Morgunblaðið - 19.06.1983, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚNÍ 1983
Fiskimennirnir
iétu á 4 árum eftir sig 2000
ekkjur og börn
Frönsk fiskiskúta (góletta) að veiðum i miðunum við Island. Fiskimennirnir raða sér við borðstokkinn, kulborða, svo
að línan haldist strekkt og fari ekki undir skipið.
Þegar þorskurinn hefur verið dreginn, hausa Bretónarnir hann og slægja á
dekkinu, og stafla honum svo holt og bolt í lestina. Flandrararnir fóru öðru
vísi að fram til 1914. Þeir söltuðu þorskinn niður í tunnur og settu á hann
farg.
hendi rakna og Dunkirkbær
skipulagði góðgerðarskemmtun.
En með þeim hætti fengu konurn-
ar aðeins stuðning í eitt skipti
fyrir öll.
Upp úr þessu setti sjávarút-
vegsráðuneytið í Dunkirk þá reglu
að fiskiskúturnar mættu ekki
sigla af stað á íslandsmið fyrr en
1. apríl. Það mun hafa haldið í tvo
áratugi, þar til verstu áföllin tóku
að gleymast. Frá 1840—69 fór ekk-
ert skip frá Dunkirk fyrr en 1.
apríl, en þá var bannið afnumið
vegna samkeppninnar við sjó-
mennina frá vestari höfnunum.
Bretónarnir voru orðnir keppi-
nautar á mörkuðunum fyrir Is-
landsþorskinn. Það sést víða að af-
brýðisemi er orðin mikil út í Bret-
ónana. Dunkirkarar kvarta lika
undan því að sjómenn þeirra
krefjist hárra launa. Séu „gripnir
sósíalisma", eru þar meðal hinna
fyrstu. í heimildum frá 1880 segir:
„Hinn mikli uppgangur Bretóna er
Pierre Loti að kenna. Án hans
hefði enginn talað um Bretónana.
Höfnin okkar heldur þó áfram að
hafa yfirburði. Þessi fiskifloti
Bretóna, sem Parísarblöðin segja
svo stórkostlegan, er þó ekki nema
57 skip meðan okkar er 105.“
Árið 1877 fór ráðuneytið fram á
athugun, enda óánægja sjómann-
anna orðin hávær. Þeir sögðu að
aprílmánuður væri versti afla-
mánuðurinn við ísland, en besti
aflinn fengist í febrúar og marz.
Paimpólarar hæfu veiðarnar í lok
febrúar til að koma fiskinum á
markað í Nantes og Bordeaux að
vorinu. En einmitt 1877 urðu 48
sjómannskonur ekkjur og 134 börn
misstu feður á íslandsmiðum. Til
er listi yfir sjómenn sem fórust á
árunum 1870—99 frá Dunkirk og
ekkjur þeirra og börn. Verst var
1888. Þá fórust 163 og létu eftir sig
90 ekkjur og 259 börn. Versta sjó-
slysið við Island var 1893, þegar
13—14 skip fórust með manni og
mús og tveir þriðju sjómannanna
frá Dunkirk. 1890 hafði verið látið
undan og brottfarardagurinn
ákveðinn 20. marz. En nú var
hann aftur færður fram til 28.
apríl. Ekki að furða þótt menn
vonuðust til og reyndu að fá að-
stöðu í landi á íslandi. Eftir neit-
un Dana 1856 létu Dunkirkarar
sér um sinn nægja að selja fiskinn
til Bordeaux og í nálægum bæjum.
1879 er þó fyrsti tryggingasjóð-
ur fyrir ekkjur sjómanna á fisk-
veiðum við ísland, stofnaður og
endurbættur 1895. En það voru
ekki nema þær sem harðast urðu
úti, sem fengu þar hjálp lengi vel.
— Hvers vegna missum við sjó-
mennina? var spurt. Er það af því
að okkar skip sækja á hættulegri
mið sem Bretónar forðast, og elta
stærsta fiskinn? Þegar afli er
mikill hafa Dunkirkskúturnar oft
upp í 100 tonn á dekki. Og meðan
skipið er með hálfan farm, er
saltfarmurinn allur öðrum megin.
Auk þess sem stóran hluta Paim-
pólaflotans og öll Dunkirkskipin
vantar milliveggi langs eftir skip-
inu, svo farmurinn kastist ekki til.
Hjálparskip send
á miðin
Öll þessi sjóslys, svo og slys og
veikindi um borð í svo stórum
fiskiflota, urðu til þess að farið
var að reyna að finna úrbætur.
Strax 1793 er sett reglugerð, sem
segir að á öllum skipum sem hafi
yfir 20 manna áhöfn skuli vera
„handlæknir" og útgerðarmaður
með tvö skip á miðunum skuli
hafa lækni um borð. Sé skipið of
lítið til að hafa hjúkrunarmann,
þá skuli læknir af öðrum skipum
aðstoða, beri slys eða veikindi að
höndum. Meðalakistur skuli vera í
öllum skipum sem hafi lækni, og í
þeim minni nægar birgðir af sára-
líni og einföldum sáraumbúnaði.
Þessi sjúkrakassi hefur þó verið
látinn duga, a.m.k. á litlu skútun-
um á íslandsmiðum, þrátt fyrir
reglugerðina.
Árið 1837, þegar sjóslysaaldan
er byrjuð, eru send á íslandsmið
tvö eftirlits- og hjálparskip, Ep-
erlan og Passe Partout. Og mun
því hafa verið haldið áfram meira
og minna til 1889, þegar útgerð-
armenn uppgötva sér til undrunar
að ekki á að fara til íslands nema
eitt hjálparskip. Árið 1892 er sent
til íslands nýtt og glæsilegt 1600
tonna skip, Biernaire, með 164
manna áhöfn. 1897 fara tvö her-
skip til að vera til aðstoðar sjó-
mönnunum frá Gravelines og
Dunkirk, sem þá voru 2000 talsins
á 110 fiskiskútum. Frá 1900—1914
halda eftirlitsskipin svo sem La
Manche og Lavoise áfram að
þjóna flotanum. En á fyrri stríðs-
árunum féll slíkt að sjálfsögðu
niður. 1918—1928 var skip að
nafni Ville d’Is sex vikur við fs-
Iandsstrendur áður en skipið hélt
áfram á miðin við Nýfundnaland.
1929 kom í staðinn Queston Roose-
velt, 60 tonna skip með 45 manna
áhöfn, og með því 2 önnur hjálpar-
skip, La Sendinelle og L’Estafette.
Og að lokum var það L’Aille, sem
sá um íslandsmiðin.
Efirlitsskipin og í lokin spítala-
skipin sigldu venjulega þrisvar
sinnum með ströndum fram, þar
héldu skipin sig nálægt landi ef
þau þurftu á hjálp að halda. Fyrst
sigldu eftirlitsskipin venjulega
meðfram Austfjörðum, þá úti
fyrir Vestfjörðum og komu síðan
gjarnan til Reykjavíkur. Loks fóru
þau í þriðju ferðinni hringinn í
kring um landið.
Spítalaskip og franskir
spítalar í lokin
Spítalaskipin og sjúkrahúsin í
landi er svo önnur saga, sem að-
eins verður stiklað á hér til að
setja alla aðstoðina við sjómenn-
ina inn í myndina. En þau komu
til miklu seinna. 1894 gekkst hóp-
ur liðsforingja, sem þekkti kjör
sjómannanna, fyrir því að stofnuð
voru samtökin „Öevres de Mer“, er
höfðu að markmiði að veita fiski-
mönnum við ísland og Nýfundna-
land aðstoð, meðul og andlegan
styrk. Upp úr því var farið að
senda á miðin á hverri vertíð spít-
alaskip. Fyrsta skipið fórst við
Nýfundnaland. Aftur var safnað
fé og annað spítalaskip byggt,
Saint Paul, en þetta tígulega þrí-
mastra seglskip strandaði á
Meðallandsfjöru 15. apríl 1899.
Fór mikið orð af því mikla og
glæsilega strandgóssi, sem kom úr
því. Þarna í sandinum lauk sögu
þess. Þetta varð til þess að Ný-
fundnalandsskipið var látið koma
fyrst við á íslandsmiðum næstu
vertíðir. 1907 var ákveðið að
byggja fyrir spítalaskip sérstakt
gufuskip, sem betur þyldi óveðrin
við ísland. Það tók nokkur ár. Á
meðan sigldi skipið Heilagur
Frans af Assisi á íslandsmið.
Gufuskipið Notre Dame de la Mer
kom fyrst á miðin 1911.
Bjargað af
alþingismanni
Frönsku spítalarnir á íslandi
eru sérstök saga, sem átti sér
langan aðdraganda. 1857 er fyrst
farið að tala um að byggja spítala
á íslandi. Tveir trúboðar fóru til
íslands. Bernard ábóti, sem sneri
aftur eftir að hafa verið settur á
land í vitlausum firði en bjargað
af alþingismanni, segir í franskri
frásögn af atburðinum. 1858 héldu
hann og Beaudoin ábóti frá Reims
með skipinu Regine Celi og settust
fyrst að í nánd við Reykjavík. Þeir
voru kaþólskir og Danir bönnuðu
frönsku prestunum að predika
opinberlega. Þeir keyptu Landa-
kotshæð og byggðu þar litla kap-
ellu úr timbri 30x50 m að stærð.
Voru þeir frönsku fiskimönnunum
til aðstoðar á vertíðinni, en stund-
uðu þess á milli íslenzku og bók-
menntir. 1869 var timburhús flutt
frá Cherbourg og fengið fulltrúun-
um í Reykjavík til varðveizlu.
Ætli það hafi ekki verið franska
húsið sem lengi stóð við Austur-
völl, en það síðan flutt eða reist
aftur við Franska spítalann við
Lindargötu.
Sú hugmynd að byggja spítala
fyrir sjómenn á Landakoti mun
vera komin frá systrunum í
Chambrey. 1896 fór Pitte
ábóti til Islands á Týru og hélt til
móts við aðstoðarskipið franska á
Fáskrúðsfirði. Hann messaði svo á
víxl úti á skútunum. Eftir heim-
komuna barðist hann fyrir því í
Dunkirk að fá spítala á Seyðis-
firði. Safnað var undirskriftum í
öllum fiskihöfnunum. 1897 fóru
svo 7 systur af St. Josepsreglunni
til Islands og urðu 3 eftir í Reykja-
vík, en hinar héldu til Fáskrúðs-
fjarðar. Þetta reyndist dýrt. Á ár-
inu 1900 var hjúkrunarkonunni
tilkynnt að hækka yrði greiðsluna
fyrir hjúkrun franskra í 2,25—3
franka. Það varð til þess að sjáv-
arútvegsráðuneytið í Dunkirk tók
að greiða þessa hjálp niður. Og
hjálparstofnunin „Les Dames
Francaise" leggur sömu upphæð á
móti, til að hægt verði að kaupa
mjólk, egg og aðra holla fæðu
handa veikum sjómönnum. Og það
er þá sem Hammond ábóti fer að
koma með fiskiskútunum til
landsins.
Árið 1902 voru stofnuð í Dun-
kirk samtökin Societé des Hopit-
aux Francaise á íslandi, samtök
um fransk-íslenzkan spítala. Það
voru þau sem sendu til íslands
skipið La France 1909 til almennr-
ar aðstoðar við flotann og með því
bretónska lækninn Le Marchand
og franskar hjúkrunarkonur. En
nú voru félögin orðin tvö og í sam-
keppni.
Franski spítalinn í Reykjavík
var byggður 1904. Systurnar fórm
þá, en hjúkrunarmenn úr franska
flotanum komu í staðinn til að
sinna sjúklingunum. En „þar sem
ekki var hægt að vera án kvenna,
var ráðin Steinunn Ólafsdóttir
hjúkrunarkona". Það dugði
skammt. Sjómennirnir söknuðu
franskra kvenna „þar sem þarna
hitta þeir aðeins íslenzkan lækni,
21 árs gamlan háseta og tvær ís-
lenzkar konur til að hjúkra, en
enginn talar frönsku eða veit
nokkurn hlut um franska matar-
gerð“. 1904 sendu fiskimennirnir
því beiðni um að fá í frönsku spít-
alana franskar systur, sem geti
veitt þeim andlega huggun. Ekki
varð það. Þegar franski spítalinn
á Fáskrúðsfirði hafði tekið til
starfa 1903 undir stjórn Georgs
Georgssonar læknis, var í staðinn
fengin þangað frönsk yfirhjúkrun-
arkona frá Lariboiseiere-sjúkra-
húsinu í París. Og 1905 voru send-
ar frá því sjúkrahúsi 2 franskar
hjúkrunarkonur til starfa í
frönsku sjúkrahúsunum. En það
þriðja, í Vestmannaeyjum, var
opnað 1905. Og voru öll þrjú
sjúkrahúsin rekin í mörg ár. Segir
í þeim frönsku heimildum, sem
þetta er úr. að M. Thomson, kaup-
maður á Islandi, hafi orðið svo
hrifinn af þessum góðu verkum, að
hann hafi látið reisa fyrir eigin
reikning björgunarskýli fyrir sjó
menn milli Ingólfshöfða og Skapt-
áróss.
- E.Pá.
Stórmót á
Víðivöllum
Hestamannafélögin vestan Hellisheiðar (Andvari,
Fákur, Gustur, Höröur, Máni og Sörli) halda stórmót
á Víðivöllum í Reykjavík dagana 8. —10. júlí nk.
Skráning kappreiöahrossa fer fram á skrifstofu Fáks
dagana 23. og 24. júní og lýkur kl. 18 seinni daginn.
Skráningargjald er kr. 200 á hest og verður skrán-
ingargjöldunum variö til verölauna. Auk þess fær 1.
hestur í hverri grein bikar til eignar.
250 m skeið 25 sek.
150 m skeið 17 sek.
300 m brokk.
800 m stökk 63 sek.
350 m stökk 26 sek.
250 m stökk 20 sek.
Framkvæmdanefndin.
p H fofrife
Gódcm daginn!