Morgunblaðið - 19.06.1983, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚNÍ 1983
létu á 4 árum eftir sig 2000
ekkjur og börn
Fiskimennirnir
Þá voru golþorskar dregnir úr sjó á íslandsmiðum, og urðu að fallegum saltfíski á frönskum markaði. Ekki að furða
þótt læknarnir á spítalaskipunum nefndu handarmein sem helstu plágur duggusjómanna, er þeir stóðu í 18—20 tíma
við borðstokkinn og drógu svona físka. Nefndir eru 12 kg þorskar sem algengasta stærðin.
Brottför fískiskútanna frá Dun-
kirk í Franska Flandern og höfnun-
um þar í kring var alltaf stórviðburð-
ur í þessi 300 ár sem þeir sóttu í
íslandsmið. Hálfum mánuði áður
fóru sjómennirnir í kirkju til að
biðja fyrir sér og sínum. Og sunnu-
daginn fyrir brottför fór öll fjöl-
skyldan saman í kirkju, segir í einni
samtímafrásögn. Síðustu tvær vik-
urnar mátti sjá á vegunum í kring
um bæinn skrýtna ferðalanga. Hest
eða múldýr gjarnan með eigur sjó-
mannsins á bakinu. Og ofan á dýn-
unni hans og öðru dóti sátu börn eða
sjómaðurinn sjálfur.
Brottfarardaginn dró skipstjóri
upp fánann og sigldi stundum dag-
inn áður út á ytri höfnina. Ekki var
óalgengt að úti á höfninni þyrfti að
bíða eftir einhverjum.
Svo sigldu þessi fallegu för með
vindinn í seglunum hvert af öðru
út á haf. Það var stórkostleg sjón.
Sjómennirnir veifuðu í síðasta
sinn húfunum sínum. Konurnar
horfðu á eftir þeim og héldu svo
beint í Petit Capelle, litlu kapell-
una, til að brenna síðasta kertinu
á altari Maríu meyjar. Áður en
ströndin hvarf sjómönnunum
kvaddi skipstjórinn þrisvar sinn-
um með fánanum. Fyrsta degi um
borð var fagnað með góðri máltíð
og sjómennirnir fengu sinn fyrsta
áfengisskammt. Glaðværð ríkti
um borð. Sumir voru svolítið vot-
eygir, svo lítið bar á. Svo fara þeir
í koju og kveikja á týrunni, sem
brátt fær ekki annað eldsneyti en
lýsi og reykir. Það er kveikt upp i
litlu kabyssunni þeirra, sem mat-
urinn er soðinn á, og eldurinn
kulnar ekki í henni í túrnum.
Þegar á miðin er komið, er dreg-
ið um plássin við borðstokkinn úr
húfu. En þau eru mjög mismun-
andi. Það er aftur hátíð þegar
fyrsti þroskurinn er saltaður og
þá veittur aukaskammtur af víni.
Reglur eru um að engin fiskiskúta
megi veiða nær annarri með línu
en 120 faðma. Talað er um 12 kg
þorska á línuna. Lifrinni er hent í
föt. Fyrst er oftast veitt við hina
hættulegu suðurströnd íslands, en
síðan haldið vestur með fjörðum
eða til veiða út af Austfjörðum. í
íslenzkri frásögn um Fransmenn á
Fáskrúðsfirði segir að seglskútur,
svo voru við Austurland, hafi
einkum verið frá þremur borgum,
Dunkirk, Gravelines við Erma-
sund og Paimpol á Bretagneskaga.
Tvisvar sinnum á vertíðinni hitt-
ust skipin í hópum inni á fjörðum,
venjulega á Dýrafirði og Patreks-
firði á Vestfjörðum eða á Fá-
skrúðsfirði þau sem voru fyrir
austan og fara sögur af því hve
tignarlegt hafi verið að sjá
kannski 40—50 skútur koma sigl-
andi inn fjörðinn þöndum seglum.
í fyrra skiptið komu frönsku skip-
in um miðjan maí, þegar flutn-
ingaskipin komu til að taka afla
hjá þeim, eftir að byrjað var á því,
og svo um miðjan ágúst til að taka
vatn fyrir brottförina, þrífa skipin
og fá aðstoð og læknishjálp, ef
þurfa þótti. Þegar því var lokið,
var venjulega búinn til hinn
hefðbundni búðingur úr hveiti og
rúsínum, sem höfðu verið geymd-
ar allan túrinn í þeim tilgangi.
Allir sjómennirnir hópuðust í
kring um hann og voru glaðir.
Brottfarardagar voru venjulega
31. ágúst fyrir skipin út af Aust-
fjörðum, og 10. september fyrir
þau sem voru fyrir Suðurlandi.
Vertíðin miðaðist við salt-
birgðirnar. En margir sendu við-
bótarsalt með flutningaskipunum
í maí. Máttu menn því hætta veið-
unum fyrr ef þeir voru orðnir
saltlausir. Korvetturnar 25. ágúst
og stærri skipin 5. september, þeg-
ar svo stóð á.
Ábótinn leikur
á grammófón
Blaðamaður frá Press Dun-
kerqua, sem virðist hafa verið með
á eftirlitsskipi 1906, segir svo frá
komu þeirra til Fáskrúðsfjarðar:
„Hermond ábóti er þar á sumr-
in, en heldur heim á vetrum. Hann
dreifir bréfum. Tók við því af Túl-
iníusi konsúl (hann var franskur
konsúll 1890—1901). Þarna var
timburhús á tveimur hæðum, 18 m
á lengd og 5 á breidd, tvær hæðir
(byggt 1896). Inni er stór salur
með borðum og bekkjum til að
lesa og skrifa við. Á veggjum er
hvatningarmyndir gegn alkóhól-
isma. Og í horni geysistórt hvítt
járnílát sem Dunkirkar kalla
Zoele Boom. Sjómennirnir kalla
sætan ávaxtasafann í því „mad-
eira“ og þamba hann meðan þeir
spila ludo eða dam. Altaii kapell-
unnar er skilið frá með tjaldi, en á
það má varpa „ljósamyndum".
Eftir messu á sunnudögum leikur
ábótinn á grammófón. En hann er
ekki sá eini á staðnum. í öllum
húsum staðarins trónar þetta
skrýmsli og hreyknir íslendingar
vilja endilega spila fyrir okkur. En
við erum ekki komnir til íslands
til að hlusta á grammifón."
Aflavon og vetrar-
veður togast á
í byrjun 18. aldar voru notaðar
til íslandsveiðanna duggur, eins
eða líkar þeim hollenzku, og korv-
ettur, sem munu hafa verið 50—60
tonna skip. En 1840 kemur fyrsta
gólettan, La Louis, til Dunkirk,
segir i heimildum þaðan, en gól-
ettur voru byggðar fram til alda-
móta. Þá var kostnaðurinn við að
byggja þær orðinn það mikill að
þær, þessi glæsilegu tvímastra
stóru skip, fóru að týna tölunni.
Það voru Bretónar frá Paimpól,
sem þróuðu góletturnar fyrir ís-
landssiglingar síðari hluta 19. ald-
ar og Paimpólaskipin skákuðu öll-
um öðrum við veiðar á þessu úfna
hafi, þar sem óveðrin skullu svo
skyndilega yfir. Undir aldamótin
voru bretónsku góletturnar orðnar
léttbyggðar, færri tonn, og höfðu
22—25 manna áhöfn, þar sem
duggurnar í Norðursjó, svo-
kallaðir Flandrarar, voru með
17—19 manna áhöfn.
Það var mikilvægt að þessar
fiskiskútur, sem höfðu svo langa
útivist norður í höfum, gætu varið
sig vel. í raun var ekki vitað til
þess að nein fiskiskúta frá Dun-
kirk færist fyrr en 1825, utan ein
sem hvarf 1818. Það var Marisa
Rossard frá Dunkirk sem hvarf
1825 með manni og mús á vertíð-
inni. í byrjun fór fiskiflotinn held-
ur ekki af stað fyrr en þrjár vikur
voru liðnar af marz, en upp úr
1825 tók brottfarartíminn að fær-
ast sífellt fram, fyrst til 17. marz,
þá 5. marz, 4. marz og 25. febrúar,
jafnvel ennþá fyrr. Það hefur
sjálfsagt a.m.k. átt stóran þátt í
þeim miklu skipssköðum, sem nú
urðu. Árið 1828 fórust 28 menn
með einni skútunni. Árið 1834 fór-
ust tvö fiskiskip og nú er ekkert
lát á. 1835 voru þau 5, 1836 8 skip
með 132 mönnum, 1837 2 skip með
23 mönnum, 1838 5 skip með 47
mönnum og 1839 8 skip með 185
mönnum. Þrettán höfðu horfið og
fimm hrakið á land. Á fjórum ár-
um höfu þá farist 33 skip með 387
mönnum, sem létu eftir sig 200
ekkjur og börn. Fjölskyldurnar
urðu felmtri slegnar eftir slysin
1836 svo að varla var hægt að
manna skipin. Og fólkið heima
byrjaði að spyrja hverju þetta
sætti. Var veðurfar kannski að
harðna? Samt sigldu 98 skip áleið-
is á íslandsmið 9. marz árið eftir.
Varla voru þau komin á miðin,
þegar ægilegt óveður skall á.
Fréttirnar frá íslandi hermdu
góða veiði, en 2 skip reyndust
horfin um haustið.
Á þessum tíma var ekki farið að
hugsa fyrir því að veita fjölskyld-
unum aðstoð. Þegar sjóslys urðu
var venjulega rokið til og safnað
handa ekkjunum, og fyrirtækin og
stjórnvöld lögðu fé í söfnunina. En
á þessu var ekkert skipulag. Eftir
þessi sjóslys öll var skipuð nefnd
til að safna fé handa ekkjum og
börnum. Ráðuneytið sendi í söfn-
unina 4.265 franka. Góðgerðarfé-
lög og ýmis bæjarfélög létu af
SJÁ NÆSTU SÍÐU
/þessari grein er sagt frá hinum tíðu sjóslysum
frönsku flandraranna á íslandsmiðum, sem byrjuðu um 1825, og héldu
áfram í heila öld. Og hvernig brugðist var við þeim og harðrœði því sem frönsku sjómennirnir
máttu búa við, með því að senda aðstoðarskip á miðin, og síðar
spítalaskip og reisa loks franska spítala á íslandi.