Morgunblaðið - 19.06.1983, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚNÍ 1983 23
Einu sinni endur fyrir löngu
var uppi maður sem kunni þá
list að seðja 5.000 manns með 7
fiskum. Nú þarf að fara að seðja
240 þús. íslendinga á færri fisk-
um en þeir hafa vanist. Meira að
segja á færri fiskum og magrari.
Og enginn kraftaverkamaður
uppi um þessar mundir, sem get-
ur gert úr þeim meiri mat en þar
er. Ekki heldur að efa að þeir
sem neyta eiga eru miklum mun
gráðugri og ganga harðar eftir
mat sínum en þeir sem einu
sinni söddust af 7 fiskum suður í
landi Gyðinga.
Vandamálið ýfði hugarfylgsn-
ið við að heyra í niðurstöðu fiski-
fræðinga um ekki-aflahorfur í
þorskveiðum framtíðarinnar.
Sést ekki þar að 6—7 ára meðal-
þorskur á íslandsmiðum vegi nú
ekki nema liðlega 3 kg, rétt í
þann mund sem maður er að
hafa það í blaðinu eftir frönsk-
um fiskimönnum meðan þeir
veiddu þorsk við ísland að venju-
legt sé að draga úr sjó 12 kg
þorska. Og birta af einum þeirra
mynd með svo stóran þorsk á
bakinu að hann er jafn langur
manninum. Dapurlegustu frétt-
irnar eru þó að þorskurinn byrj-
ar nú ekki fyrr en seinna á
ævinni að geta af sér afkvæmi.
Eru nú ekki nema 26 af hverjum
100 veiddum sex ára þorskum
orðnir kynþroska. Af hverju ætli
sá guli sé tekinn upp á því að
standa seinna í barneignum en
fyrr? Ekki er hann kominn á
pilluna. Það segja fiskifræðingar
að stafi af því að dregið hafi úr
vaxtarhraða fisksins á undan-
förnum árum. Og af hverju vex
maður og verður stór? Af því að
borða mikið og vel, var manni
sagt í æsku. Gildir sjálfsagt
sama um litla þorska. En hvern-
ig á þorskurinn að fá hollan rétt
eins og loðnu, ef mannfólkið á
íslandi er búið að eta — nei,
fyrirgefið, bræða hana frá hon-
um. Ekki nóg eftir handa þess-
um fáu þorskum, sem eftir eru
til að þeir fái þrifist. Og orðið
fullorðnir. Þá fáum við fs-
lendingar ekki heldur nægan
þorsk til að þrífast vel og geta
keypt í útlöndum.
Til hvers ætli við höfum verið
að því? Það er víst okkar háttur
að ganga með offorsi og græðgi í
að nýta allt nýtilegt á einu af-
mörkuðu sviði og halda þar
áfram þar til allt er uppurið. Þá
er snarsnúið í það næsta af jafn
lítilli forsjálni. Saga Hrafna-
Flóka, sem ekki heyjaði handa
búfé sínu vegna þess að hann var
upptekinn við að draga ofgnótt
fiskjar úr vötnum og sjó, hefur
margendurtekið sig, eins og
Vilhjálmur Lúðvíksson benti á í
grein um fæðubúskap lands-
manna í einu riti Landverndar.
Og afleiðingarnar þekkjum við,
skógareyðingu, hrun síldar- og
loðnustofna og nú þorskstofns-
ins. Hvað næst?
Sú loðna sem hefði átt að veið-
ast sl. haust eða verða þorska-
fæða, hefði átt að fæðast fyrir 2
árum, ef ekki hefði verið búið að
bræða foreldrana eða selja
hrognin til Japan handa körlum
sem trúa því að þau auki þeim
karlmennsku. Líklega höfum við
þó ekki ætlað okkur að kippa
þarna loðnunni úr miðri lífkeðj-
unni. Vísindalegar rannsóknir
seinni ára virðast ekki hafa mik-
ið hjálpað til að setja þetta allt í
samhengi. Undanfarna tvo ára-
tugi höfum við verið að flytja
áfram í blöðunum upplýsingar
um hve mikið áætlað er að
mannfólkið — framan af útlend-
ingar sem íslendingar — megi
veiða af þessari tegundinni eða
hinni, en ekki minnist ég þess að
hafa fengið fréttir um áætlað
magn handa þorskinum, svo
hann mætti vaxa og verða stór.
Þó kann það að vera. Þetta hefur
allt verið í afmörkuðum hólfum,
hver sérfræðingur með sína teg-
und. Nú er samspil tegundanna
víst ekki almennt vel þekkt. Ekki
vitað hvað kemur í staðinn ef ein
fisktegund er veidd niður. Danir
munu þó t.d. hafa áttað sig á því
að makríll og síld eru á víxl í
hámarki í Norðursjó og þá vegna
ónógs ætis fyrir báða. Hvað hér?
Við vitum að svifþörungarnir
eru frumfæðan í hafinu og að öll
dýr sjávar eiga beint eða eftir
lengri fæðukeðju mat að sækja
til þeirra. Með því að taka
hverja tegundina af annarri til
ofsanýtingar, gætum við endað á
svifþörungunum og lokið okkur
þarmeð af. Ekkert meir að hafa.
Sumir segja að þorskinum sé
bara of kalt til að þrífast vel í
kólnandi sjó. En frönsku sjó-
mennirnir segja líka sögur af því
er þeir biðu tímunum saman inni
á fjörðum, lokaðir þar inni vegna
hafíss. Þá var líka kalt.
Vonandi fer ekki fyrir okkur
eins og mannkyninu í ljóði Roger
Woddis, sem segir að við hinir
fáfróðu viljum ekki vera að gera
neitt veður út af hlutunum, því
sérfræðingarnir viti þetta allt
miklu betur. Og ef þeir ekki geri
það, þá gætu þeir átt eftir að
hitta fyrir leifarnar af mann-
kyninu. En jafnvel strúturinn
geti þó lært að það skiptir máli
að lifa af. (Birti ljóðið á ensku
sakir hæfileikaskorts í ljóðlist
og allir læra nú ensku í grunn-
skóla.)
Vou may not love the Human Hace
Vou may not love its silly face,
The way it simply stands and stares,
The way it minds its own affaires
But even ostriches may learn
Survival is of some concern.
The way I look at it is this:
Abysmal ignorance is bliss.
One doesn’t want to make a fuss,
The chaps in charge know more than us,
And if they don’t, they’ll have to face
The remnants of the Human Race
Ps. Meðfylgjandi tréskurðar-
mynd eftir listamanninn Naul
Ojeda frá Uruguay um Stóru
fiskamáltíðina, mundi sóma sér
vel á hvaða íslenskum vegg sem
er.
MorgunbUdid/ Gudjón
á undanförnum vikum. Þau lúta
að stöðu þingsins. Þjóðin kaus sér
nýtt Alþing hinn 23. apríl sl. Það
er til þess þings, sem ráðherrar í
núverandi ríkisstjórn sækja um-
boð sitt. Þeir hafa tekið að sér að
framkvæma vilja þessa þings og
hafa til þess herskara embætt-
ismanna að hjálpa sér við það
verk.
Þegar þetta grundvallaratriði í
stjórnskipun okkar er haft í huga
er auðvitað ljóst, að það er frekleg
móðgun við þetta æðsta vald í
málefnum þjóðarinnar milli kosn-
inga, að þingflokkar setjist á
rökstóla, komi sér saman um rík-
isstjórn og síðan láti menn svo,
sem það skipti engu máli, þótt
þingið verði ekki kallað saman
fyrr en hálfu ári eftir að það er
kosið. Auðvitað á þjóðþingið að
koma saman strax að loknum
kosningum og kjósa sér forystu.
Það er úrelt fyrirbæri, að það sé í
valdi eins umboðsmanna þingsins,
forsætisráðherrans, hvenær þing-
ið er kallað saman.
Það viðhorf til Alþingis og stöðu
þess, sem lýsir sér í afstöðu for-
sætisráðherra og ríkisstjórnar-
innar sem heildar til þinghalds í
sumar er að vísu ekki nýtt af nál-
inni. Þingmenn hafa leyft sér að
láta stöðu þingsins og virðingu
drabbast niður frá ári til árs í stað
þess að slá skjaldborg um þjóð-
þingið gagnvart framkvæmda-
valdinu, ráðherrum og embættis-
mannakerfi, sem augljóslega hafa
sölsað undir sig alltof mikið af
þeim völdum og áhrifum, sem að
réttu lagi eiga heima í höndum
þingsins sjálfs.
Það er t.d. óþolandi með öllu, að
menn skuli halda áfram að stjórna
landinu með bráðabirgðalögum í
skjóli stjórnarskrárákvæða, sem
eru úrelt og eiga sér engin rök í
dag, þótt þau hafi verið nauðsyn-
leg áður fyrr. Hér breytir engu,
þótt ríkisstjórn geti sýnt fram á,
að hún hafi meirihluta fyrir
bráðabirgðalögum.
f nútíma þjóðfélagi, þar sem
þingmennska er orðin að aðal-
starfi manna, á það að heyra til
algerra undantekninga, að nauð-
synlegt sé að stýra landinu með
bráðabirgðalögum. Satt að segja
hefði mátt ætla að fimm ára
stjórnarandstöðutímabil Sjálf-
stæðisflokksins hefði orðið til þess
að opna augu flokksins fyrir þess-
um einföldu staðreyndum. Ekki
var hægt að skilja málflutning
þingmanna flokksins fyrr á þessu
ári á annan veg en þann, að þeim
væri orðið ljóst, að landsstjórn í
krafti bráðabirgðalaga á ekki
lengur við. En um leið og þeir eru
komnir í ríkisstjórn er þersýni-
legt, að þau sjónarmið gleymast
fljótt.
Það er orðið eitthvert mesta
nauðsynjaverk í okkar þjóðlífi að
skapa á ný eðlilegt jafnvægi milli
löggjafarvalds og framkvæmda-
valds. Það gerist ekki nema þing-
menn taki höndum saman um að
stöðva yfirgang framkvæmda-
valdsins gagnvart löggjafarvald-
inu. Og slík er saga Alþingis ís-
lendinga, að þeir, sem þangað eru
kjörnir ættu að finna í brjósti sínu
metnað til að snúa þessu dæmi
við.
Starfsskilyrði
þingmanna
Einn þáttur þessa máls eru
starfsskilyrði þingmanna, sem eru
fyrir neðan allar hellur. Aðalstarf
þingmanna er að setja lög, sem
ráðherrar og embættismenn
starfa eftir. Þetta starf þing-
manna er hins vegar í launum
ekki metið til jafns við æðstu emb-
ættismenn í ráðuneytum. Hvaða
rök eru yfirleitt fyrir því, að al-
mennir þingmenn séu verr launað-
ir en ráðherrar? Eru störf þeirra
sem setja lögin minna virði en
hinna, sem eiga að framkvæma
þau? Fyrir rúmum áratug höfðu
þingmenn enga skrifstofuaðstöðu
í þinghúsinu eða í námunda við
það. Nú hefur því að vísu verið
kippt í lag, en skrifstofuaðstaða
þeirra er hins vegar svo bágborin,
að í a.m.k. einu skrifstofuhúsi
þingsins mega menn ekki hækka
róminn vegna þess, að þá heyrist
samtalið í næsta herbergi. Ætli
nokkur deildarstjóri í ráðuneyti
mundi láta bjóða sér upp á slíka
starfsaðstöðu?
Ekki tekur betra við, ef þing-
maður þarf að fá bréf, ræðu eða
blaðagrein vélritaða. Þá þjónustu
getur hann að vísu fengið í þing-
inu en þingmennirnir eru margir
og vélritarar þingsins fáir. Víst er
um það, að deildarstjórar í stjórn-
arráðinu láta ekki bjóða sér upp á
þá starfsaðstöðu, sem þarna er til
staðar.
Endurreisn
Alþingis
Sú ranga ákvörðun ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar að
neita að kalla Alþingi saman þrátt
fyrir augljósan vilja meirihluta
þingmanna um að svo verði gert,
hlýtur að draga athygli manna að
stöðu þjóðþingsins gagnvart fram-
kvæmdavaldinu. Það er orðið
beinlínis hættulegt fyrir stjórn-
arhætti alla og lýðræðið í landinu,
hvað vegur Alþingis og alþingis-
manna er orðinn lítill hjá þjóð-
inni, og hversu lítilsvirðing ríkis-
stjórnar og embættismannakerfis
gagnvart þinginu er augljós.
Þess vegna er orðið tímabært að
hefjast handa um að endurreisa
Alþingi og stöðu þess í huga þjóð-
arinnar. Það á að skipta a.m.k.
jafn miklu máli, hverjir sitja í for-
setastól á Alþingi og í ráðherra-
stólum í ríkisstjórn. Það er af og
frá, að það sé eðlilegt, að forsætis-
ráðherra hafi vald til þess að
ákveða hvenær þing skuli koma
saman. Það er út í hött að meta
ábyrgð þeirra, sem setja lög lands-
ins minna en æðstu embættis-
manna.
Veigamikið skref í átt til þess að
endurreisa stöðu Alþingis, er að
framkvæma þann þátt í stjórnar-
sáttmála Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks, sem kveður á
um, að ríkisendurskoðun skuli tek-
in undan fjármálaráðuneytinu og
sett undir stjórn Alþingis. Auðvit-
að á þingið að skapa sér aðstöðu
til þess að fylgjast sjálfstætt með
því, hvernig þeim fjármunum
skattborgara er varið, sem það og
enginn annar getur heimilað ríkis-
stjórn að afla með skattheimtu.
Það má furðu gegna, að þingmenn
skuli láta bjóða sér upp á þau
vinnubrögð, sem þjóðin hefur orð-
ið vitni að síðustu vikur í umræð-
um um þinghald.