Morgunblaðið - 22.12.1982, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1982
19
„Gullskip“ siglir inn í fjárlagaumræðu:
„Menningarverðmæti
sem eru einstæd í sögunni“
— sagði Ölafur Ragnar Grímsson
VIÐ þriðju umræðu fjárlaga, laugardaginn 18. descmbcr sl., kom
fram tillaga frá fímm þingmönnum, Birgi ísleifí Gunnarssyni (S),
Ólafí Ragnari Grímssyni (Abl.), Pétri Sigurðssyni (S), Sverri Her-
mannssyni (S) og Jóni Helgasyni (F), þess efnis, að ríkisstjórninni
verði heimilað að ábyrgjast lán, sem tekið yrði vegna björgunar Het
Wapen frá Amsterdam, allt að 50 m.kr., eða endurlána lán sem tekið
yrði í sama tilgangi gegn samningum í tryggingu í verðmæti hins
bjargaða með samþykki fjárveitinganefndar.
Skipstrand annó 1667
Birgir ísleifur Gunnarsson (S)
sagði þetta óvenjulega ' tillögu
enda óvenjulegt mál á ferð. Arið
1667 hafði Indíafar, Het Wapen
frá Amsterdam, strandað á Skeið-
arársandi. Lengi hafi verið til
staðar áhugi á að ná þessu skipi
upp, en það er talið fermt mikium
verðmætum. Árið 1960 veitti for-
sætisráðuneytið Bergi Lárussyni
leyfi til að leita að skipinu og hag-
nýta verðmæti þess gegn 12%
greiðslu af söluandvirði verð-
mæta. Samhliða vóru gerðir sam-
ningar við landeigendur um 10%
hugsanlegs hagnaðar af fyrirtæk-
inu. Síðastliðin 22 ár hefur verið
unnið að leit skipsins og varið til
þess mikilli vinnu og miklum fjár-
munum. Skipið fannst svo sl.
sumar. Gerðar hafa verið áætlanir
um að bjarga skipi og verðmætum,
sem í því kunna að vera. Það er
erfitt að gera sér grein fyrir þeim
verðmætum, sem þarna er um að
ræða, sagði Birgir, en það er mat
manna sem kunna nokkur deili á,
að þau séu varla undir um 50
m.kr., þ.e. þeim kostnaði, sem
björgun er talin kosta. Bæði er
farmurinn talinn verðmætur mjög
og „ekki síður er vitað, að hol-
lenska ríkið er mjög áhugasamt
um að þetta skip fari til Hollands.
Hér eru mjög verðmætar og mik-
ilvægar fornminjar fyrir Hollend-
inga, sem eiga ekkert skip af þess-
ari gerð frá gullaldartímabili hol-
lenska ríkisins ... “ .
Eðlilegt er að íslendingar standi
fyrir verki þessu. Og með hliðsjón
af kostnaði sem farið hefur í leit
og fer fyrirsjáanlega í björgun, að
ekki er óeðlilegt, að ríkið sé bak-
hjarl í þessu verki.
málaráðherrans, höfundar
fjárlagafrumvarpsins. Það vekur
undrun að formaður þingflokks
Alþýðubandalagsins hefur ekki
treyst þessum flokksbræðrum sín-
um til að koma á framfæri því,
sem í tillögu hans og félaga felst,
heldur telur sig þurfa að bæta um
betur í þessum eftirmála fjárlaga-
gerðarinnar. Ég vil fá skýr svör
um það hjá formanni fjárveitinga-
nefndar, hvort hér er verið að
opna dyr fyrir hina óbreyttu
stjórnarþingmenn til að flytja
breytingartillögur við fjárlaga-
frumvarpið.
Það er ekki neitt athugavert við
það þó að menn hafi áhuga á
björgun verðmæta, heldur hitt,
hvern veg mál þetta ber að garði.
Það er rökrétt að sami aðili beri
áhættu og happ af verki sem
þessu, en sá var grunntónn heim-
ildar til þessa 1960. Hér er hins-
vegar bryddað upp á því, að ríkið
beri áhættuna, aðrir hugsanlegt
happ.
Ég tel að ónógar upplýsingar
liggi fyrir í þessu máli. Væri ekki
ráð að tína þær til og gefa þing-
heimi kost á því að huga betur að
málum og taka afstöðu síðar —
eftir áramót — að vel athuguðu
máli.
Mér hefur borizt í ræðustól orð-
sending „Tillagan dregin til baka.
J.H.“. Ég fæ nú ekki séð hvernig
sá, er síðastur skrifar undir tillög-
una, getur dregið hana til baka.
Síðan vék Ólafur að forsögu
málsins, líklegum verðmætum í
skipinu, og ítrekaði nauðsyn þess
að þingið fengi rýmri umfjöllun-
artíma í þessu máli.
Birgir Sighvatur
Árni
Að fleyta kerl-
ingar á ómerki-
legum bröndurum
Ólafur Ragnar Grímsson (Abl.)
vék m.a. að viðleitni margra þjóða,
þ.á m. Breta, sem lagt hafa ofur-
kapp á það og kostað til miklum
fjármunum að ná aftur skipum
sem legið hafa á hafsbotni eða
Ný landnýtingaráætlun:
Járnkjarni, talinn vera úr fallbyssu hins strandaða „gullskips" á Skeiðarár-
sandi.
árbotnum og undan Noregsströnd-
um, þegar eftir miklum verðmæt-
um hafi verið að slægjast. Það sé
ekki við hæfi að „fleyta kerlingar
á fremur ómerkilegum bröndurum
hér í ræðustól og hliðarsölum al-
þingis, án þess að horfa á þann
kjarna máls, að ætlunin er að gera
tilraun til að ná menningarverð-
mætum, sem eru einstæð í sög-
unni, og ekki er hægt að ná eftir
nokkrum öðrum leiðum.
Það er alveg rétt að það eru ein-
staklingar sem kostað hafa fé og
fyrirhöfn í leit, sem staðið hefur í
tvo áratugi, og hafa nú náð þeim
árangri, að raunhæft er að tala
um þennan björgunarmöguleika.
Við, sem að þessum tillöguflutn-
ingi stöndum, töldum að mál þetta
hefði fengið nægilega kynningu og
undirbúning á vettvangi þing-
flokka. Það hefur og fengið ræki-
lega umfjöllun í fjölmiðlum. Það
er hinsvegar rétt að málið hefur
ekki langan aðdraganda hér í
þinginu. Einstakir þingmenn hafa
látið í ljósi óskir að fá að kynna
sér málið betur og fá til þess
rýmri tíma en gefst áður en fjár-
lög verða afgreidd. Við flutn-
ingsmenn höfum því komið okkur
saman um að draga tillöguna til
baka nú, en „boðum jafnframt, að
við munum vinna að frumvarpi
um þetta mál sérstaklega, sem við
munum leggja fram þegar þing
kemur saman á nýjan leik eftir
jólahlé, þar sem öll fylgigögn
málsins geta legið fyrir og þar
sem þingmönnum gefst tími til
þess að kynna sér málið í heild.“
Ólafur Ragnar sagði og ljóst, að
ef það björgunarstarf tækizt, sem
hér væri að stefnt og væru yfir-
gnæfandi líkur á að heppnaðist, þá
myndi ganga til almenns sjóiðs
landsmanna, ríkissjóðs, um 70%
af öllum þeim tekjum og hagnaði,
sem inn koma af þessu heildar-
verkefni ... og ennfremur er ljóst,
að þessi tilraun mun vekja heims-
athygli. Mér er til efs að nokkrir
atburðir í mencningar- og sögu-
starfi, jafnvel nokkrir atburðir í
þjóðlífi Islendinga muni vekja
jafnmikla athygli og þessi til-
raun ...“
Komi til liðs á
einhvern hátt
Árni Gunnarsson (A) sagðist hafa
fylgzt með af mikilli athygli með
leitarstarfi á Skeiðarársandi og
„bera virðingu fyrir þeim mönnum
sem þarna eru að spreyta sig á
miklu verkefni, og ég sé í sjálfu
sér ekkert því til fyrirstöðu að Al-
þingi íslendinga komi til liðs við
þá á einhvern hátt“. En fyrirvara-
laust, og við þær aðstæður er hér
ríkja, gengur dæmið ekki upp.
Þingflokki Alþýðuflokksins var
ekki kunnugt um þetta mál fyrr en
í gær. Og án eðlilegs undanfara
var enginn Alþýðuflokksmaður
reiðubúinn til að skrifa undir
þennan tillöguflutning. Hér þarf
að fara að með skaplegri hætti. Og
þeir stjórnarliðar, er standa að því
að kasta hér inn 50 m.kr. tillögu á
síðasta starfsdegi þingsins geta
ekki gagnrýnt formlegar breyt-
ingartillögur frá stjórnarand-
stöðu, sem lagðar eru fram með
réttum gögnum og það tímanlega,
að um megi fjalla á eðlilegan hátt.
Láglaunabætur
og gullgröftur
Sighvatur Björgvinsson (A) sagði
fram komna tillögu, flutta af
flutningsmönnum úr tveimur
stjórnarflokkum og Sjálfstæðis-
flokki. Hún gerði ráð fyrir að
verja 50 m.kr., eða jafn miklum
fjármunum og nemur láglauna-
bótum nú fyrir jólin til að tryggja,
„að áhugamenn um uppgröft
gullskipsins svokallaða sleppi
skaðlausir frá þeirri framkvæmd
sinni". Þetta er dæmalaus tillaga,
sagði Sighvatur.
„Þess er vandlega gætt í tillög-
unni,“ sagði Sighvatur, „að halda
þannig á málum, að íslenzkir
skattborgarar eigi ekki nokkum
möguleika á því að taka neina
tryggingu hjá þeim ævintýra-
mönnum, sem þennan uppgröft
stunda, fyrir því að fá þetta fé
aftur ef illa til tekst."
Ræðumaður veittist harðlega að
tillöguflutningnum og dró í efa, að
þinglega væri að honum staðið.
Mál sem þarf lengri
íhugun fyrir afgreiðslu
Olafur Þ. Þórðarson (F) sagði það
furða sig að hér væri brotin sú
hefð að stjórnarsinnar flyttu ekki
breytingartillögur við eigin fjár-
lagafrumvarp, nema samstaða sé
fyrirfram um breytingar. Þannig
hefur Alþýðubandalagið, sagði
Ólafur Þórðarson, formann í fjár-
veitinganefnd, auk sjálfs fjár-
„Kvótakerfíð tekur ekki mið af land-
nýtingar- og byggdasjónarmiðum“
SKOMMII fyrir þinghlé var lögð
fram tillaga að gerð nýrrar landnýt-
ingaráætlunar sem taki til allra meg-
inþátta. Gert er ráð fyrir að drög
hennar liggi fyrir í árslok 1984. Við
gerð draganna verði lög áherzla á
sem hagkvæmasta nýtingu og varð-
veizlu landgæða. Fyrsti flutnings-
maður er Davíð Aðalsteinsson (F) en
meðflutningsmenn Jón Helgason
(F), Helgi Seljan (Abl.), Karl Steinar
Guðnason (A) og Sverrir Her-
mannsson (S).
í greinargerð segir m.a.:
„Einn af veigamiklum þáttum
landnýtingar er nýting úthaga-
beitar, bæði í heimalöndum og af-
réttum. Landbúnaðurinn, einkum
sauðfjárræktin, byggist á þessari
miklu auðlind, fjölbreyttum og
kjarnmiklum gróðri. Framtíð ís-
lensks landbúnaðar hlýtur reynd-
ar að byggjast mjög á hóflegri og
hagkvæmri nýtingu beitilanda.
Metum við framleiðslugildi út-
hagagróðurs að verðleikum? Nátt-
úrleg gróðurlendi eru veigamikil
auðlind á tímum síhækkandi
orkukostnaðar. Til dæmis er hætt
við að framleiðslukostnaður
sauðfjárafurða yrði mun hærri ef
ekki tækist að varðveita beitar-
gæði úthaga, sérstaklega afrétt-
anna.
1
Ilavíð Aðalsteinsson
Sem best samræmi þarf að vera
á milli búfjárfjölda og tiltæks
haglendis í hinum ýmsu beitar-
svæðum landsins. Því þarf að
koma á nánara samhengi á milli
vals á búgreinum, uppbyggingar
og búfjárfjölda á sérhverri bújörð
annars vegar og hins vegar þeirra
landgæða sem jörðin hefur til um-
ráða. Þannig verði ekki aðeins tek-
ið tillit til ræktunarskilyrða, held-
ur einnig og ekki síður landrýmis í
heimahögum og afréttum.
Hér kemur m.a. til álita hvernig
fjárfestingu er hagað í landbún-
aði, hvernig er hægt að koma á
virkari og markvissari stjórnun,
hvernig er hægt að aðstoða bænd-
ur sem gera róttækar breytingar í
búskaparháttum.
Nauðsyn ber til að taka sérstakt
tillit til landnýtingar við gerð bú-
rekstrar- og byggðaáætlana. Þar
eð nýting jarðargróða er einn af
hornsteinum lífvænlegrar byggð-
ar um land allt er landnýting
veigamikið byggðamál. Athuga
þyrfti m.a. hvort æskilegt eða fært
væri að koma á einhvers konar
svæðaskipulagningu landbúnaðar-
framleiðslunnar í samræmi við
hóflega og skynsamlega nýtingu
landkosta og jafnframt með tilliti
til markaðsþarfar fyrir hinar
ýmsu búvörur. Mismunandi verð-
lagning búvara eftir framleiðslu-
svæðum gæti ef til vill komið til
greina, en ljóst er að slíkt yrði
mjög flókið í framkvæmd. Hér er
komið að tengslum milli landnýt-
ingar og framleiðslumála.
Kvótakerfið svonefnda tekur lít-
ið sem ekkert mið af landnýt-
ingar- og byggðasjónarmiðum, en
hugsanlega mætti byggja upp ein-
hvers konar framleiðslustjórnun
sem gerði það. Það leiðir aftur
hugann að svæðaskipulagningu.
Dæmi mætti taka bæði úr naut-
gripa- og sauðfjárrækt. Hér er um
margþætt og viðkvæmt mál að
ræða sem þarfnast ítarlegrar
könnunar og umræðu. Bændur
vilja að sjálfsögðu hafa sem mest
frelsi til athafna, en flestir gera
sér ljósa þörf fyrir bætta skipu-
lagningu. Hún kemur stéttinni til
góða í framtíðinni og stuðlar að
bættum þjóðarhag.
Skógrækt til nytja er í raun
landbúnaður, og kanna þarf
hvernig heppilegast er að tengja
hana traustari böndum þeim at-
vinnuvegi. Síðustu árin hefur
komið fram viðleitni til að tengja
skógrækt hefðbundnum búskap,
einkum á Austurlandi, en líta ekki
á þessar greinar sem andstæður.
Þannig er unnt að samræma t.d.
sauðfjárrækt ræktun nytjaskóga.
Skilyrði til skógræktar eru greini-
lega breytileg í landinu og virðist
þörf markvissari skipulagningar
þeirra mála.“