hráu orku sem víkingar
gáfu heiminum?
Ég þykist viss um að ein ástæð-
an var sú, að Norðurlandaþjóðir
sóuðu orku sinni í innbyrðis deilur
og skærur. Það var engin eining,
engin samvinna, aðeins endalaus
valdabarátta og tilraunir til að
beygja grannann undir sitt ok.
Nú hefur þetta al!t breyst sem
betur fer. Áratugum saman hefur
norræn samvinna orðið æ nánari.
Við höfum nú náð því stigi, að í
stað þess að heyja stríð hver við
i
„Okkar maðuru
á Akranesi
Akranesi, 8. september.
NÝTT leikár er nú að hefja göngu
sína hjá Skagaleikflokknum á Akra-
nesi en flokkurinn hefur starfaö
óslitið síðan vorið 1974, eftir sýn-
ingar á Járnhausnum eftir þá bræð-
ur Jónas og Jón Múla Árnasyni, sem
þá var settur upp af /Eskulýðsráði.
17. verkefni flokksins verður leikrit-
ið „Okkar maður“ eftir Jónas Árna-
son, sem er söngvafarsi byggður á
svokölluðu „Musíc Hall“ leikformi.
sem upprunnið er á öldurhúsum
enskra borga á 18. og 19. öld. T.d.
var Saddler’s Wells dæmigert slíkt
hús, sem jafnframt léttum veigum
bauð uppá söng og dansatriði ásamt
léttu spaugi.
í sýningunni taka þátt 20 manns
á sviði og annað eins að tjalda-
baki. Músikin er fengin að láni úr
gömlum stefjum frá 1929—30 m.a.
eftir ekki minni snillinga en Cole
Porter og Duke Ellington. — Efni
leiksins er í stuttu máli um mann
sem er að fara í framboð. Sýn-
ingar hefjast væntanlega í lok
október. Leikstjóri er Sigrún
Valbergsdóttir, leikhúsfræðingur.
Annars hefur Sigrún nú undan-
farið verið með leiknámskeið á
Akranesi og kennir hún bæði lík-
ams- og raddþjálfun.
Föstudagskvöldið 17. sept. verð-
ur kvöldvaka Skagaleikflokksins í
Rein með kertum og léttum veit-
ingum undir heitinu „Þið munið
hann Jónas“ en heiðursgestur og
aðalskemmtari verður Jónas
Árnason. Þar verður einnig á ferð-
inni 4—5 manna sönghópur ásamt
undirleikurum, fluttur verður
leikþáttur og lesið verður upp. Þá
verður rabbað við Jónas og mun
hann m.a. syngja írskt þjóðlag,
„Sönginn um sansarann", sem
Skagamenn ættu að kannast við.
Formaður Skagaleikflokksins ei
Guðbjörg Árnadóttir.
— Júlíus
Guðbjörg Árnadóttir, Jónas Árnason og Sigrún Valbergsdóttir.
Magasin heldur
fyrirsætukeppni
FIMMTUDAGINN 16. september
hefst fyrirsætukeppni Magasín, sem
haldin er í samvinnu við Módelsam-
tökin. Tilgangur keppninnar er að
velja Ijósmyndafyrirsætur fyrir
Magasín-vörulistann 1983.
Valið verður um 6 fyrirsætur í
þremur aldursflokkum, dömu og
herra í tískuljósmyndun á aldrin-
um 16—25 ára, dömu og herra
unglingamódel 12—15 ára og tvö
börn 4—12 ára.
Bestu fyrirsæturnar fá ferða-
vinninga með Ferðaskrifstofunni
Sögu, og fatnað frá Magasín.
A fimmtudag verður haldið
kynningarkvöld í veitingahúsinu
Broadway, þar sem fyrirsætuvalið
verður kynnt nánar, og tekið verð-
ur við upplýsingum um væntan-
lega þátttakendur.
Á dagskrá verður hausttísku-
sýning frá Magasín, snyrtivöru-
kynning, dans og fleira.
Miklar breytingar standa nú yfir
á versluninni Magasín í Kópavogi.
Hans Björnsson verslunararkitekt
frá Kaupmannahöfn hefur endur-
hannað verslunina og séð um
breytingarnar.