Morgunblaðið - 28.06.1983, Blaðsíða 28

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 1983
Baldur Jónsson
rektor — Minning
Fæddur 31. október 1923
Dáinn 19. júní 1983
„I)eyr fé,
deyja frændr,
deyr sjálfr el sama.
En ordstírr
deyr aldreigi,
hveims sér L'oéan eetr."
Hávamál
í dag verður Baldur Jónsson,
rektor, lagður til hinstu hvílu.
Leiðir okkar Baldurs lágu fyrst
saman sumarið 1956. Hann var þá
garðprófastur á Nýja-Garði en ég
vann í gestamóttökunni á hótelinu
þar. Garðprófastur var hann á ár-
unum 1955—1957. Kynni okkar
urðu ekki mikil þetta sumar, en
engu að síður fannst mér þegar ég
hóf störf við Kennaraskóla íslands
haustið 1965 ég hitta fyrir gamlan
vin þegar við heilsuðumst á kenn-
arastofunni.
Baldur var ákaflega dagfars-
prúður maður og yfirlætislaus.
Ekkert var fjær honum en að
sækjast eftir ytri stöðutáknum.
Framkoma hans einkenndist af
hlýju og alúð. Hann var hagmælt-
ur vel og bjó yfir næmri kímni-
gáfu. Þegar ég minnist Baldurs
finnst mér þó sem samviskusemi
hans og heiðarleiki hafi verið þeir
eiginleikar sem voru hans aðals-
merki. Það verður tómlegt að
hefja störf að nýju í haust án
Baldurs. Við sjáum öll á bak góð-
um dreng.
Utan starfans var Baldur mikill
fjölskyldumaður. Hann tók ekki
þátt í opinberu lífi umfram það
sem skyldan bauð. Eftirlifandi
konu hans og börnum votta ég og
fjölskylda mín dýpstu samúð og
virðingu.
Ásthildur Erlingsdóttir
Frostkaldan morgun, seint á
jólaföstu árið 1929, biðu tveir pilt-
ar á þjóðveginum fyrir neðan
Mælifell. Von var á Indriða bónda
á Hömrum á vörubifreið sinni.
Indriði var löngum kenndur við
æskuheimili sitt, Gilhaga. Hann
var einn af fyrstu bílstjórum í
framanverðum Skagafirði. Ferð-
inni var heitið til Sauðárkróks.
Var hún tíðindalítil, en hrollkalt
var mér á leiðinni, þótt bjart væri
veður. Ég var þá þrettán vetra
gamall, en félagi minn, Hannes
Stefánsson á Þverá í Akrahreppi,
var nokkrum árum eldri, vaskur
piltur og tápmikill. Vorum við
nágrannar og skammt á milli
bæja. Höfðum við dvalizt um skeið
við nám hjá séra Tryggva H.
Kvaran á Mælifelli, en héldum nú
heimleiðis fyrir jólin. — Á Sauð-
árkróki keyptum við sitthvað smá-
vegis til jólanna og bundum í
pjönkur, er axla skyldi á heimleið-
inni, nema aðrir kostir byðust.
Síðari hluta dagsins þyngdi
heldur í lofti, og um nóttina skall
á norðanveður með mikilli fann-
komu og frosti. Ég hafði fengið
gistingu hjá þeim heiðurshjónum
Snæbirni bakara og ólínu konu
hans. Bakaríið var þá utan við
meginbyggðina á Sauðárkróki, og
þótti mér furðuþröng gatan milli
fjörunnar og snarbrattra nafanna
fyrir ofan. Þegar ég vaknaði um
morguninn gekk brimlöðrið yfir
húsin og götuna, meira og hrika-
legra en mig grunaði að verða
mætti, en lítt eða ekki sá út úr
augum í hörðustu byljunum. Ekki
man ég, hvort við Hannes gistum
sina nótt eða tvær á Króknum, en
rngin von var samfylgdar aka.idi
manna í þvílíku veðri, þó að vötn
>11 væru á ísum og dráttarhestar á
árnum. Hitt þykist ég muna full-
'löggt, að við lögðum af stað að
íliðnum degi, var þó enn dimm-
/iðri og norðanrok. Hafði ég aldrei
arið vetrarleið þessa og var því
ttkvæðislaus um stefnuna. Lengst
if þótti mér sem við gengjum á
sum. Voru þeir ýmist þaktir
;torku eða snjódriftum og gang-
æri dágott og veðrið í bakið.
lldrei sá ég til bæja né heldur
neitt kvikt á leiðinni. Ég treysti
ratvísi og kunnugleika Hannesar
og hafði í aðra röndina drjúga
nautn af þrekrauninni. Ekki vissi
ég hvar við fórum í sortanum fyrr
en Hannes nemur staðar við lítinn
húsabæ á brekkubrún. Þar kvaddi
hann dyra, og var okkur vel fagn-
að af "Jóni bónda og Ingibjörgu
húsfreyju á Mel. Hannes var í ná-
inni frændsemi við hana. Feginn
varð ég hlýjunni og hvíldinni,
enda lerkaður af göngunni, en rík-
ust er minning um fjaslaust, glað-
legt og notalegt viðmót húsráð-
enda. Oljós áskynjun heimilisfrið-
ar og traustra samvista ungra sem
aldinna á bænum vermir þessa
minningu. Ég minnist barna, en
geri mér ekki grein fyrir aldri
þeirra né tölu. Hér mun fundum
okkar Baldurs hafa borið saman í
fyrsta sinn og hann þá verið réttra
sex ára að aldri. Þó að kynni mín
af æskuheimili hans væru ekki
lengri, skildi ég betur síðar, hverri
hugprýði og þreki hann var gædd-
ur.
Árla næsta morgun kvöddum
við Hannes heimilisfólkið þakklát-
um huga og héidum sjónhending
yfir Eylendið. Við áttum enn eftir
að leggja góðan spöl undir fót.
Veður var stillt og himinn heið-
skír, hvergi sást dökkur díll á jörð.
Á flatlendinu öllu var kálfadjúpur
snjór, og brotnaði skel hans á síð-
asta andartaki í hverju spori. í
fyrstu skiptumst við á um að
brjóta slóðina, en brátt sagði
munur þreks og harðfylgis til sín
og gekk ég í sporaslóð Hannesar
það sem eftir var leiðar. Þetta var
strembinn þæfingur og í flestu
seigþyngri þraut en skokkið undan
hryðjunum daginn áður.
Þrjátíu og fimm árum síðar bar
fundum okkar Baldurs saman
öðru sinni, og gengum við ef svo
má segja að einu verki í ellefu ár.
Hann var fastráðinn kennari við
Kennaraskóla íslands sumarið
1964. Hann varð yfirkennari skól-
ans, þegar heimild fékkst fyrir því
embætti. Þegar Kennaraskólanum
var breytt í Kennaraháskóla ís-
lands með lögum árið 1971, var
Baldur ráðinn konrektor. Þeim
starfa gegndi hann þangað til
hann var kjörinn rektor í janúar
1975 og endurkjörinn fjórum árum
síðar. Hann lézt eftir ofurmann-
lega glímu við þungan sjúkleika
nokkrum vikum áður en siðara
kjörtímabil hans var á enda runn-
ið.
Baldur var skyldurækinn emb-
ættismaður, fumlaus, skrumlaus
og réttsýnn, hreinskiptinn og góð-
viljaður, þrekmikill og harðger, og
gekk hann þó aldrei heill til skóg-
ar þann tíma, er við unnum sam-
an. Þó lét hann það ekki uppskátt,
og duldist mér það lengi. Við hann
áttu orð Nietzche: Hann sældist
ekki eftir frægð sinni, heldur
starfa sínum.
En hverjar voru embættisskyld-
ur hans? Hver var starfi hans?
Flestir eru að vonum harla
ófróðir um verkreynslu í störfum,
er þeir hafa hvorki haft af ábyrgð
né önn. Svo er vitaskuld einnig um
störf yfirkennara. Yfirkennari er
með í ráðum um setningu mark-
miða, skipulagningu og fram-
kvæmdir i skóla sínum og á hon-
um mæðir daglegur erill og úr-
lausn margskyns vandamála
stórra sem smárra í viðkvæmu
samfélagi. Að jafnaði er það sam-
félag hlutfallslega samstætt. Öðru
máli gegndi þó um Kennaraskól-
ann, þegar Baldur var yfirkennari,
því að þá var, að ég ætla, mesti
umbrotatími, sem gengið hefur yf-
ir islenzka kennaramenntun. Þar
mun fátt hafa orðið í ráðagerð eða
framkvæmd, sem hann var ekki
við riðinn með einhverjum hætti,
verður fæst af því tíundað hér.
Árið 1963 höfðu skólanum verið
sett ný lög, og hófst framkvæmd
þeirra að marki sama árið og hann
kom að skólanum. Lög þessi gengu
fram á næstu fimm árum, en sam-
kvæmt þeim skyldi skólinn annast
fræðslu barna, ugnlinga, stúdents-
efna, almennra kennara, sérkenn-
ara og kennara í framhaldsnámi.
Samfélag þetta var því næsta
sundurleitt sem og námsmarkmið
hinna ýmsu deilda þess. Inntöku-
skilyrði voru að sama skapi marg-
vísleg og fylgdu þeim tímafrek
námsskeiðahöld og inntökupróf af
ýmsu tagi auk margháttaðrar
fyrirgreiðslu ungmenna, er ekki
höfðu áttað sig í tæka tíð á sam-
gönguleiðum menntakerfisins.
Æfingaskólinn fékk að vísu brátt
sinn yfirkennara og síðar skóla-
stjóra, og létti það á yfirkennara
og skólastjóra Kennaraskólans.
Mikilvægur þáttur í fram-
kvæmd löggjafarinnar frá 1963
var samning námsskrár og reglu-
gerðar. Kennarar skólans unnu
þetta verk, og voru piöggin afhent
yfirstjórn skólans vorið 1967, en
þau voru hvorki samþykkt form-
lega né hafa þau komið fyrir sjón-
ir almennings, því að ný löggjöf og
ný reglugerð hafði verið samin áð-
ur en af því yrði. Á sama tíma og
þessar stórfelldu breytingar urðu
á skipulagi og starfsháttum skól-
ans margfaldaðist fjöldi nemenda
og kennara svo og stofnana þeirra,
er skólinn þurfti að leita til um
ýmsa samvinnu. Sökum síbreyti-
legs fjölda nemenda og kennara og
nýrra verkefna, er að höndum bar
eftir því sem nær dró fullnaðar-
framkvæmd löggjafarinnar, varð
öll skipulagning miklu tímafrek-
ari og erfiðari en gerist, ef þróun
gengur fram með eðlilegum hraða.
Þessu fylgdi skortur á húsnæði
meiri en orð fá lýst og tímafrek
barátta fyrir nýjum mannvirkjum
og tækjum. Óhagræðið og fyrir-
höfnin sneiddi aldrei hjá yfir-
kennara, og enn kemur til ritun
gerðabóka á kennarafundum,
fjöldi annarra funda, nefnda og
ráðagerða, er vörðuðu hag skól-
ans. Auk þess, er hér hefur verið
talið, torveldaði verðbólgan hvers
konar áætlanagerð. Skal ekki
fleira talið í svipinn.
Ég hef ekki átt nánari samvinnu
við annan mann en Baldur. Svo
drengilegur var hann, heill, hrein-
skiptinn, jafnlyndur og ráðsnjall,
að ekki man ég dæmi þess, að þar
hlypi nokkru sinni snurða á þráð-
inn. Nemendur, kennarar og ann-
að starfslið trúði honum til góðra
hluta einna. Ég öfundaði Hannes
frænda hans og dáðist að honum
eftir gistinguna á Mel forðum, þar
sem hann tróð þæfinginn yfir Ey-
lendið. Það var þungt fyrir fæti,
en víð sýn og björt til fjalla. Sú
sporaslóð, er ég þræddi þar,
geymdist í minni og þróaðist til
skilnings á eðli þreks og dreng-
skapar. Ekki kann ég um sinn að
tjá Baldri þakklæti mitt fyrir
samfylgdina með öðrum hætti en
þessu dæmi.
Fágætt er slíkt jafnræði að
mannkostum og var með Baldri og
Jóhönnu konu hans. Ég votta
henni og börnunum samúð mína
og virðingu og þakka henni órofa-
hlut að starfsgiftu hans.
Broddi Jóhannesson.
Vorið 1942 hittust tveir norð-
lenskir sveitapiltar á skólagangin-
um í M.A., komnir þeirra erinda
að taka utanskóla próf upp í
þriðja bekk. Þótt undirbúningi
væri í ýmsu ábótavant, heppnaðist
þetta með harðneskjunni, og löng
sameiginleg skólaganga var hafin.
Þetta voru fyrstu kynni mín af
Baldri Jónssyni rektor sem nú er
látinn tæplega sextugur. Hann
sýndi strax í upphafi okkar kynna
það sem einkenndi hann alla ævi,
háttprýði, greind, dugnað, hóg-
værð og samviskusemi.
Baldur Jónsson fæddist á Mel í
Staðarhreppi í Skagafirði 31.
október 1923. Móðir hans var Ingi-
björg Magnúsdóttir húsfreyja og
faðir Jón Eyþór Jónasson bóndi.
Baldur lauk stúdentsprófi frá
M.A. 1946 og cand.mag.-prófi í ís-
lenskum fræðum frá Háskóla ís-
lands 1952, en ári síðar prófi í upp-
eldis-og kennslufræðum frá sama
skóla. Hann stundaði framhalds-
nám í norrænum þjóðfræðum við
háskólann í Uppsölum 1954—’55.
Með háskólanámi var hann ræðu-
skrifari á Alþingi. Hann kenndi
við miðskólann á Selfossi
1952—’54 og við skóla gagnfræða-
stigsins í Reykjavík 1955—’64. Þá
hóf hann störf við Kennaraskóla
Islands sem var að breytast í
Kennaraháskólann. Þar var Bald-
ur fyrst kennari, síðan aðstoðar-
rektor og Ioks rektor 1975.
Baldur var félagslyndur á há-
skólaárunum og átti sæti í Stú-
dentaráði á sögulegum tíma
1949—’50. Nefndastörf hans og fé-
lagsstörf önnur kann ég ekki að
telja.
Baldur kvæntist 1957 Jóhönnu
Jóhannsdóttur B.A. frá ísafirði.
Þau ejgnuðust tvo drengi og eina
stúlku, Sigurð, Jóhann og Ingi-
björgu. Samskipti okkar Baldurs
Jónssonar urðu mikil, náin og
löng. Allan menntskólann urðum
við samferða, alltaf í sömu bekkj-
ardeildum, og síðan lögðum við
stund á sömu greinar við háskól-
ann. Á þeim tíma vorum við um
hríð herbergisfélagar á Gamla
Garði. Við vorum þingskrifarar á
sömu vakt, svo árum skipti, og
baráttubræður í Vöku, félagi lýð-
ræðissinnaðra stúdenta. Af öllum
þessum löngu kynnum urðu mér
ljósir óvenjulegir kostir Baldurs.
Hann var ákaflega lundgóður og
hafði skemmtilegt skopskyn.
Hann var framúrskarandi hjálp-
samur og góðviljaður. Gjörhygli
hans í námi var mikil og óhvikul
samviskusemin til allrar skyldu.
Hann var stjórnvís og stjórnlag-
inn og mun ekki á mörgum hafa
mætt meira í embættisstörfum en
honum, þegar vandi Kennara-
háskólans var hvað mestur.
Þegar á Garðsárum okkar Bald-
urs kenndi hann alvarlegs sjúk-
dóms, en bar hann með svo mikl-
um sjálfsaga og æðruleysi, að fáir
vissu. Nú hefúr hann látið þann
leik sem við öll hljótum að bera
lægri hlut í. Þjáning hans varð
löng og ströng áður en lyki. Ég
kveð hann með miklu þakklæti.
Hann umbar galsa minn og grall-
araskap í langri samvist og brást
aldrei og síst þegar mest á reyndi.
Aldrei níddist hann á neinu sem
honum var til trúað og það var
bæði margt og erfitt. Baldur
Jónsson átti það drengsaðal að
vera vaskur maður og batnandi.
Hans er því sárt saknað.
Samúðarkveðjur mínar og
bekkjarsystkina okkar sendi ég
Jóhönnu, börnum þeirra og öðrum
ástvinum. Þeir sem mikið hafa
átt, hljóta löngum mikið að missa.
Gísii Jónsson
„Sælir eru hógværir því að þeir
munu landið erfa.“ Matt.: 5,5.
Heimsmyndin á þeim árum
markaðist af Vaðlaheiði að austan
og Staðaröxl og Tindastóli að vest-
an. Fyrir ungan kaupstaðarpilt
var það bæði ánægjuleg og þrosk-
andi mótun á viðkvæmu æviskeiði,
að eiga þess kost að dvelja á sumr-
um í skagfirsku sveitalífi, en mið-
punktur þeirrar tilveru var Mels-
bærinn á grundunum við Staðará,
en þar réðu ríkjum og yrktu jörð-
ina Ingibjörg föðursystir mín,
Magnúsdóttir frá Torfmýri í
Blönduhlíð, maður hennar Jón E.
Jónasson og synir þeirra, Magnús,
Baldur og Halldór, sem á þessum
árum voru bæði heima og heiman
við nám og störf, en dvöldu eins
oft og þeim var kleift í heimahús-
um, til að hjálpa til við bústörfin.
Ingibjörg og Jón á Mel hvíla nú
bæði í skagfirskri mold, en í dag
er kvaddur einn sonur þeirra,
Baldur Jónsson, rektor, sem fall-
inn er frá langt fyrir aldur fram.
Hvort sem litið er til baka til
hinna áhyggjulausu ára við Mels-
gilið, til skólaára Baldurs á Akur-
eyri, þar sem rifjaðar voru upp
minningar úr sveitinni á heimil-
inu á Brekkunni og sagðar
skemmtisögur af kennurum og
skólafélögum hans, — eða til þess
tíma, er Baldur Jónsson var í
blóma lífs síns, er víst að sú
skaphöfn er þegar var ljós við hin
fyrstu kynni, er óvanalega skýr og
hefur markað lífshlaup hans frá
upphafi til dauðadags. Ef reynt er
að lýsa henni í hnotskurn mótað-
ist hún í senn af óvanalegum hlý-
hug, léttri og græskulausri kímni,
skarpri greind, en kannski um-
fram allt af þeirri hógværð, sem í
helgri bók er getið sem einna
hinna beztu mannlegu eiginleika.
Baldur Jónsson sóttist ekki eftir
svokölluðum metorðum, sem móta
viðhorf nútímans, en vegna hæfi-
leika sinna og þess trausts, sem
hann fljótt öðlaðist í þeim störfum
er hann kaus að helga sig, tókst
hann snemma á hendur mikla
ábyrgð. Aðrir kunna betur að
rekja þau störf, en hafi nemendur
Kennaraháskólans tileinkað sér
að einhverju leyti lyndiseinkunn
rektors síns, hljótum við að eiga
marga úrvals kennara.
í tímans rás hefur heimsmynd
breytzt, kynni orðin með öðrum
hætti, en þau frændsemisbönd,
sem til var stofnað í æsku, vara
þótt farvegur þeirra breytist. En
mörg gátan er enn óráðin, þrátt
fyrir alla þekkingu og vísindi.
Fyrir fáum dögum var sá er
þessar línur ritar, staddur í fjar-
lægu landi. Eina nóttina birtist
draumsýn. Baldur frændi minn
Jónsson var kominn í heimsókn,
brosandi og kíminn. Skýr mynd en
stutt. Við heimkomu kom í ljós, að
þetta var nóttina sem hann lézt.
Innilegar samúðarkveðjur eru
sendar eiginkonu og börnum, Jó-
hönnu Jóhannsdóttur, Sigurði, Jó-
hanni og Ingibjörgu, frá mér og
mínu fólki. Blessuð sé minning
Baldurs Jónssonar.
Heimir Hannesson
Fáum mönnum er sú viska gefin
að kunna að kenna án orða. Og
fáum að færa frið með nærveru
sinni einni. Þetta var Baldri
frænda mínum gefið og þetta er
hugblær þeirrar myndar, sem
minningin teiknar á kveðjustund.
Á ófriðartíma í ungum huga átti
ég þá gæfu að bætast um stund í
barnahóp Baldurs, þegar land
skildi mig frá foreldrum. Tregur
stúdent sótti ég þá og oft síðan
tíma til lífsvisku Baldurs. Hann
kenndi án orða. Mildi hans, um-
hyggja og æðruleysi bætti hlýjum
litum í heimsmyndina, smækkaði
áhyggjurnar og færði frið. Frá
honum stafaði öryggi þess sem
hefur fundið sinn frið, sú viska
sem ekki verður með orðum sögð
og sú festa, sem á rót sína í mildi
en ekki afli.
Baldur var manna hæglátastur
en aldrei tómlátur, ekki afskipta-
samur en þó aldrei fáskiptinn.
hann var fámáll en sagði oft fleira
og betur en aðrir menn með litlu
brosi. Hann var dulur um eigin
hagi, en svipur hans var grímu-
laus og sagði allt það er menn
vildu vita, það að þessum góða
dreng liði vel. Hann lifði ekki
sjálfum sér en lifði vel.
Baldur vann sín miklu störf án
strits, umyrðalaust og fann Iaun
sín í starfinu sjálfu. Hann ræddi
störf sín tæpast og taldi þau sér
ekki til gildis, þó aðrir bæru lof á.
Hann var úrtölumaður um alla
upphefð og heiður og þurfti enda
einskis að utan. Fyrir Baldur var
heimilið sá miðpunktur heimsins,
sem önnur tilvera snerist í kring-
um en truflaði ekki. Á heimili
hans ríkti friður án kyrrstöðu, þar
var kyrrð yfir allri hreyfingunni. I
heimilishögum ríkti festa mild-
innar og það öryggi, sem flestir
menn leita en fæstir finna. Heim-
ili Baldurs ber allt hans svipmót
og hann bar þess. Því hann skap-
aði það ekki einn. Milli þeirra
hjóna, Baldurs og Jóhönnu, kluf-
ust ekki meiningar svo aðrir menn
vissu. Samfélag þeirra og barn-