Morgunblaðið - 05.03.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. MARZ 1983
BJÖRN BJARNASON
AFINNLENDUM
VETTVANGI
Verðbólgustríð fjögurra
vinstri stjórna
Frá því að lýðveldi var stofnað hafa þrjár vinstri stjórnir setið við völd á íslandi og sú fjórða situr nú.
Framsóknarflokkur og Alþýðubandalag hafa átt aðild að öllum þessum stjórnum. Alþýðubandalagið hefur setið í
tveimur, Samtök frjálslyndra og vinstri manna í einni og þrír þingmenn úr Sjálfstæðisfiokki í þeirri sem enn situr.
Öllum þessum stjórnum er það sammerkt, að þær hafa gefist upp við stjórn efnahagsmála. l'að sem er sérkennilegast
við ástandiö nú er, að stjórnaraðilar hafi haldið ríkisstjórninni svo lengi úti en eins og kunnugt er hefur hún ekki haft
uppi tilburði til að stjórna síðan bráðabirgðalögin margfrægu voru gefin út 21. ágúst 1982.
Fyrsta vinstri stjórnin á lýð-
veldistímanum var undir for-
sæti Hermanns Jónassonar úr
Framsóknarflokki en auk þess
áttu Alþýðuflokkur og Alþýðu-
bandalag aðild að henni. Stjórnin
var mynduð sumarið 1956 en í
byrjun desember 1958 sagði hún af
sér með frægri yfirlýsingu Her-
manns Jónassonar, sem var á
þessa leið:
„Fyrir lá, að hinn 1. desember
átti að taka gildi ný kaupgreiðslu-
vísitala, sem fól í sér 17 stiga
hækkun. Til þess að koma í veg
fyrir nýja verðbólguöldu, sem af
þessu hlaut að rísa, óskaði ég þess
við samráðherra mína, að ríkis-
stjórnin beitti sér fyrir setningu
laga um frestun á framkvæmd
hinnar nýju vísitölu til loka mán-
aðarins, enda yrðu hin fyrr-
greindu 17 vísitölustig þá greidd
eftir á fyrir desember, nema sam-
komulag yrði um annað.
Leitað var umsagnar Alþýðu-
sambandsþings um lagasetningu
þessa samkvæmt skilyrði, sem
sett var fram um það í ríkisstjórn.
Alþýðusambandsþing neitaði fyrir
sitt leyti beiðni minni um frestun.
Boðaði ég þá ráðherrafund að
morgni laugardags 29. nóvember,
en þar náðist ekki samkomulag
um stuðning við frumvarpið. Af
þessu leiddi, að hin nýja kaup-
greiðsluvísitala kom til fram-
kvæmda um mánaðamótin, og ný
verðbólgualda er þar með skollin
yfir.
Við þetta er svo því að bæta, að
í ríkisstjórninni er ekki samstaða
um nein úrræði í þessum málum,
sem að mínu áliti geti stöðvað
hina háskalegu verðbólguþróun,
sem verður óviðráðanleg, ef ekki
næst samkomulag um þær raun-
hæfu ráðstafanir, sem lýst var yf-
ir að gera þyrfti, þegar efnahags-
frumvarp ríkisstjórnarinnar var
lagt fyrir Alþingi á sl. vori.“
Fyrsta vinstri stjórnin gafst
sem sé upp andspænis nýrri
verðbólguöldu. Frá 1959 til 1971
sat samstjórn Sjálfstæðisflokks
og Alþýðuflokks, viðreisnarstjórn-
in. Henni tókst að ná tökum á
verðbólgunni og stóð fyrir nýskip-
an efnahags- og atvinnumála.
Önnur vinstri stjórnin var svo
mynduð sumarið 1971 undir for-
sæti Ólafs Jóhannessonar, Fram-
sóknarflokki, en Alþýðubandalag
og Samtök frjálslyndra og vinstri
manna (Hannibal Valdimarsson,
Hermann Jónasson
Björn Jónsson, Magnús Torfi
Ólafsson o.fl.) áttu auk þess aðild
að stjórninni. Fyrri hluta árs 1974
sauð upp úr innan ríkisstjórnar-
innar vegna viðnámsaðgerða gegn
verðbólgu, en verðbólguhraðinn
varð mjög mikill á þeim tíma sem
stjórnin sat og til þessa tímabils
má rekja upphaf þeirrar óðaverð-
bólgu sem enn hrjáir landsmenn.
Samtök frjálslyndra og vinstri
manna, það er að segja Hannibal
Valdimarsson og Björn Jónsson
ákvaðu vorið 1974 að slíta stjórn-
arsamvinnunni í andstöðu við
Magnús Torfa Ólafsson. 31 þing-
maður ritaði undir áskorun til
Eysteins Jónssonar, Framsóknar-
flokki, sem var forseti sameinaðs
þings, þess efnis að hann tæki á
dagskrá vantrauststillögu á ríkis-
stjórnina. Fimmtudaginn 9. maí
1974 klukkan 1.55 eftir miðnætti
var efnt til fundar í sameinuðu
þingi, á dagskrá var tilkynning frá
forsætisráðherra. 1 upphafi fund-
ar sagði Eysteinn Jónsson meðal
annars úr forsetastóli, að hann
gæti ekki orðið við ákorun 31 þing-
manns eða meirihluta þingheims
Ólafur Jóhannesson
um að taka vantraustið fyrir, þvi
að forseti íslands hefði gefið út
þingrofsboðskap og Ólafur Jó-
hannesson, forsætisráðherra,
hefði skýlausan rétt til að birta
þingheimi boðskapinn þegar hann
óskaði. Síðan las ólafur forseta-
bréfið um þingrof:
„Forsætisráðherra hefur tjáð
mér, að þar sem einn stuðnings-
flokkur ríkisstjórnarinnar hafi
slitið samstarfi á Alþingi og engar
horfur séu á því, að unnt sé að
mynda meiri hluta, sem staðið
geti að starfhæfri ríkisstjórn,
málefni í algerri sjálfheldu á Al-
þingi og stjórnarandstaðan fáist
eigi til að afgreiða aðkallandi og
mikilvægar efnahagsráðstafanir
og stjórnmálaflokkarnir almennt
óski auk þess eftir kosningum,
beri brýna nauðsyn til að rjúfa
þing.“
Eftir kosningar sumarið 1974
myndaði Sjálfstæðisflokkurinn
stjórn með Framsóknarflokknum
sem sat í næstu fjögur ár. Þriðja
vinstri stjórnin var mynduð
haustið 1978 undir forsæti ólafs
Jóhannessonar með stuðningi Al-
Taugaspenna einkennir ein-
vígi Kasparovs og Beljavskys
Skák
Margeir Pétursson
Um síðustu helgi hófst í
Moskvu einvígi sovézku stór-
meistaranna Garry Kasparovs og
Alexander Baljavskys í fjórðungs-
úrslitum áskorendakeppninnar í
skák. í skákheiminum hafa menn
beðið spenntir eftir þessu einvígi
því það er fyrsta keppni sinnar
tegundar sem Kasparov tekur
þátt í, en þetta nítján ára gamla
„undrabarn" er af mörgum talinn
eiga mikla möguleika á því að
verða næsti heimsmeistari.
í Sovétríkjunum er sú krafa
að sjálfsögðu gerð til Kasparovs
að hann nái sambærilegum
árangri í áskorendakeppninni
nú og Bobby Fischer gerði fyrir
tíu árum, en þá vann Fischer þá
Taimanov og Larsen báða 6—0 í
einvígi, sem er algjört einsdæmi
í skáksögunni. Undan slíkri
byrði hefur margur kiknað og
ýmsir hafa því sízt viljað gera
of lítið úr möguleikum hins 19
ára gamla Beljavskys, sem oft
hefur náð frábærum árangri á
stórmótum, en er ákaflega mis-
tækur.
Gífurlegur áhugi er á einvíg-
inu í Moskvu, en þær tvær skák-
ir sem tefldar hafa verið hafa
þótt einkennast af taugaspennu.
í fyrstu skákinni náði Kasparov
yfirhöndinni með hvítu eftir
mistök Beljavskys; en aldrei
þessu vant mistókst honum að
útfæra sókn sína til sigurs og
Beljavsky náði að bjarga í horn
og jafntefli varð niðurstaðan.
1 annarri skákinni kom Kasp-
arov mjög á óvart með byrjun-
arvali sínu er hann valdi gamalt
afbrigði drottningarbragðs.
þetta kom Beljavsky greinilega
mjög á óvart, því hann valdi
snemma að breyta útaf þekkt-
um leiðum. Það tókst illa og þó
að hann eyddi miklum tíma
hallaði jafnt og þétt á hann, þar
til hann fór yfir tímamörkin í
37. leik.
Kasparov hefur því náð for-
ystunni 1*A — xk en alls verða
tefldar tíu skákir í einvíginu.
2. skákin:
Hvítt: Beljavsky
Svart: Kasparov
Tarrasch vörn
1. d4 - d5, 2. c4 — e6, 3. Rc3 —
c5
Siegbert Tarrasch, þýzkur
læknir, kom fyrstur fram með
þessa leikaðferð gegn drottn-
ingarbragði um aldamótin. í
framhaldinu fær svartur stakt
peð á miðborðinu, en möguleika
á virku mótspili.
4. cxd5 — exd5, 5. Rf3 — Rc6, 6.
g3 — Rf6, 7. Bg2 — Be7, 8. (M) —
0-0, 9. Bg5 — cxd4, 10. Rxd4 —
h6, 11. Be3 — He8, 12. Da4 -
Bd7, 13. Hadl — Rb4, 14. Db3 —
a5, 15. Hd2?!
Áður hefur hér jafnan verið
leikið hinum eðlilega leik 15. a4
sem heldur svörtum niðri á
drottningarvæng.
15. — a4, 16. Ddl — a3! 17. Dbl
Eftir 17. b3 — Hc8 er hvítur í
vandræðum með riddarann á
c3. ipAO ATcAn.
17. - BfS, 18. bxa3 — Hxa3, 19.
Db2 - Da8, 20. Rb3 — Bc6, 21.
Bd4 — Re4! 22. Rxe4 — dxe4
Svartur hefur nú losað sig við
staka peðið og að auki fengið
þunga pressu eftir a-línunni.
23. Hal — Bd5, 24. Dbl — b6,
25. e3
Auðvitað ekki 25. Bxb6?
Bxb3.
25. — Rd3, 26. Hdl — b5, 27. Bfl
— b4, 28. Bxd3?!
f erfiðri stöðu missir Belj-
avsky þolinmæðina. hann losar
sig að vísu við öflugan riddara
svarts, en verður í staðinn varn-
arlaus á skálinunni a8—hl.
28. — exd3, 29. Dxd3 — Hxa2,
30. Hxa2 — Dxa2, 31. Rc5 — Bf3,
32. Hal — Dd5, 33. Db3 — Dh5,
34. Rd3 — Bd6, 35. Rel - Bb7,
36.Hcl — Df5, 37. Hdl — Bf8
Hér féll hvítur á tíma, en
staða hans er hvort eð er hart-
nær vonlaus. Svartur hefur góð
sóknarfæri gegn hvíta kóngin-
um og þar að auki biskupaparið
og frípeðið á b línunni tryggja
honum mikla yfirburði í enda-
tafli ef til þess kæmi.
íslenska óperan:
Litli sótarinn á sunnudaginn
Sýningar hafa verið teknar upp aftur á barnaóperunni Litla sótaran-
um og verður 2. sýning á sunnudaginn nk. kl. 16.
Leikbrúðuland:
Þjóðsögurnar þrjár
Á SUNNUDAGINN kemur, þann 6.
mars, verður síðasta sýning Leik-
brúðulands á Þjóðsögunum þremur í
húsi Æskulýðsráðs, Fríkirkjuvegi
11. Sýningin hefst að vanda kl. 15,
en miðasalan verður opnuð kl. 13.
Leikbrúðuland er á förum til
Osló með Þjóðsögurnar, en þar
verður haldin norræn brúðuleik-
húshátíð dagana 11.—20. mars. í
vor mun Leikbrúðuland síðan fara
á alþjóðlega brúðuleikhúshátíð í
Vasa í Finnlandi, en þangað fór
leikhúsið í fyrra og gat sér gott
orð.
Þjóðsögurnar þrjár sem Leik-
brúðuland sýnir nú í síðasta sinn
eru Gípa, Umskiptingurinn og Sæ-
mundur fróði.