Morgunblaðið - 22.01.1983, Síða 32
32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. JANÚAR 1983
Þrír sjálfetæðis-
menn segja frá
Bókmenntir
Hannes H. Gissurarson
Fyrir jólin voru gefnar út þrjár
bækur eftir fyrrverandi eöa núver-
andi áhrifamenn í Sjáir.stæðisriokkn-
um, enda er svo að sjá sem forvitni
fólks sé óseðjandi um sögu Sjálf-
stæðisflokksins, stefnu hans og ein-
staklinga í honum. I’essar þrjár
bækur eru fremur ólíkar, enda eru
mennirnir þrír ólíkir. Fyrra bindi
Ingólfs á Hellu, sem Páll Líndal
skráði, er vönduð ævisaga Ingólfs
Jónssonar, skrifuð á hefðbundinn
hátt. Albert, sem (íunnar Gunnars-
son blaðamaður samdi um Albert
Guðmundsson, er viðtalsbók um ævi
hans. Og Frelsi að leiðarljósi er
ræðu- og greinasafn eftir dr. Gunnar
Thoroddsen forsætisráðherra, en
Olafur Kagnarsson bókaútgefandi
valdi efnið.
Er frelsið haft
að leiöarljósi?
Fyrst skal frægan telja Gunnar
Thoroddsen forsætisráðherra,
þennan umdeilda stjórnmála-
mann. Hvernig er ræðu- og
greinasafn hans? Ég verð að játa,
að það olli mér vonbrigðum, þótt
það sé fremur sök Ólafs Ragnars-
sonar, sem valdi efnið, en Gunnars
Thoroddsens, sem samdi það.
Margar bestu ritgerðir Gunnars
eru ekki í þessari bók, svo sem
„Málfrelsi og meiðyrði", „Sjálf-
stæðisflokkurinn, stefna hans og
störf" og „Jón Þorláksson — ald-
arminni", svo að ekki sé minnst á
ritgerðir hans um stjórnarskrá og
réttarsögu. Ólafur hefur brugðið
upp mynd af sléttmálum tækifær-
isræðumanni, en ekki miklum
stjórnmálamanni. Við getum bor-
ið þetta safn saman við Land og
lýðveldi, þriggja binda ritgerða-
safn dr. Bjarna Benediktssonar
forsætisráðherra. I því var smælk-
inu sleppt, en merkilegar ritgerð-
ir, sem hafa heimildargildi, voru
birtar. Ólafur Ragnarsson virðist
því miður hafa haft öfugan hátt á.
Gunnar hefur gott vald á tung-
unni, honum verður aldrei líkinga
vant. Hann er prúður í máli og í
því mjög ólíkur sameignarsinnum
eins og Magnúsi Kjartanssyni og
Sverri Kristjánssyni. Þeir eru
beiskir utangarðsmenn, meinfýsn-
ir og hæðnir, einkum Magnús, en
framabraut Gunnars hefur í raun-
inni verið bein og greið. Hann hef-
ur gegnt flestum virðulegustu
störfum lýðveldisins. En ég verð
að játa, að Gunnar hefði getað
sagt meira, þótt það kynni að hafa
kostað, að hann hefði sagt það
verr. Flestar ræðurnar og grein-
arnar eru efnisrýrar, þær eru æf-
ingar í stílbrögðum, í þeim eru
sagðar skemmtilegar sögur og
notuð sjaldgæf orð og tilkomumik-
il, og þau kann Gunnar mörg. En
þær hafa'lítið sem ekkert heim-
ildargildi.
Ein ræðan í bókinni vakti þó at-
hygli mína. Hana flutti Gunnar á
Varðarfundi haustið 1970 og
nefndi „Frelsi með skipulagi". I
henni sagði Gunnar, að endur-
skoða þyrfti „hugmyndafræði og
undirstöðukenningar" Sjálfstæð-
isflokksins. Frelsið ætti eftir sem
áður að vera leiðarljósið. „En við
þurfum að hafa frelsi með skipu-
lagi. Við þurfum að gæta þess, að
frelsið leiði ekki út í öfgar og sé
ekki misnotað." Gunnar nefndi
tvennt, sem fælist í slíku „skipu-
lagi“. Annað var áætlanagerð, hitt
var samráð ríkisins og stærstu að-
ila markaðarins.
Augljóst er, hvers vegna Gunn-
ar aðhyllist „skipulag". Það er
vegna þess, að hann veit, hversu
nauðsynlegt jafnvægi er á atvinnu-
lífinu — jafnvægi á milli fram-
boðs og eftirspurnar, fjárfestingar
og sparnaðar, innflutnings og út-
flutnings. Hann hafnar þeim
kosti, sem sameignarsinnar taka,
en hann er, að ríkið komi jafnvæg-
inu á með allsherjarskipulagningu
atvinnulífsins. Hann treystir á
lýðræði, viðræður manna, „bestu
manna yfirsýn", eins og sagt var
að fornu. En hann kemur ekki
auga á þriðja kostinn. Hann er sá,
að markaðurinn komi jafnvæginu
á af sjálfu sér, ef hann fær að
njóta sín, með öðrum orðum að
hin sjálfvirku öfl framboðs og eft-
irspurnar séu leyst úr læðingi.
Flestir eða allir hagfræðingar
skilja markaðslögmálin, en fáir
eða engir stjórnmálamenn: Menn
geta komið jafnvæginu betur á
með verðlagningu en með skipu-
lagningu, hvort sem hún er lýðræð-
isleg, eins og Gunnar kýs, eða
ekki.
llppreisnarmaður gegn
flokkseigendafélagi ?
Það hæfir að snúa sér frá Gunn-
ari og til bandamanns hans, Al-
berts Guðmundssonar. Albert er
eins og Gunnar geðslegur maður í
viðkynningu, ég hef ekki nema
gott eitt að segja um þá í þeirri
veru. En Albert fer ekki eins vel
með metnað sinn og Gunnar.
Hann segir: „Ég er sterkur per-
sónuleiki. Ég hef enn ekki hitt þá
persónu, sem er svo sterk, að ég
verði að víkja. Sú persóna er víst
ekki í Sjálfstæðisflokknum. Ég er
sterkur einstaklingur vegna míns
sterka vilja, mins starfsþreks,
vegna þess hve fljótur ég er að
átta mig og taka ákvarðanir og
fljótur til að fylgja þeim ákvörð-
unum eftir." Aðrir hefðu átt að
segja þetta um Albert en hann
sjálfur. Þetta verður hálfbarna-
legt í munni hans.
I þessari bók lýsir Albert sér
sem uppreisnarmanni gegn kerf-
inu, flokkseigendafélaginu, og sem
sjálfstæðum og stefnuföstum ein-
staklingi. Ég held, að þessi lýsing
sé villandi. Maður er ekki sjálf-
stæður og getur ekki haldið stefnu
nema hann hafi einhverja stefnu.
Og Albert hefur ekki neina stefnu,
svo að heitið geti, hann tekur
ákvarðanir sitt á hvað, er óút-
reiknanlegur, eins og hann segir
sjálfur. Mér hefur virst, að
Ragnhildur Helgadóttir sé sjálf-
stæðasti þingmaðurinn í þing-
flokki sjálfstæðismanna. Hún hef-
ur oftar en einu sinni harðneitað
að fylgja málum, ef þau hafa verið
þvert á sannfæringu hennar. En
hún hefur ekki auglýst það af
sama ákafa og Albert.
Albert beitir gömlu og fremur
ómerkilegu bragði, þegar hann ber
sig saman við Geir Hallgrímsson.
Hann hafi hafist upp af sjálfum
sér, en Geir sé sonur efnaðs
manns. Hann gætir þess ekki, að
með þessu er hann að hnýta í eigin
börn, því að þau eru börn efnaðs
manns — Alberts Guðmundsson-
ar. A það að hljóma í eyrum þeirra
alla ævi? Eiga aðrir að nota það
gegn þeim? Sannleikurinn er sá,
að manngildi er óháð auði. Sonur
fátæks manns getur verið illmenni
og sonur efnaðs manns góðmenni
og öfugt. Geir Hallgrímsson er
hvorki betri né verri fyrir það, að
Albert Guðmundsson
faðir hans efnaðist. Og alit tal Al-
berts um flokkseigendafélag, sem
orðið hafi til á dögum Bjarna
Benediktssonar, er fjarri lagi.
Margt væri með öðrum hætti, ef
slíkt félag væri til annars staðar
en í hugum þeirra Gunnars og Al-
berts. Gallinn á Geir Hallgríms-
syni er sá, að hann kann ekki að
skipuleggja harðsnúinn hóp til
sóknar og varnar, treystir á rök-
ræður og drengskap samverka-
manna sinna.
Ég hlýt að gera eina athuga-
semd enn við bókina. Albert segir:
„Ég fór út í stjórnmálin með þeim
ásetningi að verða fyrirgreiðslu-
maður. Ég mun verða þessi fyrir-
greiðslumaður svo lengi sem ég
hrærist í pólitík." Ég neita því
ekki, að stundum geta fyrir-
greiðslumenn varið smælingjann,
sem ella er brotinn réttur á, og
Albert hefur líklega stundum
gegnt því hlutverki, enda efast ég
ekki um hjartagæsku hans. En
getur ekki verið, að fyrirgreiðslu-
menn brjóti líka rétt á sumum,
þegar þeir greiða fyrir öðrum? Og
Albert segist hafa orðið stjórn-
málamaður til að hjálpa lítil-
magnanum. En spurningin er,
hvernig lítilmagnanum er hjálpað.
Ég hef ekki á móti því, að Albert
hjálpi honum á eigin kostnað, en
ég er á móti því, að hann hjálpi
honum á annarra kostnað. Stjórn-
málamenn á okkar dögum gæta
þess stundum ekki, að þeir eru að
fara með almannafé. Milton
Friedman segir í þessu sarnbandi,
að ellefta boðorðið eigi að vera:
„Þú skalt gera góðverk þín á eigin
kostnað, en ekki annarra."
Um eitt er ég sammála Albert.
Það er, að einokunin í útflutn-
ingsverslun okkar Islendinga sé
hæpin og kunni að hafa valdið
stöðnun. Þetta segir Eyjólfur
Konráð Jónsson einnig í hinni at-
hyglisverðu bók sinni, Út úr víta-
hringnum. Mjög væri það æskilegt,
ef Albert beitti dugnaði sínum og
reynslu úr atvinnulífinu til þess
Gunnar Thoroddsen
að auka atvinnufrelsi á íslandi.
Hann ynni gott verk, og hans yrði
lengi minnst, ef svo yrði.
Ingólfs saga hellujarls
Fyrra bindi ævisögu Ingólfs
Jónssonar er miklu fróðlegra en
þessar tvær bækur. Eftir lestur
þess kemur Ingólfur mér fyrir
sjónir sem harðskeyttur maður og
harðduglegur, framagjarn og
kappsamur, og er það ekki löstur á
neinum manni, ef hann kann með
að fara. Enginn vafi er á því, að
Sjálfstæðisflokkurinn á Ingólfi
Jónssyni öðrum einstaklingum
fremur að þakka víðtækt fylgi sitt
á Suðurlandi. Það er mikill kostur
á bókinni, að Ingólfur lætur öðr-
um mönnum, sem gefið hafa út
ævisögur sínar, ekki ósvarað, ræð-
ir um sömu efni og Steingrímur
Steinþórsáon og fleiri stjórnmála-
menn. Einnig fléttar hann og Páll
Líndal ýmsum sögulegum fróðleik
saman við frásögnina.
Það er einkum þrennt, sem
ástæða er til að minnast á vegna
þessa fyrra bindis ævisögu Ing-
ólfs. Eitt er það sem söguhetjan
leggur mikla áherslu á, en það er,
að kaupfélög eru ekkert einkamál
Framsóknarflokksins. Enginn
frjálshyggjumaður er á móti
kaupfélögum, mönnum á að vera
eins frjálst að reka kaupfélög og
einkafyrirtæki. Það, sem máli
skiptir, er, að enginn njóti sér-
réttinda, að allir séu jafnir fyrir
lögunum. Verið getur, að kaupfé-
lög séu sums staðar heppilegri en
einkafyrirtæki, en eini raunhæfi
leiðarvísirinn um það er árangur
þeirra í samkeppni á markaðnum.
En frjálshyggjumenn telja einnig
dreifingu hagvaldsins nauðsyn-
lega. Hún er meiri á Suðurlandi en
víða annars staðar, því að aðrir
aðilar sinna afurðasölunni en
versluninni, Sláturfélag Suður-
lands er annað fyrirtæki en Kaup-
félag Árnesinga, enginn kaupfé-
lagsstjóri drottnar alráður yfir
ST J ÓRN ARSKRÁRMÁLIÐ
eftirPál V.
Daníelsson
Hver maöur eitt
atkvæði, pólitískt
Ég hefi bent á einfalda leið, sbr.
grein mína í Morgunblaðinu 18.
sept. sl., til þess að hver atkvæð-
isbær maður hafi eitt atkvæði,
hvorki meira né minna, þegar
skipt er þingsætum á milli þeirra
flokka, sem bjóða fram til Alþing-
is. Þetta er hægt með því að telja
saman öll atkvæði á landinu í
heild og skipta þingsætum eftir
pólitískum styrk. Þá er hinu póli-
tíska jafnrétti náð og ekki þarf að
fjölga þingsætum.
Húsetujafnrétti
Sé landinu skipt í kjördæmi
verður ekki hægt að ná búsetu-
jafnrétti. Kjördæmin 8 gætu verið
óbreytt. Þau héldu sinum kjör-
dæmakjörnu þingmönnum og við
skulum gera ráð fyrir því, enda
þótt til greina geti komið að setja
lágmarkstölu kjósenda eða íbúa að
baki hverju þingsæti. Hins vegar
tel ég það mikinn misskilning að
telja núverandi uppbótarþing-
menn, þingmenn þeirra kjör-:
dæma, sem þeir voru í framboði í.
Sannleikurinn er sá að þeir sitja á
þingi vegna atkvæða frá öðrum
kjördæmum, nema þá í fjölmenn-
ustu kjördæmunum. Atkvæði
þeirra í hverju kjördæmi eru að-
eins úthlutunarmælikvarði, þess
vegna getum við ekki sagt að upp-
bótarþingsætin tilheyri neinum
ákveðnum kjördæmum.
Uppbótarsætin til
fjölmennu kjördæmanna
Með því að gera landið að einu
kjördæmi hvað pólitískt jafnrétti
snertir þarf ekki lengur uppbótar-
þingsæti til þess að jafna á milli
flokka. Þau 11 þingsæti, sm áður
hafa verið til þess notuð geta þá
farið til þess að jafna á milli kjör-
dæma eftir fólksfjölda. Á þetta
benti ég í grein minni í Morgun-
blaðinu 18. sept. sl. Uppbótarsætin
I»arf þjóöin aö bjóða
fram gegn alþingis-
mönnum til þess aÖ
koma í veg fyrir fjölgun
þingmanna og ná fram
persónukjöri?
11 mundu þá eins og íbúatölu kjör-
dæma er nú háttað falla öll til
Reykjavíkur- og Reykjaneskjör-
dæmis. Ég tel að ekki ætti að festa
þessi þingsæti varanlega heldur
ættu þau að vera hreyfanleg.
Virkur atkvæðisréttur
Það er hægt að gera landið að
einu kjördæmi í öllum málum og
þannig hafi hver kjósandi eitt og
jafngilt atkvæði. En stjórnkerfið
getur þó verið þannig uppbyggt að
ekki sé hægtað hafa nema mjög
takmörkuð áhrif með atkvæði
sínu. Hin síauknu ríkisafskipti og
miðstýring á undanförnum ára-
tugum hafa verið að minnka gildi
og áhrif atkvæðisréttarins á gang
mála að ekki sé talað um það, að
geta ekki á kjördegi haft áhrif á
hvaða menn eru kosnir. Á þessu
þarf að verða breyting. Atkvæð-
isrétturinn þarf að vera virkur, og
það getur hann ekki orðið, nema
að flytja vald, ábyrgð og fjármagn
í stórum stíl frá ríkinu til fólksins
og byggðarlaganna aftur. En
marga stóra málaflokka hefur AI-
þingi í krafti lagasetninga og
skattheimtuvalds dregið til ríkis-
ins. Torsótt verður sjálfsagt að fá
þá til baka en til þess að hafa
hemil á að valdinu verði safnað
svona saman væri hægt að hugsa
sér að hinda það í stjórnarskrá, að
skattheimta til ríkisþarfa mætti
ekki fara fram úr t.d. 10—12%
þjóðartekna. Það mundi verða
fólkinu mikil vernd og það gæti
orðið sjálfstætt og sinnar eigin
gæfu smiðir.
Persónukjör
Persónukjör verður að taka upp.
Það er ein höfuðkrafa alls al-
Páll V. Daníelsson.
mennings í landinu. Þetta er hægt
að gera í núverandi kerfi með því
að hafa óraðaða, lista og fólk, sem
vill, geti haft áhrif á hverjir verða
kosnir, með röðun listans á kjör-
degi. Þeir, sem ekki vilja taka þátt
í röðun geta kosið viðkomandi
lista. Um þetta hafa verið litlar
umræður og vekur það þann ótta,
að alþingismenn ætli að koma sér
hjá því að tryggja fólki þessi
sjálfsögðu lýðræðisréttindi, og fer