Morgunblaðið - 22.01.1983, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. JANÚAR 1983
13
stjórnarmyndanir hafa oftar en
einu sinni dregist í allt að 4 mán-
uði. Ekki þarf að tíunda hverjir
bögglar fylgja því skammrifi.
Engin ákvaeði eru nú í stjórn-
arskránni um það hve langan frest
forseti skuli gefa stjórnmálaflokk-
unum til myndunar nýrrar ríkis-
stjórnar. Er það alfarið undir
mati hans sjálfs komið hvenær
hann telur fullreynt og að tíma-
bært sé orðið að skipa utanþings-
stjórn. Er ekki ofmælt þótt sagt sé
að oft hafi forsetar landsins sýnt
mikið langlundargeð í þessu efni.
Hafa þeir eflaust oftar en einu
sinni verið komnir á fremsta
hlunn með að skipa utanþings-
stjórn, þótt til þess hafi aðeins
einu sinni komið, en slík stjórn
var við völd 1942—1944. Var það
ríkisstjóri sem hana skipaði.
Þegar á þetta er litið verður að
telja að það sé bæði í hag forseta
og stjórnmálaflokkanna að setja
skýrari reglur í stjórnarskrá um
fresti til stjórnarmyndunar og það
hvenær forseta sé fullheimilt að
skipa ríkisstjórn upp á sitt ein-
dæmi.
Gerir stjórnarskrárnefnd þá til-
lögu að þessi frestur verði átta
vikur. Slíkt ákvæði er líklegt til
þess að verða flokkunum hvatning
til stjórnarmyndunar án allra
óeðlilegra tafa. Jafnframt veitir
það forseta ótvíræða heimild til
þess að skerast í leikinn að þess-
um tíma liðnum. Liggja þá engin
rök til þess að áfellast hann fyrir
skipan utanþingsstjórnar, sem
ella gæti borið við.
Á það er að líta í þessu sam-
bandi að forseta er það raunar í
sjálfsvald sett hvort hann neytir
þessarar heimildar strax að átta
vikna frestinum liðnum, eða veitir
flokkunum lengra svigrúm. Það
fer eftir aðstæðum hverju sinni.
Jafnframt er vald forseta til þess
að skipa ríkisstjórn upp á sitt ein-
dæmi án atbeina þingsins ekki
bundið við það að hann velji ein-
göngu menn utan þingsins. Vald
hefur hann til þess að skipa einnig
ráðherra úr hópi þingmanna, ef
honum sýnist svo. Og loks má við
bæta að ljóst er að slík stjórn
myndi víkja úr sessi jafnskjótt og
Alþingi hefur komið sér saman
um myndun nýrrar ríkisstjórnar,
er styðst við meirihluta þings eða
nýtur hlutleysis.
Að öllu samanlögðu virðist það
nýmæli, sem hér hefur verið gert
að umtalsefni, horfa til verulegra
bóta. Það mun væntanlega vera
flokkunum hvatning til greiðra
stjórnarmyndana, draga úr lang-
vinnum stjórnarkreppum og veita
forseta íslands frjálsari hendur til
athafna í óvissuástandi.
Meirihlutakjör forseta
Á undanförnum misserum hafa
nokkrar umræður orðið í þjóðfé-
laginu um það hvort ekki ætti að
kveða á um það í stjórnarskránni
að forseti skyldi kjörinn með
meirihluta atkvæða kjósenda.
Röksemdin fyrir því er sú að
óæskilegt sé að því embætti gegni
maður sem aðeins hefur hlotið t.d.
20—30% atkvæða í kosningunni,
þar sem forsetinn á að vera sam-
einingartákn allrar þjóðarinnar.
Þetta sjónarmið virðist mér á góð-
um rökum reist. Stjórnarskrár-
nefnd hefur hinsvegar ekki gert
tillögu um breytingar í þessa átt.
Gegn slíkri breytingu er það talið
mæla að kjósa þarf tvisvar, ef
enginn frambjóðenda fær hreinan
meirihluta í fyrstu kosningunni.
Víst er nokkur fyrirhöfn af því að
endurtaka kosninguna og einnig
kostnaður. En á hitt er einnig að
líta að ef margir hæfir frambjóð-
endur eru í kjöri gæti svo farið að
forseti næði kosningu með innan
við 20% atkvæða að baki sér. Yrðu
menn sáttir við þá niðurstöðu?
Þetta er eitt af þeim atriðum
sem hyggja má betur að þegar
frumvarp til nýrra stjórnskipun-
arlaga kemur til kasta Alþingis á
næstu vikum.
Heimur Kiko Korriro
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Sérstæð listsýning var opnuð í
Listmunahúsinu við Lækjargötu sl.
laugardag. Var það í senn, að
myndirnar eru nokkuð sér á báti og
svo er tökunafn listamannsins
vægast sagt óvenjulegt. Eðlilega
freistast listamenn til að velja sér
stutt og laggott tökunafn, finnist
þeim sitt rétta nafn óþjált sökum
lengdar eða hversdagsleika. Þannig
varð t.d. Guðmundur Guðmundsson
að Ferró og síðar Erró. Stundum
ráða hér og einnig aðrar hvatir. En
I*órrtur Valdimarsson, sem hér um
ræðir, virðist hafa valið sér nafn,
sem hefur yfir sér í senn austrænt
sem rammíslenskt yfirbragð —
KiKo Korriro. Myndirnar á sýning-
unni hafa og einnig svipað yfir-
bragð, því að þær geta í senn leitt
hugann að austurlenzkri dulspeki
og ófresku íslenzku hugarflugi.
Þórður Valdimarsson er kunnur
borgari, sérkennilegur í sjón og
hátt og svo hefur hann og nokkuð
látið að sér kveða á ritvellinum, að-
allega með greinum á síðum dag-
blaðanna. Man ég vel eftir því, að
hann skrifaði ýmislegt um listir á
þeim tíma, er ég kom opinberlega
fram fyrir rúmum aldarfjórðungi
og fór m.a. lofsamlegum orðum um
okkur G.G. Erró. Þótti mér nokkuð
til koma, enda var mér sagt, að
sprenglærður maður og víðförull
stæði á bak við skrifin.
I áranna rás hef ég svo eilítið
kynnst þessum manni, en aldrei
hefur mér dottið I hug, að hann
fengist við að mála myndir og því
síður, að hann hafi gert það í heila
þrjá áratugi. Sýningin kemur mér
því í meira lagi á óvart, jafnvel þótt
ég hafi vitað um mikinn áhuga
Þórðar á myndlist í gegnum árin og
að slíkir eigi það til að afhjúpast
skyndilega sem myndlistarmenn
sjálfir — dæmin eru þó nokkur.
Flestar myndirnar á sýningunni
bera þess vott að vera innhverft
eintal listamannsins við ytri og
innri veraldir. Hér hæfir ekki ein-
tala sem viðmiðun, því að svo fjöl-
skrúðugt er myndmálið í hverri
mynd fyrir sig, þótt myndefninu sé
annars naumur stakkur skorinn.
Vissi maður ekki betur eftir lestur
undirfurðulegs og næsta óraun-
hæfs formála í sýningarskrá, sem
er hin veglegasta, gæti maður hald-
ið, að myndirnar væru málaðar á
síðustu þrem árum í stað þrjátíu.
Ég nefndi skáldlegan formálann
vegna þess, að listasaga tekur það
skýrt fram, að ýmsir „ismar" hafa
einmitt orðið til við kynningu lista-
manna á frjóu hugarflugi, manna á
línu með KiKo Korriro, en ekki
öfugt.
Það er erfitt að skilgreina
ákveðna þróun í myndunum á sýn-
ingunni, en einstaka eldri myndir
skera sig þó úr, en það gera nýrri
myndir einnig. Flestar myndirnar
eiga það sameiginlegt að vera í
hæsta máta ástriðuþrungnar, og
listamaðurinn er ófeiminn að lýsa
þeim athöfnum, sem eru t.d. hrein
trúarbrögð í lágmyndum ákveðinna
indverskra mustera. Líkt og hinu
fræga musteri í ríkinu Vindhya
Pradesch suður af Allahabad, eins
og það heitir þar eystra. Musterin,
er byggð voru kringum árið 1000,
voru í upphafi 85 og hafa tuttugu af
þeim varðveitzt, en eru þó ekki í
notkun. Lágmyndirnar voru helg-
aðar goðunum Vishnu og Shiva
ásamt jainískum dýrlingum.
En hér í vestrinu eru slíkar at-
hafnir sviftar trúarlegu ívafi á al-
mannafæri, næsta hversdagslegar
og sem hæfa þykir að fara ekki
mörgum orðum um en láta myrkrið
hylja.
Þessar myndir eru gerðar af mik-
illi sköpunargleði og innlifun — lit-
irnir blossa og ljóma á fletinum í
óstýrilátum leik. Litagleðin virðist
hér upprunaleg og formið sömu-
leiðis, þannig að vísast hefði lista-
maðurinn farið eins að, þótt kynni
hans af nútímalist væru ekki jafn
gagnger — en óbein áhrif koma þó
fram, kristallast í furðulegum
brotabrotum skrautfengra mynd-
heilda, líkast til óyfirveguð en upp-
lifuð.
Einstaka myndir þar sem hlut-
veruleikinn ræður ríkjum, minna á
meistara Kjarval, t.d. „Árstíðirn-
ar“ (38), „Fyrstu snjóar" (43) og
„Flug“ (52), sem eru allar frá árinu
1946. Myndir líkt og „Klúnar“ (3) og
Þórrtur Valdimarsson
(KiKo Korriro)
„Fólk grínsins" (4), frá árinu 1949
skera sig og mjög úr, í þeim er
grófgert sprell og spé, sem er eins
og utan við heildarsvip sýningar-
innar. Frábrugðnar á annan hátt
eru myndirnar „Minning um gaml-
an sveitabæ" (26), „Hvalir" (65) og
„Fuglalíf" (30), allar frá árinu 1946,
í þeim er opinská barnsleg kvika.
I flestum öðrum myndum á sýn-
ingunni ræður hið óbeislaða hugar-
flug ferðinni, af þeim þóttu mér
hrifmestar myndir svo sem „Frið-
ardúfumaður" (39), (1954), „Pigal“
(60), (1949), „Sólguðinn" (70),
(1946), og fleiri í þeim dúr. Niður-
staðan verður, að þetta er óvenju-
leg og eftirtektarverð sýning, sem
opinberar flóknar, margbrotnar og
dulráðar kenndir.
Á þessum
gullnu tímum
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
BRÉFIN HANS ÞÓRBERGS
til Lillu Ileggu og Biddu systur.
Hjörtur Pálsson sá um útgáfuna og
skráöi skýringar og viðtöl.
Vaka 1982.
Þessi bók nefnist Bréfin hans
Þórbergs til Lillu Heggu og Biddu
systur, en er einkum verk Hjartar
Pálssonar. Inngangur Hjartar að
bókinni er tæpar fjörutíu blaðsíð-
ur og skýringar hans á bréfum
Þórbergs og viðtöl við Margréti
Jónsdóttur, Helgu Jónu Ásbjarn-
ardóttur og Birnu Torfadóttur eru
meginmál bókarinnar.
Að þessu verður í rauninni ekki
fundið því að Bréfin hans Þór-
bergs eru að því er virðist glögg
heimild um Þórberg Þórðarson,
einkum eftir að ellin fór að sækja
hann heim.
Þetta er að mörgu leyti dapur-
leg bók. Þórbergur hefur eftir
henni að dæma verið maður ein-
í bréfi til Biddu systur 1970
minnist Þórbergur atviks sem
hann rifjar upp oftar en einu
sinni:
„Það var margt skemmtilegt,
sem kom út úr Lillu Heggu, þó að
hún væri dálítið dyntótt í sálinni
sinni. Þó yfirgekk það allar
skemmtanir þeirra tíma, þegar þú
klíndir friðardúfunni utan á hurð-
ina hjá henni og stofnaðir þar með
til fullkominna sátta. Mikið
mættu Sameinuðu þjóðirnar vera
upp með sér, ef þær gætu unnið
annað eins kraftaverk í friðarmál-
unum.“
Þórbergur Þórðarson
ins heilmikið. Bréfin til hennar
bæta ekki miklu við þá vitneskju,
en gætu orðið fræðimönnum til
glöggvunar. Það sem Helga Jóna
Ásbjarnardóttir hefur að segja
um Þórberg, skilningur hennar á
honum, sýnir hve mikið hefur ver-
ið í hana spunnið frá upphafi. Hún
skilur líka Margréti, frænku sína,
jafnvel þótt hún hafi ekki getað
sætt sig við að fá Þórberg heim
lifandi eftir að hann var týndur
heilan dag. Eins og Helga Jóns
segir: „braut“ Þórbergur „bara
lífsreglurnar í eitt einasta skipti
og kom sönglandi heim.“ En fólk
var skelfingu lostið þegar Margrét
auglýsti eftir honum í útvarpinu.
Myndirnar í Bréfin til Þórbergs
eru margar eftirminnilegar og í
góðu samræmi við efni bókarinn-
ar. Ég vil sérstaklega benda á
myndirnar sem Egill Gunnlaugs-
son, fyrri maður Helgu Jónu, tók
þegar Þórbergur var i heimsókn
hjá þeim hjónum norður í Húna-
vatnssýslu. Fletti maður blöðun-
um með þessum myndum hratt
verður til dálítill filmubútur um
spaugarann Þórberg; leikari var
hann góður eins og margir vita,
ekki síst þeir sem sáu hann herma
eftir séra Árna Þórarinssyni.
Greinilega er þessi bók hugsuð
sem söluvara á jólamarkaði, enda
hefur hún áreiðanlega ekki þýtt
tap fyrir útgefandann. Að öllu
auglýsingaskrumi slepptu hefur
hún fært lesandann nær Þórbergi.
Ritgleði Hjartar Pálssonar hefur
ekki drekkt persónu meistarans og
er það vel.
Bréfinu lýkur aftur á móti í
annarri tóntegund:
„Já, það var margt skemmtilegt
á þessum gullnu tímum. En nú er
því öllu lokið, og ég verð sennilega
kominn undir græna torfu, áður
en ég lýk við næsta bréf til þín.“
Þórbergur er orðinn áttatíu og
tveggja ára, þegar hann skrifar
síðasta bréfið til Biddu systur.
Eilífðarmálin eru þar mjög á
dagskrá, en þrátt fyrir það bregð-
ur hann á leik og dregur upp
minnisstæða mynd af Reykjavík
ofvitaáranna. Varla er unnt að
segja að honum sé þorrinn andleg-
ur kraftur, meira að segja er ekki
laust við að ástríða kvikni í brjósti
hans. Á þetta bendir Hjörtur
Pálsson í innganginum.
Um samband Þórbergs og Lillu
Heggu vitum við lesendur Sálms-
mana, búið við konuríki og átt fáa
vini. Þær Lilla Hegga og Bidda
systir gefa lífi hans gildi. Þær
koma með bernskuna og undur
hennar til hans, einkum Lilla
Hegga sem var þeim Þórbergi og
Margréti jafn handgengin og hún
væri barnabarn þeirra. Og Sálm-
urinn um blómið varð til vegna
kynna Þórbergs og Lillu Heggu.
Þegar þessar vinkonur Þórbergs
stækka og breytast í konur er
Þórbergur miður sín. Hann sakn-
ar þeirra og hefur af þeim áhyggj-
ur. Einmanakenndin vex. í bréfum
til Biddu systur sem urðu mörg er
víða tónn örvæntingar, flest verð-
ur Þórbergi til ama. Það er helst
að hann geti yljað sér við minn-
ingarnar um stúlkurnar þegar
þær voru litlar og svo fer hann að
halla sér að trú á „yfirnáttúrlegar
dásemdir og annað líf“.
Enn eitt skref til aukinnar uppfræðslu
Stórstúka íslands stendyr fyrir útgáfu á bæklingi um áfengi og fíkniefni
Stórstúka íslands hefur
gefið út verkefnabækling
sem ætlaður er 10 ára börn-
um í grunnskóla. Þarna er
stigið enn eitt skrefið til auk-
innar uppfræðslu um skað-
semi þessara efna. Bæklingn-
um er dreift af Námsgagna-
stofnun og sjá kennarar um
að miðla fræðslunni. Upplag-
ið sem prentað var, eða 600
eintök, er búið og er fyrir-
hugað að gefa bæklinginn út
aftur í stórauknu upplagi þar
sem víst má telja að vel hafi
-ræðsluverkefni um áfengi
og önnur flkniefni
tekist um gerð hans. Þá hef-
ur stórstúkan einnig í hyggju
ef fjárráð leyfa að hanna
bækling sem er aðeins um
fíkniefni og þeim gerð þar ýt-
arleg skil. Neysla þessara
efna hefur aukist og ef litið
er til nágrannalanda okkar
er þetta þegar orðið stórt
vandamál meðal unglinga.
Því er að bregðast skjótt við
og hefja fræðsluna áður en
málin fara að taka á sig svip-
aða mynd hér.“
(Fréttatilkynning.)