Morgunblaðið - 28.06.1983, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 1983
37
ekki eftir voru vegtyllurnar einsk-
is verður hégómi.
Þótt Vilmundur hafi fyrst og
fremst verið kunnur vegna stjórn-
málaþátttöku sinnar átti hún síð-
ur en svo hug hans allan. Mér eru
ógleymanlegar þær stundir þegar
setið var yfir kaffibolla og spjallað
um lífið og tilveruna. Þegar talið
barst að innihaldsríkri ljóðlist
færðist Vilmundur allur í aukana.
Ljóð eins og Yngismey eftir Davíð,
þar sem ort er um mannlegar til-
finningar, þótti honum vænst um.
Sjálfur var hann mjög tilfinn-
inganæmur, en þó laus við það
sem við köllum tilfinningasemi.
Seinustu misserin var Vilmund-
ur óþreytandi við að útskýra fyrir
mér mannkærleik anarkismans,
þesssarar misskildu stjórnmála-
stefnu sem ranglega hefur verið
kennd við stjórnleysi. Ég hygg að
menn hafi almennt ekki gert sér
grein fyrir því hve frjálslyndi var
ríkur þáttur í lífsafstöðu hans.
Honum fannst óskir manna, vonir
og þrár svo margbreytilegar að
dauðlegir valdsmenn hefðu ekki
rétt til að setja fólki úrslitakosti í
lífinu. Innst inni hafði hann óbeit
á öllu valdi.
Fyrir kom að stjórnmálabarátt-
an varð miskunnarlaus og olli sár-
um. Þó að lagt væri til Vilmundar
með ósæmilegustu vopnum, minn-
ist ég þess ekki að hann hafi borið
kala til nokkurs manns. Þvert á
móti fannst mér það nokkrum
sinnum horfa til hreinna vand-
ræða hve fljótur hann var að
fyrirgefa og gleyma.
Vilmundur velti mikið fyrir sér
heimspekilegum og siðferðilegum
spurningum, spurningum um gott
og illt, rétt og rangt. Þá var það
ekki síst sjálft lífið, hamingja þess
og harmar, sem honum fannst
mikilvægt að brjóta heilann um.
Mannlífið var honum óþrjótandi
uppspretta til íhugunar. Vilmund-
ur leitaði víða fanga og var stór-
fróður um hinar aðskiljanlegustu
lífsskoðanir manna. Hann sagði
til dæmis að einar skemmtileg-
ustu stundir námsára sinna í
Bretlandi, hefði hann átt i rök-
ræðum um eilífðarmálin við kat-
ólska presta.
Virðing fyrir fólki var Vilmundi
í blóð borin. Þótt hann gagnrýndi
af hörku, neitaði hann að trúa því
að maðurinn sjálfur væri slæmur í
hjarta sínu. Trúin á mannfólkið og
traustið til samferðamannanna
var með ólíkindum.
Það er þyngra en tárum taki að
þurfa nú að kveðja Vilmund og
þola þá tilhugsun að eiga ekki eft-
ir að hitta hann framar. Við sem
höfum óttast að dauðinn sé lífsins
grimmi vetur reynum í dag að
halda höfði og trúa hinu gagn-
stæða. Þegar ég nú kveð hann
Vimma í síðasta sinn langar mig
að láta fylgja ljóð sem stundum
var haft yfir á Haðarstígnum.
Krrndi, þegar Hðlan þegir,
fuglinn krýpur lágt að .skjóli,
þegar kaldir vetrarvegir
villa sýn á borg og hóli,
sé ég oft í óskahöllum,
ilmanskógum betri landa,
Ijúflíng minn sem ofar öllum
íslendíngum kunni að standa,
hann sem eitt sinn undi hjá mér
einsog tónn á fiðlustrengnum,
eilíft honum fylgja frá mér
friðarkveðjur brottu geingnum.
I*ó að brotni þorn í sylgju,
þó að hrökkvi fiðlustreingur,
ég hef sæmt hann einni fvlgju:
óskum mínum hvar hann geingur.
(HKL)
Sé Guð til þá treysti ég honum
fyrir vini mínum. Megi þessi góði
drengur sofa rótt í kyrrð hinnar
hljóðu nætur.
Garðar Sverrisson
Það kemur margt upp í hugann
þegar minnast skal Vilmundar
Gylfasonar. Á stuttri starfsævi
kom þessi atorkusami eldhugi svo
vfða við að undrun sætir. Hvort
sem um var að ræða ritsmíðar,
fréttamennsku eða stjórnmála-
afskipti var framganga hans gædd
þvílíkum lífskrafti að fæstir urðu
ósnortnir.
Þegar horft er til baka eru
endurminningarnar ótal margar
og hver um sig góður vitnisburður
þessum óvenjulega manni.
Ég minnist kvöldstundar úr
menntaskóla þegar Vilmundur
lýsti hugmyndum sínum um
dagskrá úr verkum Jóhannesar úr
Kötlum til að flytja á jólagleði.
Þekking hans og skilningur á
verkum skáldsins var einstakur og
tilfinningin fyrir heildaráhrifum
verksins var næm.
Ég minnist samfunda á árunum
þegar Vilmundur var við sögunám
í Bretlandi. Umræðuefnið var
fréttamennska og bresk stjórn-
mál. Ég man að hann lýsti fyrir
mér verklagi þarlendra frétta-
manna og framgöngu þeirra í dag-
blöðum og sjónvarpi. Hann ræddi
þetta í sambandi við íslenska
þjóðmálaumræðu og lýsti hvernig
upplitsdjarfari fréttamennska
myndi skila okkur frjósamara
stjórnmálalífi og virkara lýðræði.
í gegnum þetta allt skein skilning-
ur, þekking og þroski manns, sem
raunverulega var að mennta sig.
Ég minnist almenns kosninga-
fundar úti á landi í vetur þar sem
Vilmundur hélt ræðu og loftið
varð rafmagnað. Þar fór kennar-
inn og mælskumaðurinn, sem á
ljóslifandi hátt dró upp myndir úr
stjórnmálum samtímans, tengdi
þær og skilgreindi. Undirtektir
fundargesta voru einstæðar. Þeir
höfðu komið til að sjá sinn mann
og hann hafði ekki brugðist þeim.
Þetta var líkast töfrum.
Slíkar smámyndir koma mér í
hug er ég kveð vin minn og félaga.
Þessar myndir renna saman og
verða að einu stóru listaverki.
Vilmundur var sífellt leitandi.
Viðfangsefnin áttu hug hans all-
an. Næmleiki skáldsins, fram-
kvæmdasemi stórhugans, þekking
sagnfræðingsins, skerpa gagnrýn-
andans, þolinmæði kennarans.
Allir þessi þættir gerðu Vilmund
svo eftirminnilegan.
Nú er þessi fjölhæfi vinur minn
allur. En þótt við njótum ekki
lengur kraftmikillar návistar
hans munu áhrif hans vara lengi.
Við Dröfn vottum Valgerði og
börnunum, foreldrum hans og
bræðrum og öðrum aðstandendum
dýpstu samúð.
Guömundur Kinarsson
Þegar mér var tilkynnt, að
Vimmi væri dáinn, varð mér fyrst
ljóst hversu vænt mér hafði
raunverulega þótt um hann. Það
er óbærilegt að missa góðan vin
svona snögglega og ég get ekki
sætt mig við það.
Með fráfalli Vilmundar Gylfa-
sonar hefur þjóðin misst meiri
háttar mann, bæði þjóðfélags-
gagnrýnanda, stjórnmálamann og
sanna manneskju.
I stjórnmálum brynja menn sig
og halda til orrustu. Þannig þekk-
ir þjóðin Vilmund. Hann fór í
krossferð gegn spillingu, í blöðum,
sjónvarpi og með stjórnmálaþátt-
töku. Honum varð ágengt, en hann
átti mörg verk óunnin. Þess vegna
er fráfall Vilmundar þjóðarmissir.
Stjórnmálabarátta Vilmundar
risti djúpt og mun dýpra en aðrir
stjórnmálamenn vildu vera láta.
Enginn einn maður hefur haft
jafnmikil áhrif á íslenzkt þjóðlíf
síðustu 7—8 árin, eða frá þeim
tíma er verulega fór að heyrast í
honum. Samt var hann aðeins 34
ára gamall.
Þegar Vilmundar Gylfason kom
frá námi árið 1973 fór hann að
hafa afskipti af þjóðmálum. Hann
vildi bæta íslenzkt þjóðfélag.
Hann lagði stund á frétta-
mennsku, kenndi við Menntaskól-
ann í Reykjavík og tók menn á
beinið í sjónvarpsþáttum. Við-
mælendur hans komust ekki upp
með moðreyk. Stíll og framganga
Vilmundar var nýmæli á íslandi.
Brátt var nafn hans á allra vörum.
Síðan fór hann að skrifa fastar
föstudagsgreinar í Vísi og svo
Dagblaðið. Þar velti hann upp
hverju málinu á fætur öðru og
skipta þessar greinar hans hundr-
uðum. Á þessum árum hóf hann
einnig afskipti af stjórnmálum,
var í framboði á Vestfjörðum í
kosningunum 1974 og hafði gaman
af. Og í kosningunum 1978 átti
hann stærstan þátt í stórsigri Al-
þýðuflokksins. Þá var hann aðeins
29 ára gamall.
Fram að þessu gekk nánast allt
upp hjá Vilmundi. En nú tók við
nýtt tímabil. Hann var orðinn
þingmaður og ég veit, að þessi ár
voru Vilmundi á margan hátt erf-
ið. Honum fannst þingmennskan
verða sér að vissu leyti fjötur um
fót. Hann var óþolinmóður og vildi
sjá árangur af verkum sínum.
Hann var ekki sú manngerð, sem
gat sætt sig við eilífar málamiðl-
anir. Hann var baráttumaður og
það tók hann sárt hversu lítt hon-
um varð ágengt í flokki og á þingi.
Og enn sárara þótti honum að
vera gagnrýndur fyrir að hafa
brugðizt vonum manna.
Hann brást ekki. Ytri aðstæður
gerðu honum ókleift að ná þeim
árangri, sem hann hefði kosið.
Hann var krafinn um kraftaverk.
Ég held, að fáir geri sér grein fyrir
því álagi, sem hvíldi á Vilmundi. í
honum sáu fjölmargir íslendingar
von um betra og heiðarlegra þjóð-
félag. En það var í harðan skalla
að höggva. Þess vegna m.a. stofn-
aði hann Bandalag jafnaðar-
manna.
Vilmundur Gylfason var magn-
aður stjórnmálamaður og hann
hafði sérstakt pólitískt skiln-
ingarvit. Hann var snöggur að
meta pólitísku stöðuna og hann sá
langt fram í tímánn. í því efni var
hann naskari en aðrir stjórnmála-
menn, sem ég hef þekkt.
En Vilmundur var ekki venju-
legur stjórnmálamaður. Hann fór
ekki troðnar slóðir. Hann var
maður nýrra tíma og nýrra hug-
mynda. Hann var djarfur og kom
víða við. Þótt mest bæri á
draumnum um betra þjóðfélag í
þingmálum Vilmundar, þá fór því
fjarri að hann einblíndi á mál af
því tæi. Á þeim fimm árum, sem
hann sat á Alþingi, sérhæfði hann
sig í fleiri málaflokkum en aðrir
þingmenn. Kannski af nauðsyn,
því hann var í raun einstæðingur
á Alþingi. Honum var annt um
verkalýðshreyfinguna, hann lét
mennta- og menningarmál sig
varða, hann var vel heima í efna-
hagsmálum, honum stóð ekki á
saraa, þegar dylgjað var í fjölmiðl-
um um einstaklinga, og tók upp
hanzkann fyrir minnihlutahópa.
Þótt Vilmundur hefði ekki hátt
um afrek sín, þá minntist hann
stundum stoltur á Bernhöftstorf-
una. Það var hann, sem gerði
endurreisn hennar kleifa á stutt-
um ráðherraferli sínum.
Vilmundur var maður mikilla
skapsmuna og tilfinninga. í þeim
skilningi var hann ekki það hörku-
tól, sem margir héldu. Hann var
óvæginn gagnrýnandi, og hann
var gagnrýndur harðlega. Því gat
hann tekið. En hann átti erfitt
með að sætta sig við ómerkileg
högg undir beltisstað. Þaðan af
síður gat hann þolað róg. Vil-
mundur fór ekki varhluta af hon-
um.
Hann var vinur vina sinna.
Hann gerði miklar kröfur til sjálfs
sín og hann gerði miklar kröfur til
annarra. Hann hafði mjög
ákveðnar skoðanir á mönnum og
málefnum, en ekki minnist ég
þess, að hann stundaði þá iðju að
tala illa um fólk. Hann gerði
greinarmun á mönnum og málefn-
um. Og þótt hann gagnrýndi menn
vegna verka þeirra eða afstöðu, þá
lét hann það ekki rugla mat sitt á
persónunum sem slíkum.
Vilmundur var mikil mann-
eskja. Honum var annt um ein-
staklinga og hann kunni að gleðj-
ast með öðrum. Hann var mikill
áhugamaður um skák og tefldi
reglulega. í vor fékk hann fréttir
af því, að níu ára gamall bekkj-
arbróðir Guðrúnar dóttur hans
hefði orðið skólaskákmeistari í
Austurbæjarskólanum. Hvað ger-
ir ekki Vilmundur? Hann hringir í
þennan unga mann, óskar honum
til hamingju og fer svo að ræða við
hann um skákíþróttina og ýmis-
legt annað. Ég þekki þennan unga
pilt, og ég veit að hann gleymir
þessu aldrei. Svona var Vilmund-
ur.
Hæfileikar Vilmundar voru af
ýmsum toga. Hann var kennari af
guðs náð, hann var blaðamaður af
guðs náð, hann var útvarpsmaður
af guðs náð. Og hann var húmor-
isti, eins og þeir gerast beztir.
Honum var margt til lista lagt.
Hann var sagnfræðingur, sem ef
til vill naut þess bezt af öllu að
gera útvarpsþætti, þar sem hann
gat ofið saman sagnfræði og
skáldskap. Hann var nefnilega
líka skáld. Og hann kunni að meta
góð skáld. Hann gerði útvarps-
þætti um eitt af eftirlætisskáldum
sínum, séra Matthías, og í einni af
síðustu þingræðum sínum vitnaði
hann í annan Matthías, ljóðið
Minningu um dreng eftir Matthías
Johannessen. Vilmundur flutti öll
erindin. Fyrsta og fjórða erindi
hljóða svona:
I svipnum hans sé ég æsku nkk&r
og eitthvað svo viðkvæman sumarstreng,
við skiljum vart þessi óblíðu örlög
sem ætla sér, vinur, þinn góða dreng.
Nú bíðum við þess að bráðum komi
þessi broslausi dagur — og svo þetta hö'gg.
Þegar liT okkar er að lokum aðeins
eitt lítið spor í morgundögg.
Þegar ég kveð Vimma, kveð ég
góðan vin, mann sem var kannski
of mikil manneskja til þess að
taka þátt í pólitík.
Mín dýpsta samúð er hjá Völu
og börnunum. Foreldrum, bræðr-
um og vandamönnum votta ég
einnig af alhug samúð mína.
Halldór Halldórsson
Með örfáum orðum vildi ég
mega minnast Vilmundar Gylfa-
sonar, alþingismanns og fyrrum
ráðherra, og heiðra minningu
hans. Fundum okkar bar nokkrum
sinnum saman, og eru mér sam-
skipti okkar og samtöl á þeim
fundum — þó ekki væru þeir
margir — mjög minnisstæð. Kom
þar margt til. Hinn sérstæði leit-
andi hugur hans og áleitnar
spurningar um réttarvörsluna var
sannarlega til þess fallið að vekja
mann til frekari umhugsunar um
stöðu slíkra mála í okkar litla
þjóðfélagi, sem kannski stundum
berst í bökkum í þeim efnum.
Krafizt var svara og viðhorfa af
slíkri skarpskyggni, að maður
hlaut að staldra við, líta upp úr
sinni möppu og reyna eftir beztu
getu að gera grein fyrir réttar-
farslegum gangi mála. Hreifst ég
af eldlegum áhuga hans og ein-
lægni í þessu sambandi, og er ég
sannfærður um, að framlag Vil-
mundar í þessum efnum sem og
öðrum samfélagsmálefnum hafi
haft veruleg áhrif. Hver þau áhrif
verða til frambúðar, verður sagan
ein að dæma um. Þær minningar,
sem ég á um Vilmund Gylfason,
eru og minningar um góðan dreng
og drengskaparmann í samskipt-
um.
Megi guðs blessun fylgja Vil-
mundi Gylfasyni og minningu
hans. Eiginkonu hans, Valgerði
Bjarnadóttur, börnum þeirra og
öðrum ættmennum sendi ég mínar
innilegustu samúðarkveðjur.
Hallvarður Einvarðsson
Allir menn hafa kosti, og allir
menn hafa galla, því að enginn er
fullkominn nema Guð. Vilmundur
Gylfason hafði marga galla, en
hann hafði miklu fleiri kosti, og
hann var svipmikill maður, sem
sópaði að. Það var eins og inn í
honum væri magnari, þannig að
hvort tveggja margfaldaðist, gall-
ar og kostir, og rót kæmist á allt í
kringum hann. Það var stór-
streymt umhverfis hann, og nú
hefur ein aldan breyst í holskeflu
og riðið yfir hann, svo að hann er
allur.
Mér fannst einkum til um þann
ótrúlega þrótt, sem hann hafði —
það mikla líf, sem var í honum.
Hann var réttnefnd hamhleypa.
Hann var og einn ódeigasti maður,
sem ég hef fyrir hitt, þorði alltaf
að segja sína skoðun, þegar við hin
þögðum. Hann var að vísu fljót-
fær, en hitti oftar en ekki í mark.
Vilmundur Gylfason ólst upp á
miklu menningarheimili og hlaut
góða menntun í breskum háskól-
um. Hann var frjálslyndur maður
fordómalaus og víðsýnn, eins og
aðrir af hans kyni, þótt honum
hætti til nokkurrar dómhörku um
menn. Hann átti stuttan en mjög
ævintýralegan stjórnmálaferil,
sem öll þjóðin þekkir. Ilinn glæsi-
legi kosningasigur Alþýðuflokks-
ins 1978 var honum öðrum fremur
að þakka, á Alþingi bar hann fram
ýmis merkileg mál þau fimm ár,
sem hann átti þar sæti, og í kosn-
ingunum 1983 tókst honum, ekki
nema hálffertugum, að stofna nýj-
an stjórnmálaflokk, Bandalag
jafnaðarmanna, og vinna fjögur
þingsæti, og var það vel af sér vik-
ið. Ég held, að hann hefði bætt úr
mörgu, ef hann hefði lifað lengur,
þótt ekki væri ég í flokki hans.
Fæsta þá, sem sáu Vilmund
Gylfason í bardagaham í sjón-
varpssal eða á kappræðufundi,
hefur líklega grunað, að hann var
í eðli sínu viðkvæmur, ljóðelskur
húmanisti. Hann gaf út tvær
ljóðabækur, og fannst mér mörg
ljóðin í hinni síðari góð. Kuldi var
ekki til í honum, stundum var þar
ofsi, en oftar hlýja. Hann var ör-
látur maður, gaf af sjálfum sér og
öllu því, sem hann átti. Hann
hafði ágæta kímnigáfu, var
hressilegur í viðmóti og glaður á -
góðri stund. Hann átti sér að vísu
nokkra öfundarmenn, eins og við
var að búast, en einnig marga vini,
og leyfi ég mér að telja mig í
þeirra hópi. Hann átti einnig
ágæta konu, Valgerði Bjarnadótt-
ur. Það var gaman að heimsækja
þau hjónin, og þau voru gestrisin
að gömlum íslenskum sið. Ég
sendi henni, börnum þeirra, for-
eldrum Vilmundar og öðrum ætt-
ingjum innilegar samúðarkveðjur.
Hannes Gissurarson
Vilmundur Gylfason var einn af
þeim mönnum sem maður kemst
ekki hjá að taka eftir, hvort sem
hann var í fjölmenni eða einn á
ferð. Svo litskrúðugur og sérstæð-
ur var hann sem persónuleiki að
umhverfið virtist ósjálfrátt breyt-
ast þegar hann birtist. Allt frá því
að við strákarnir stofnuðum skák-
klúbba og málfundafélög á skóla-
árum, þar til hann var orðinn einn
af stormklukkum þjóðfélagsins,
hélt hann áfram að hrífa menn
með sér með óbifandi sannfær-
ingarkrafti, eða hrista svo upp í
öðrum að þeir vissu vart hvað
sneri upp eða niður. Slíkum manni
er ekki auðvelt að lýsa í fáum orð-
um. Allar þær minningar og hugs-
anir sem þjóta í gegnum hugann á
þessari stundu myndu nægja sem
efni í heila bók, ef ekki bókaflokk.
Vilmundur var fæddur 7. ágúst
1948, sonur hjónanna Gylfa Þ.
Gíslasonar prófessors og fyrrum
alþingismanns og ráðherra, og
Guðrúnar Vilmundardóttur. Hann
var annað barn þeirra hjóna, en
þau hafa eignast þrjá syni, Þor-
stein, Vilmund og Þorvald. Strax á
unga aldri kom í ljós að Vilmundi
var óvenju margt til lista lagt.
Kornungur náði hann góðum
árangri sem skákmaður og áhugi
hans á félagsmálum leiddi til þess
að hann var kosinn formaður í
fjölda félaga sem við æskuvinir
hans stofnuðum okkur til ánægju
og þroska. Honum lá alltaf mikið
á hjarta og var farinn að gefa út
fjölritað blað í barnaskóla. Þegar
kom í gagnfræðaskóla tók við rit-
stjórn skólablaðsins „Huginn" í
Hagaskóla og formennska í nem-
endafélaginu. Á þessum árum vur
hann farinn að yrkja ljóð, og vildi
endurbæta heiminn með ljóðum
eins og við hinir, sem töldum að
draga ætti allt í efa, og að ræktun
efans væri vísasta leiðin til ‘.ann-
leikans. Þessum eiginleika hélt
hann allt til dauðadags. Hann
ræktaði efa sinn öðrum nu nnum
fremur. Hann vildi alltaf g>ra bet
ur, ganga lengra í því að breyta til
að bæta.
Þegar við félagarnir hófum nám
í Menntaskólanum í Reykjavík
haustið 1964 var hann kjórinn
formaður nemendaráðs þriðja
bekkjar, og í ritnefnd árið eftir.
Þennan vetur birtist oftir hann
ljóð í skólablaðinu, hástemmt eins
og þá var í tísku. Þetta ljóð, sem
ber heitið „Hvað veistu, veröld?"
hefur orðið mér mjög hugstætt
vegna þess að það lýsir á listræn-
an hátt þeirri djúpu alvöru sem
bjó að baki alls sem hann hugsaði.
Ég leyfi mér að rifja hér upp síð-
ustu erindi þessa ljóðs:
í lcit að því scm liAið cr
þá lifn&r dauáinn fvrir mcr.
I dotrun þá cr dagur minn aii falla.
Kn ó hvc mig langar að líkjartt því
scm lifir og dcyr, en vaknar á ný.
f cyðimórk lífsins cr andvana blótnstur aó kalla.
Sá sem yrkir þessar ljóðlínur
SJÁ NÆSTU SÍÐU