Morgunblaðið - 23.06.1983, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. JÚNÍ 1983
Erfíð markaðs- og fjárhagsstaða
saltfískvinnslunnar á þessu ári
Ræða Friðriks Pálssonar framkvæmdastjóra Sambands ísl. fiskframleiðenda á aðalfundi SIF 2. júní sl.
Þegar saltfiskframleiðendur
fögnuuðu 50 ára afmæli Sölusam-
bands íslenskra fiskframleiðenda
fyrir tæpu ári, hvíldi sá skuggi yf-
ir þeirri hátíð að mjög alvarlegar
gæðakvartanir höfðu borist frá
aðal markaðslandinu, Portúgal.
Miklum ferðalögum og löngum
tíma var eytt til þess að koma
þessu máli í höfn. Sömuleiðis urðu
miklar tafir á afskipunum og
sköpuðust af þessu ýmis önnur
óþægindi sem framleiðendur tóku
með miklum skilningi. Allt starfið
einkenndist mjög af þessum erfið-
leikum fram eftir árinu en með
samstilltu átaki framleiðenda og
mats- og eftirlitsmanna tókst
furðu fljótt að koma þessu máli í
réttar skorður eða rétt nógu
snemma til þess að takast á við
næsta stórverkefni sem var sel-
ormamálið, sem upp kom í Portúg-
al nú eftir áramótin.
Við rennum lauslega yfir sölu-
málin á blautsöltuðum fiski það
sem af er þessu ári og fjöllum síð-
an nokkru nánar um markaðsstöð-
una eins og hún blasir við okkur í
dag.
Ef við byrjum austan frá að
þessu sinni, þá er ekki hægt að
segja annað en að gríski makaður-
inn hafi verið með eðlilegum hætti
á síðasta ári. Markaðurinn í
Grikklandi hefur verið mjög stöð-
ugur ár frá ári og tekur við r.m
4.000 tonnum ár hvert. Verðlag
þar mætti að sjálfsögðu vera
hærra en það er, en vegna harðrar
samkeppni við aðra keppinauta
hefur ekki tekist að ná hærri verð-
um í Grikklandi heldur en revudin
hefur orðið á. Neyslan í Grikk-
landi virðist hafa staðið nokkuð í
stað hin síðari ár og er talin núna
í kringum 8—9.000 tonn á ári og
hafa Islendingar oft átt helming
innflutningsins. Engar verulegar
gæðakvartanir bárust frá Grikk-
landi né heldur frá Ítalíu eða
Spáni.
Eins og kunnugt er var markað-
urinn á ftalíu okkur erfiður árið
1980—’81 og leystist ekki úr því
máli fyrr en kom fram á árið ’82.
Það markaðssvæði, stórfisksvæðið
í kringum Napolí, sem íslenskur
fiskur hefur selst aðallega á hefur
nú að því er virðist jafnað sig aft-
ur og íslenskur fiskur náð aftur
sinni fyrri hlutdeild. Það er án efa
fyrst og fremt bættum gæðum að
þakka og betra eftirliti með fram-
leiðslunni og afskipunum héðan,
en ísl. fiskurinn fékk góða dóma á
síðasta ári, en auk þess hafa ýmsir
erfiðleikar steðjað að keppinaut-
um okkar á þeim markaði.
Spánarmarkaðurinn
Á árunum 1970—1977 tók mark-
aðurinn á Spáni við 6—8.000 tonn-
um á ári. A árunum 1978—1982
tók Spánarmarkaður við
9.000—12.000 tonnum, þó sérstak-
lega 1979 og 1980. Síðla árs 1981 og
snemma á síðasta ári breyttist
gengi pesetan3 verulega á móti
Bandaríkjadollar. Voru þær
hreyfingar nokkuð umfram þær
meðaltalshreyfingar dollars á
móti öðrum Evrópu-myntum sem
voru þó ærnar. Strax um mitt ár
’81 og fram eftir síðasta ári mátt-
um við hvað eftir annað breyta
dollaraverðinu til lækkunar á
Spáni til þess að forðast of mikinn
samdrátt í neyslu þar.
Fyrir lá í lok síðasta árs að erf-
itt myndi verða að koma á samn-
ingum við Spán á þessu ári. Þær
verðhugmyndir, sem þeir höfðu
voru allt aðrar og miklu lægri en
þær sem við töldum okkur geta
náð á hinum mörkuðunum. Þegar
samningar lágu fyrir í Portúgal og
sömuleiðis á Italíu var þess freist-
að að ná samningum við Spán-
verja en því fór víðs fjarri að það
reynist unnt. Þeir gáfu sér þær
forsendur, að við myndum þurfa á
Spánarmarkaðnum að halda í
sama magni eins og undanfarin ár
hvað sem verðið á þeim markaði
væri. Eins og fram hefur komið
hjá okkur í fréttabréfum áður
virtist það útbreidd skoðun meðal
saltfiskneysluþjóða, að vegna lok-
unar markaðarins í Nígeríu yrði
allt yfirfljótandi af saltfiski í
saltfiskframleiðslulöndunum og
því hægt að búast við verðhruni á
saltfiski vegna offramboðs.
Staðan á neyslumarkaðinum á
Spáni er þó nokkuð önnur en hún
er t.d. í Portúgal sem ég kem nán-
ar að síðar. Smásöluverðið á salt-
fiski er mjög hátt og framboð, þó
minna sé en venjulega, því nægi-
lega mikið. Eins og kunnugt er
greiða Spánverjar liðlega 20% toll
ofan á allan innfluttan saltfisk og
þar að auki er hið hefðbundna
dreifingarkerfi innanlands nokk-
uð dýrt. Þetta þýðir það, að salt-
fiskur á Spáni er í harðri sam-
keppni við dýrustu kjöttegundir.
Spánverjar töldu mikla verðlækk-
un því nauðsynlega, en þegar þeim
var orðið það ljóst, að orðið hafði
gífurlegur samdráttur i afla á
vetrarvertíðinni hérlendis og
framboð frá öðrum löndum var
ekki meira en búist hafði verið við,
sáu þeir að önnur lausn yrði að
finnast.
Að sjálfsögðu lögðum við á það
áherslu, að við vildum ekki missa
okkar markaðshlutdeild á spánska
markaðnum né heldur draga úr
neyslu á íslenskum fiski þar, ef
þess væri nokkur kostur. En að
gera hvoru tveggja á sama tíma að
halda fullu magni inná Spánar-
markaði við óbreyttar aðstæður
og lækka verðið geysilega væri
þversögn í sjálfu sér og því ekki
hægt að búast við að við gætum
orðið við því.
Niðurstaðan varð sem sé sú, að
aðeins var samið um sölu á 4.000
tonnum nú í viðbót við þau 500
tonn, sem þegar eru farin á þessu
ári, svo að alls er verið að tala um
4.500 tonn á móti um 6.000 tonnum
á sama tíma á síðasta ári. Hér er
eingöngu um að ræða stórfisk og
millifisk af fyrsta og öðrum gæða-
flokki en auk þess hafa Spánverj-
ar sýnt nokkurn áhuga á smærri
fiski og flökum eins og á síðasta
ári, þegar þeir tóku upp undir
2.000 tonn af þeim tegundum.
Miðað við þær framleiðslutölur,
sem fyrir liggja í dag, er mjög
ólíklegt, að við þurfum á Spán-
armarkaði að halda fyrir miklu
meira magn en það, sem þegar
hefur verið samið um og reiknað
er með að þeir taki af smærri
fiski.en á hinn bóginn eru Spán-
verjar sjálfir mjög uggandi um
það, hvernig markaðurinn tekur
þessum nýju verðum og hðfðu
töluverðar áhyggjur af því, að
neyslan myndi dragast saman. Við
þessu er erfitt að gera og allt er
þetta angi af þeim sömu málum,
sem Sigurður Haraldsson mun
sérstaklega gera grein fyrir, af-
komumálunum, þar sem það ligg-
ur fyrir að á meðan dollarinn
styrkist stöðugt og frystur fiskur
er allur seldur að heita má í doll-
urum en við þurfum að selja okkar
fisk áfram inná Evrópulönd, þar
sem dollarinn stígur og stígur á
móti gjaldmiðlum viðkomandi
landa, að þá hlýtur svo að fara, að
eitthvað verði að láta undan. Allar
spár manna í gengismálum hafa
reynst til lítils og enginn veit með
vissu, hvert dollarinn stefnir nú
en hann virðist ennþá styrkjast
stöðugt og það veldur okkur í
saltfiskinum auknum erfiðleikum
ár frá ári enda þótt í heildina tek-
ið sé það afar heppilegt fyrir þjóð-
arbúið.
Þegar gengisbreytingar eru
miklu meiri en svo að auðvelt sé
að gera sér grein fyrir þeim. Á
rúmlega tveimur árum frá því að
saltfiskverð var sem hæst hafa
myntir þeirra Spánverja, ítala og
Portúgala t.d. fallið svo stórkost-
lega að $ kostar nú 50% meira
fyrir ftali, 70% meira fyrir Spán-
verja og 80% meira fyrir Portúg-
ali, sem í raun þýðir, að að
óbreyttu verði hefði fiskurinn
hækkað til neytenda um
50% —70% og 80% á þessum tíma,
sem engan veginn hefði gengið þar
sem verðbólga í þessum löndum er
miklu minni en þetta. Eitthvað
hlýtur undan að láta. Það tvennt,
sem hefur svo veruleg áhrif hér til
viðbótar er í fyrsta lagi, að danska
og norska krónan, sem Færey-
Friðrik Pálsson
ingar, Danir og Norðmenn selja í,
hafa fallið langt til eins mikið og
myntir kaupalandanna og útflutn-
ingur frá þeim því haldist í lágu
verði.
Hitt atriðið er, að við, sem ein-
stakir útflytjendur njótum ekki
hækkunar dollarans nema að
mjög takmörkuðu leyti þar eð
frysti fiskurinn, sem að mestu er
seldur í $, selst til Bandaríkjanna,
beint inn á dollarasvæði, þar sem
hækkunar hans gætir ekki á þenn-
an hátt.
Þrátt fyrir þetta er meðaltals-
verðlækkun á saltfiski á þessum
liðlega tveimur árum ekki nema
rúmlega 20% sem er þó ærið nóg.
Á sama tíma hefur verð á frystum
afurðum nokkurn veginn staðið í
stað og þessvegna blasir við mikill
afkomumismunur nú.
Loks verður að geta þess, að
Spánverjar hafa sýnt því mikinn
áhuga að taka við fiskinum minna
stöðnum heldur en þeir hafa áður
gert. Sú kassa- og brettavæðing,
sem við fengum þá til að fallast á
á síðasta ári virðist hafa opnað
augu þeirra fyrir því að þeir
fengju betri fisk, ef hann væri
minna staðinn, sérstaklega þann
fisk, sem seldur er áfram blaut-
verkaður. Þeir gerðu sér í upphafi
allrangar hugmyndir um breyttar
nýtingartölur í þessu sambandi en
reynslan verður að skera úr um
það, hvernig til tekst. Við höfum
nú þegar sent þeim 500 tonn af
þessum minna staðna fiski og
þeim líkaði hann afar vel. Við
munum halda þessum tilraunum
áfram í smærri stíl og í það
minnsta reyna að sjá til þess, að
við séum ekki að senda þeim að
óþörfu harðpressaðan fisk, sem
Portúgalir hafa sérstakan áhuga á
að fá. Mín trú er sú, að bæði ítalir
og Grikkir muni fylgja í kjölfarið
strax og okkur tekst að sannfæra
þá um að þeir fái með því bæði
betri fisk og fallegri.
Portúgalsmarkaður
Þá komum við að Portúgals-
markaðnum. Svo mikið hefur ver-
ið fjallað um gæðamálin og sel-
ormamálin á framleiðendafund-
um, í fréttabréfum og manna á
meðal undanfarin misseri að tæp-
lega er ástæða að fjölyrða mikið
um þau hér. Eins og ég sagði hér í
upphafi voru viðbrögð framleið-
enda við vandamálunum í Portúg-
al á síðasta ári yfirleitt mjög já-
kvæð og erum við afskaplega
þakklátir fyrir það, því með þeim
hætti tókst örugglega fyrr að ná
tökum á málinu en ella.
Áður en við höldum lengra, er
rétt að víkja nokkrum orðum að
selormamálum.
f áratugi hafa ormar verið
hreinsaðir úr frystum fiski fyrir
flesta markaði, en engar kröfur
voru gerðar um það í saltfiski fyrr
en í Grikklandi fyrir 3 árum, að
kröfur komu þar fram frá Mat-
vælaeftirliti.
Allur saltfiskur, sem þangað er
fluttur síðan er ormatíndur og ár-
angur hefur orðið góður.
I samningaviðræðum við ítali
nokkru áður en ormarnir fundust í
Portúgal, settu ítalir fram það
skilyrði að við aðgættum sérstak-
lega fiskinn, þar eð þá nýverið
hafði smásending af keiluflökum
frá Færeyjum verið eyðilögð þar.
Það sama hefur komið fram á
Spáni, eftir ormamálið í Portúgal,
að þeir óttast mjög, að heilbrigðis-
yfirvöld muni ekki gefa leyfi til
endurútflutnings, ef ormur fynd-
ist, heldur láta eyðileggja fiskinn.
Upphaf málsins í Portúgal var
það, að frammámaður í kanadísk-
um fiskiðnaði kærði svo fyrir
skömmu 2 togarafarma á leið frá
Alaska til Portúgal og við leit
matvælaeftirlitsins fannst allmik-
ið af ormi og voru þeir stöðvaðir
þar. Hluti þessa fisks hefur þegar
verið brenndur.
Útgerðarmennirnir, eigendur
farmanna, kröfðust þess að ís-
lenskur fiskur yrði skoðaður líka
og var ráðist beint á farm Suður-
landsins, sem þá var að losa.
Þar fannst selormur, í langflest-
um tilfellum innan þeirra marka,
sem talin eru eðlileg, en því miður
of mörg dæmi um óafsakanlega
fiska.
Sú ákvörðun að taka farminn
heim var talinn nauðsynleg til að
tryggja öryggi okkar á markaðn-
um á næstunni, sérstaklega vegna
þess að mikið fjaðrafok varð í
herbúðum kaupenda út af því, að á
sama tíma kom kæra á kaupanda
vegna 3ja orma, sem fundst höfðu
í saltfiski í eldhúsi á sjúkrahúsi.
Nú blasir við að ormahreinsa
verður allan saltfisk og því fylgir
óhemjulegur kostnaður auk þess,
sem Ijóst er að þó nokkur hluti
fisksins er svo undirlagður að
hann verður aldrei matshæfur eft-
ir þessum reglum.
Víkjum þá aftur að viðskipta-
samningunum við Portúgal á und-
anförnum misserum; þeir eru
einkar lærdómsríkir. Við höfum
stundum orðað það svo, að það
fari fullt eins mikill eða meiri tími
í það að fylgjast með stjórnvalds-
aðgerðum og reyna að bregðast við
þeim í hinum ýmsu markaðslönd-
um okkar, heldur en að glíma þar
við duttlunga neytenda, og sann-
ast það vel í Portúgal. Allir þekkja
söguna um Spánarvínin og flest-
um er vafalaust í fersku minni
ennþá, þegar við íslendingar
þurftum að kaupa tvo togara í
Portúgal til þess að koma aftur af
stað saltfisksölu, sem Portúgalir
höfðu stöðvað á miðju ári. Þetta
var í upphafi kreppunnar, og
sjálfsagt óraði fáa fyrir því þá,
hve almenn þessi sjónarmið um
tvíhliða viðskipti ættu eftir að
verða á næstu misserum.
Við höfum sem betur fer sloppið
ótrúlega vel frá þeim kröfum
kaupalanda okkar að jafna við-
skiptin. Við getum nefnt nokkur
dæmi sem við þekkjum frá fleiri
löndum en Portúgal um svipuð
mál en við skulum halda okkur
eingöngu við Portúgal að þessu
sinni.
Það eru allmörg ár síðan Port-
úgalir neituðu nánast öllum við-
skiptum við frændur okkar Norð-
menn, nema því aðeins, að þeir
keyptu af þeim vörur í staðinn.
Þeir hafa gengið svo langt, að
Norðmenn hafa þurft að leggja
töluverða vinnu í alls konar þrí-
hliða viðskipti. Þeir hafa keypt af
Portúgölum tómatkraft, vefnað-
arvörur og fleira í stórum stíl og
endurselt það aftur i gegnum
fyrirtæki í Sviss út um allar triss-
ur til þess að koma saltfiskinum
inn í Portúgal.
Sannast sagna þá furðar okkur
oft á því, hve lágt Norðmenn
leggjast í þesu efni. En á hinn bóg-
inn má ef tl vill snúa málinu við
og segja sem svo, að Norðmenn
séu bara komnir lengra á þessari
braut heldur en við, þ.e.a.s. að þeir
kunni betur til verka í svona þrí-
hliða viðskiptum. Þríhliða við-
skipti sem þessi höfum við yfir-
leitt ekki þurft að viðhafa hér á
landi sem betur fer, því þau eru
afar dýr. Á hinn bóginn er vafa-
laust nauðsynlegt að kunna þar til
verka og vita hvernig bregðast
skal við, þegar nauðsyn ber til.
Portúgalir eru búnir að ná mik-
illi leikni í þríhliða viðskiptum og
satt að segja farnir að öðlast á
þeim nokkra oftrú. Portúgalir
gerðu kaupsamning nýlega við
Lockheed verksmiðjurnar um
kaup á 5 Tri-Star breiðþotum, og
greiddu m.a. fyrir þær með ýms-
um vörum, og það varð stórmál
fyrir Lockheed fyrirtækið að ann-
ast um sölu þess varnings, sem
þeir tóku upp í vélarnar. Mjög
mörg önnur dæmi eru um það með
hvaða hætti þeir hafa stundað
þessi þríhliða viðskipti, og óhætt
er að segja að þeir hafi náð þar
mjög langt. Ég veit varla hvaða
gæfa hefur verið yfir okkur að
hafa enn sloppið svona vel, en víst
er að enn verður að auka innkaup
frá Portúgal, þó víða hafi vel verið
gert.
Rétt er í því sambandi að minna
framleiðendur á portúgölsku net-
in, sem við höfum minnst á í
fréttabréfum.
Þau eru taln fyllilega sambæri-
leg að gæðum, verðið á að vera
samsvarandi við önnur net og með
því að kaupa þau leggja menn
miklu nauðsynjamáli lið.
Við höfum haft í frammi mikinn
áróður fyrir öllum mögulegum
portúgölskum vörum og ýmsir að-
ilar hafa tekið verulega vel við sér.
Dæmi er til um að endurbyggja
varð nokkrar brýr til að geta flutt
portúgalskan spennubreyti að
virkjunarstað í stað annars
smærri, en í þessu tilfelli þurfið
þið ekki að fá ykkur nýjan bát, þar
sem portúgölsku netin passa líka
fyrir gamla bátinn.
En víkjum þá að samningunum
nú nýverið. Um nokkurra ára
skeið hafa Portúgalir gert harða
hríð að okkur Islendingum og
óskað eftir því að fá hér fiskveiði-
réttindi innan íslenskrar land-
helgi. Því hefur ávallt verið svarað
mjög harðlega neitandi og þeir
gera sér alveg ljóst að það er ekki
til umræðu eins og mál standa.
Portúgalskir útgerðarmenn
reyndu eftir krókaleiðum að kom-
ast hér inn í landhelgi í gegnum
hafnfirska valkyrju, en fengu
engu um þokað, þótt þeir hefu öt-