Morgunblaðið - 28.06.1983, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 1983
33
anna þriggja var á rammari
grunni en oftast virðist um sam-
félög á öld eigingirni. Þetta sam-
félag var lán Baldurs. Pyrir það
varð líf hans fyllra en flestra.
Baldur var heimakærasti maður
sem ég hef þekkt. I því friðsama
en glaðværa húsi, Ásvallagötu 28,
kom lífsfyllingin til hans, hann
þurfti ekki að fara um heiminn og
snúa við steinum í leit hennar.
Hann skildi við börn sín fyrr en
hann ætlaði en hann skildi við þau
í meiri þroska, við meira öryggi og
í betri höndum en feður geta al-
mennt vænst. Þau guldu honum
líka skuld sína betur en nokkur
faðir væntir. Þau stóðu við hlið
hans i þessu síðasta erfiða stríði
af því einstaka æðruleysi, sem ein-
kenndi Baldur sjálfan og hann
mat svo hjá öðrum.
Síðasta gjöf Baldurs til ástvina
sinna var erfið viðtöku en verður
okkur dýrmæt þegar fram líða
stundir. Hann átti lengi í þeirri
lokaorrustu sem allir tapa en
barðist svo vel og af slíku æðru-
leysi að enginn mun gleyma. Þeir
sem á horfðu munu síður tapa átt-
um í volæði yfir smámunum,
þeirra mat á hvað er smátt og
hvað er stórt er annað en áður.
Frá honum stafaði fegurð og
mildi, mitt í stríði og myrkri.
Hann kenndi án orða til hinstu
stundar.
Börnum Baldurs, Sigurði, Jó-
hanni og Ingibjörgu, og konu
hans, Jóhönnu, get ég ekki með
orðum tjáð samúð mína. Þau
bjuggu Baldri gott líf og þá fegurð
í lokin, sem við hin erum svo
þakklát fyrir. Sú fegurð var af
þeim sama meiði og sú fegurð, sem
sigrar dauðann að lokum. Guð
geymi þennan góða dreng.
Jón Ormur Halldórsson.
Senn eru 75 ár liðin síðan Kenn-
araskóli fslands tók til starfa.
Tuttugu ár eru síðan skólinn flutti
í hús sitt við Stakkahlíð en röskur
áratugur frá því Kennaraháskóli
íslands var settur á stofn; arftaki
Kennaraskólans, sprottinn úr
jarðvegi þeirra umbrota, sem ein-
kenndu sjöunda áratuginn.
Magnús Helgason og Freysteinn
Gunnarsson stýrðu skólanum í
hálfa öld og fimm árum betur en
undanfarin tuttugu ár hafa tveir
menn farið þar með forystu, þeir
Broddi Jóhannesson og Baldur
Jónsson, en Baldur var kjörinn
rektor Kennaraháskólans 1975 og
endurkjörinn 1979. Aðstoðarrekt-
or var hann frá stofnun KHÍ 1971
og þar áður yfirkennari við gamla
kennaraskólann lengst af frá því
dr. Broddi tók við skólastjórn.
Hér er ekki staður né stund til
að fjalla um þróun kennaramennt-
unar á íslandi. Á því sviði er mikið
verk óunnið, einkum að rekja
þræði úr sögu síðustu 20 ára, sem
voru svo viðburðarík enda urðu á
þeim tíma alger þáttaskil í skipan
starfsmenntunar kennara í land-
inu. Fullyrða má að Baldur Jóns-
son frá Mel í Skagafirði, sem við
kveðjum í dag hinstu kveðju, átti
með störfum sínum, fyrst við
Kennaraskólann og síðar Kenn-
araháskólann, veigamikinn þátt
og farsælan í umbótastarfi þess-
ara ára. — Aðrir, sem voru dag-
legum störfum hans við skólann
nákunnugri en undirritaður,
munu nú eða síðar lýsa verkum
hans á þeim vettvangi. Hann helg-
aði skólanum starfskrafta sina
óskipta af þeirri trúmennsku, lát-
leysi og ósérhlífni, sem einkenndi
allt hans líf bæði embættisstörf og
persónuleg samskipti við fólk. —
Hér verða aðeins nripuð á blað
sundurlaus persónuleg minninga-
brot sem koma í hugann á svipulli
stund. —
Við Baldur Jónsson vorum sam-
sýslungar — nær jafnaldra — og
hann var aðeins einum bekk á
undan mér þau þrjú ár, sem við
áttum samleið í Menntaskólanum
á Akureyri. Samt voru persónuleg
kynni okkar lengi framan af árum
næsta lítil. Þegar ég hóf störf við
Æfingaskóla KHÍ fyrir röskum
áratug urðu samskipti okkar
hinsvegar veruleg og oft hittumst
við daglega. Við hlutum að fjalla
um mörg sameiginleg viðfangs-
efni, sum örðug úrlausnar. Því er
ekki að leyna að okkur greindi oft
á um ýmisleg efni. Við skoðuðum
menntun kennara oft og tíðum af
ólíkum sjónarhóli og vorum komn-
ir til sameiginlegra verka eftir
nokkuð mismunandi leiðum.
En þótt undirritaður sjáist lítt
fyrir í orðaskiptum og sé líklega
stundum óvæginn í daglegu þrasi,
ef menn standa vel við höggi, þá
varð okkur þessi hvatvísi mín
sjaldan til verulegra óþæginda.
Þetta er til marks um ljúft skap
Baldurs og góðvilja. — Má ég nú
minnast þessa með þakklæti. —
Kennaraskólinn bjó við ótrúlega
erfið starfsskilyrði á árunum
kringum 1970 og raunar bæði fyrr
og síðar þótt um þverbak keyrði
um þetta leyti. Hefir löngum
reynst erfitt að gera yfirvöldum
þetta skiljanlegt. Það veit ég með
vissu að starfsdagur Baldurs var á
þessum árum oft ákaflega langur
og þreytandi. Stundum mun sum-
arleyfið líka hafa orðið býsna
ódrjúgt.
Eftir 1970 hófst svo hið torsótta
verk, sem enn stendur yfir, að
færa starfshætti kennaranámsins
af almennu framhaldsskólastigi á
háskólastig og laga það jafnframt
að kröfum um breytta starfshætti
í grunnskólanum.
Á þessum óvissu tímum þegar
sviptivindar breytinga og nýjunga
skullu yfir var það vafalaust far-
sælt að skólinn naut forsjár Bald-
urs Jónssonar. Persónulegir eig-
inleikar hans gerðu hann einkar
vel til þessa hlutverks fallinn.
Hanh var gæddur ágætum hæfi-
leikum og skýrleik í hugsun, þekk-
ing hans yfirgripsmikil ekki að-
eins á sérsviði hans, heldur einnig
almennt og um skólamál sérstak-
lega. — Hér skipti þó mestu máli
að Baldri var gefin óvenju traust
skapgerð. Hann var jafnlyndur og
rólegur á hverju sem gekk. Per-
sónulegur hlýleiki í viðmóti var
áberandi eiginleiki í dagfari hans
og umgengni. Kennurum og nem-
endum þótti ákaflega gott að leita
til hans með vandamál sín og
drógu ekki í efa einlægan áhuga
hans að verða að liði og greiða
götur manna eftir bestu getu. Um
þetta get ég borið vitni af eigin
raun og sama hefi ég heyrt frá
öllu samstarfsfólki hans.
Mannkostir Baldurs, kjarkur
hans og hugarró, komu hvað skýr-
ast i ljós í hinu langa sjúk-
dómsstríði, sem hann varð að
heyja síðustu árin. Þessu kynntist
ég nokkuð síðustu mánuðina, sem
hann lifði. —
Atvikin höguðu því svo að ég
heimsótti hann alloft undanfarna
mánuði, stundum vikulega. Fyrir
þessar samverustundir er ég sér-
lega þakklátur. — Baldur miðlaði
mér mikilvægum upplýsingum um
ýmislegt varðandi starfsemi
Kennaraháskólans og stöðu ein-
stakra verkefna, sem skólinn
stendur andspænis um þessar
mundir. — Mér kom það satt að
segja nokkuð á óvart hve viðhorf
okkar til kennaramenntunar virt-
ust svipuð i grundvallaratriðum
og þá ekki síður hvaða verkefnum
á vegum skólans væri brýnast að
sinna. — Þessar viðræður verða
mér minnisstæðar.
Þessar komur mínar í stofuna á
Ásvallagötu 28, þegar daginn var
tekið að lengja og nálægð vorsins
lá í loftinu, gáfu mér líka sýn á
einn þátt í lifi Baldurs, sem ég vil
gjarnan nefna úr því ég á annað
borg sting niður penna.
Baldur Jónsson var ábýggilega
heimakær maður í bestu merk-
ingu þessara orða. Heima vildi
hann vera meðan þess var nokkur
kostur. Ástúðin og hlýjan í sam-
skiptum þeirra hjóna og barnanna
leyndi sér ekki. Kannski skiptir að
lokum ekkert máli nema þetta
. eitt.
Mér finnst um fáa menn megi
segja með meiri sanni en Baldur
Jónsson frá Mel að hann mátti
ekki vamm sitt vita í neinu og á
engu níðast því sem honum var til
trúað.
Jónas Pálsson
Dcyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur id sama,
Þessi orð hinna fornu fræða fela
í sér æðruleysi og yfirvegun. Þau
votta um djúpan skilning þess er
mælir, sátt við lífið og óumflýjan-
legar staðreyhdir þess. Þau eru
einnig formáli annarra orða sem
boða háleita lífsstefnu:
en orðstír
deyr aldregi,
hveim er sér góðan getur.
Við nemendur KHÍ fengum full-
lítil kynni af rektor okkar, Baldri
Jónssyni, næstliðna tvo vetur. Við
vissum að hann háði baráttu sína
um iífið, við vissum einnig að
hann rækti embætti sitt að ystu
mörkum þess, er heilsufar hans
leyfði, var og slíks von þar sem
hann var.
Baldur var mildur stjórnandi og
ætíð hlýr í viðmóti, gott til hans
að leita með erindi. Hann hlustaði,
skilningur hans á vandamálum
var sannur, ráð gaf hann eftir
bestu samvisku og hvikaði þá
hvergi frá samvisku sinni. Hann
hafði lag á að skýra afstöðu sína
þannig, að þótt um ágreining væri
að ræða, hlaut gagnkvæmur skiln-
ingur að ríkja.
Við minnumst hans með hlýju
og virðingu og vottum fjölskyldu
hans, ættingjum og vinum inni-
lega samúð okkar.
Vísan hér á undan, úr Hávamál-
um, er verðug eftirmæli um jafn
ágætan mann.
Hvíl í friði Baldur Jónsson.
Nemendur KHÍ
Margs er að minnast við fráfall
Baldurs Jónssonar, rektors Kenn-
araháskóla íslands, en hæst í
minningunni ber sjálfa manngerð-
ina.
Eftir rúmlega 20 ára samstarf
við hinar fjölbreyttustu aðstæður
skólastarfsins, stendur ljóslifandi
minningin um hið einstaka and-
lega jafnvægi og traustu skaphöfn
þessa greinda, dula og tilfinn-
inganæma manns. Aldrei var
kvartað um annríki og af skilningi
og nærgætni var hann ætíð reiðu-
búinn að hlusta á vandamál sam-
starfsmanna jafnt og nemenda.
Athugull og æðrulaus hlýddi hann
á skoðanir og röksemdir, en lét
ógjarnan sínar skoðanir í ljósi að
fyrra bragði. Ekki skorti hann
sjálfstæði í skoðunum og var fast-
ur fyrir ef því var að skipta. Hann
tók tillit til skoðana annarra og
fylgdi þeim eftir, ef hann taldi
þær vera málstaðnum til góðs.
Málflutningur hans einkenndist af
hógværð og óeigingirni en mál-
efnalegri festu. Aldrei var kvartað
um álag né þunga byrði marg-
þættra starfa á ábyrgðarmiklum
starfsferli. Orðið þreyta viðhafði
hann aldrei um sjálfan sig svo ég
viti, ekki einu sinni eftir að veik-
indi og þjáningar tóku að hrjá
hann. Á sjúkrabeði hélt hann sínu
andiega jafnvægi til hins siðasta
og fylgdist af áhuga með mönnum
og málefnum. Gjarnan ræddi
hann um málefni Kennaraháskól-
ans og vakti fleiri spurningar, en
svör voru við.
Frá fyrstu samstarfsárum
okkar Baldurs og ætíð síðan var
mér ljós sú mikla ást og umhyggja
er hann bar fyrir fjölskyldu sinni,
Jóhönnu konu sinni og börnunum
þremur, Sigurði, Jóhanni og Ingi-
björgu. Kynni mín af heimili
þeirra hjóna sannfærðu mig um
að persónueinkenni Baldurs nutu
sín í enn ríkari mæli í samskiptum
við fjölskylduna. Einnig þar ein-
kenndu ljúfmennska og tillitssemi
far hans allt en jafnframt var
hann hin trausta kjölfesta heimil-
isins. Tilfinningar hans til fjöl-
skyldunnar voru ríkulega endur-
goldnar ekki síst þegar mest á
reyndi í veikindum hans og hafa
vafalaust verið honum meira virði
en orð fá lýst.
Áhrifa samferðamanna gætir
löngu eftir að þeir eru horfnir.
Þökk fyrir samfylgdina og þau
spor sem hún skilur eftir í minn-
ingunni.
Ég votta eiginkonu og börnum
mína dýpstu samúð og vona að
minningin megi lýsa ykkur um
ókomin ár og lina þjáningar líð-
andi stundar.
Sigríður Valgeirsdóttir
I hugum íslendinga táknar
Jónsmessan sigur vors og lífs í
landinu. Þá er döggin máttug og á
Elífsfjalli fljóta upp óskasteinar.
Þjóðtrúin greinir frá stúlku sem
fann þar stein og óskaði sér. Hún
var samstundis stödd í veislu í
veglegri höll. En hún stóðst freist-
inguna, kastaði steininum og varð
farsæl í héraði.
Nú er til moldar borinn Baldur
Jónsson, rektor okkar í Kennara-
háskólanum. Við minnumst hans
sem samverkamanns og yfir-
manns en þó fyrst og fremst vinar
sem vildi hvers manns götu
greiða.
Af þeim tíma sem liðinn er frá
stofnun skólans 1971 hefur Baldur
verið rektor í átta ár. Þessi ár
hafa á ýmsan hátt verið tíðinda-
söm. Skólinn hefur verið í vexti og
örri mótun. Á slíkum tímum mæð-
ir mikið á stjórnandanum sem
verður að sýna hvort tveggja í
senn: sveigjanleika og staðfestu.
Baldur Jónsson var ávallt reiðubú-
inn að hlusta á tillögur kennara og
nemenda og var öðrum gleggri að
meta gildi breytinga. Styrkur
hans sem stjórnanda lá þó fyrst og
fremst í trú hans á manninn, trú
hans á íslenskan arf og trú hans á
að gefa mönnum og málefnum
svigrúm til að þróast. Stjórn hans
var án stóryrða og einkenndist af
alúð. Aldrei urðu fundir svo langir
og hvimleiðir að rektor ætti ekki
til góðlátleg gamanyrði og bros á
þreytulegu andliti. Viðnámsþrótt
sækja menn í sólskin löngu liðinna
sumra — sólnætur fyrir norðan
þegar steinar fljóta upp á dumb-
rauðum fjöllum.
Skóli á hausti er ávallt annar en
sá sem var í vor. í þetta sinn yerð-
ur breytingin mikil í KHÍ. Skólinn
horfir á bak leiðtoga sínum á
besta aldri. Baldur Jónsson kemur
ekki til starfa oftar. Það er skarð í
mannhringinn og við munum
sakna hans í önn dagsins.
Baldur Jónsson var maður
þeirrar gerðar að hefði hann fund-
ið óskasteininn á Elifsfjalli hefði
hann líklega fleygt honum eins og
stúlkan í sögunni. Hann var tor-
trygginn á skjótfengnar lausnir og
miklar ákvarðanir. Hann var far-
sæll maður í lífi og starfi. Þær
lýsa honum best þjóðsögurnar að
norðan þaðan sem hann kom.
Dauðinn hefur boðað til fundar.
Það fundarboð fáum við öll að lok-
um. Nú lauk svo fundi að helstríð-
ið varð að Jónsmessunótt.
Við þökkum Baldri samfylgdina
og færum fjölskyldu hans samúð-
arkveðjur.
Starfsfólk við
Kennaraháskóla íslands
Baldur Jónsson rektor er látinn
fimmtíu og níu ára að aldri. Hann
var fæddur á Mel í Skagafirði,
sonur hjónanna Jóns Eyþórs Jón-
assonar og Ingibjargar Magnús-
dóttur. Móðir hans lést fyrir
þremur árum, en faðir hans fyrir
ári og voru bæði á níræðisaldri.
Baldur lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum á Akureyri árið
1946. hann nam íslensk fræði við
Háskóla íslands og lauk cand.
mag.-prófi 1952. Hann stundaði
framhaldsnám í norrænum þjóð-
fræðum við Uppsalaháskóla um
eins árs skeið og nam uppeldis-og
" kennslufræði við Háskóla íslands.
Baldur kenndi íslensku við skóla
gagnfræðastigsins í um ellefu ár,
en réðst til Kennaraskóla íslands
árið 1964. Sá skóli og arftaki hans,
Kennaraháskólinn, varð síðan
starfsvettvangur hans til æviloka
eða í nítján ár. Þetta tímabil varð
viðburðaríkt í sögu kennara-
menntunar á íslandi. Talsverðar
breytingar urðu á stöðu Kennara-
skólans og gegndi hann nánast
hlutverki almenns menntaskóla
um skeið og tók við miklum fjölda
nemenda. Þetta voru um margt
erfið ár við slæm starfsskilyrði.
Samtímis er hafinn undirbúning-
ur að stofnun Kennaraháskólans
og voru lögin um stofnun hans
samþykkt 1971. Árin 1971—1974
voru um margt millibilsár, þar
sem fjölmennir árgangar luku
námi eftir eldri skipan samtímis
því sem ný skipan var tekin upp
með mörgum krefjandi viðfangs-
efnum. Eftir þetta tók við annas-
amt tímabil frekari mótunar hins
nýja skóla eftir því sem reynsla
hans og starfsliðsins óx. Þetta
tímabil varir enn.
Baldur Jónsson tengdist fljótt
stjórnunarstörfum eftir að hann
koma að Kennaraskólanum. Hann
varð yfirkennari 1967, aðstoðar-
rektor Kennaraháskólans 1971,
kjörinn rektor 1975 og endurkjör-
inn 1979. Hann átti aðeins eftir
fáar vikur í starfi til að ljúka síð-
ara kjörtímabili sínu, er hann lést
fyrir aldur fram. Enginn einn
maður hefur starfað jafn mikið og
Baldur að stjórnun í menntastofn-
unum kennara á því viðburðaríka
skeiði, sem lýst var að nokkru hér
að framan.
Rektorsstörf í KHÍ sem og víða
annars staðar eru mjög fjölþætt
störf og reyna á manninn allan er
starfanum gegnir. Starfslið KHÍ
hefur ólíkan bakgrunn menntunar
og reynslu. Því er skipað saman í
stjórnunareiningar eða skorir eft-
ir kennslugreinum. Allir eiga þó
að vinna að einu marki — mótun
heilsteyptrat kennaramenntunar.
Það er mikið komið undir rektor
skólans, hvernig tekst að tengja og
samstilla starfsliðið til að vinna
að settu markmiði. Á hröðu mót-
unarskeiði skólans reynir meira á
þetta en ella, þegar finna þarf
leiðir og útfærslur er svara kröf-
um tímans.
Baldur Jónsson hafði margt til
að bera, er gerði honum kleift að
takast á við vandasöm viðfangs-
efni skólans. Hann var jákvæður í
viðhorfum, umburðarlyndur og
hreinskiptinn stjórnandi, er starf-
aði fyrir opnum tjöldum og leitaði
eftir hugmyndum samstarfsfólks-
ins að úrlausn helstu viðfangs-
efna. Hann lét nemendur njóta
sanngirni í samskiptum og mat
hugmyndir þeirra og tillögur eigi
síður en annarra.
Undirritaður var náinn sam-
starfsmaður Baldurs rektors í
fjögur ár. Þessi tími verður mér
lengi minnisstæður og margt hef
ég lært af Baldri á þessum tíma.
Fyrir það verð ég honum ævinlega
þakklátur. Ég varð vitni að því,
hvernig hann leitaði lausna á erf-
iðum málum og yfirvegaði þær í
ljósi þekkingar sinnar á bak-
grunni og þróun skólastarfs í KHÍ.
Baldur varði miklum tíma til að
sinna málum annarra þátta skóla-
starfsins en grunnnáms kennara.
Hann tók mikinn þátt í skipulagn-
ingu endurmenntunar fyrir starf-
andi kennara og fagnaði árangri
af því starfi; vann að undirbúningi
og stjórnun framhaldsdeilda við
skólann; réttindanámi grunn-
skólakennara og uppeldis-og
kennslufræðinámi fyrir fram-
haldsskólakennara í tækni-og
verkgreinum.
Áhugi Baldurs fyrir frekari
þróun kennaramenntunar í land-
inu beindist að ýmsum atriðum,
en tvennt vil ég nefna hér sér-
staklega. Hann taldi að tengsl
KHÍ og annarra kennaramennt-
unarskóla þyrfti að efla og endur-
skoða og hann hvatti til þess að
skipulagt yrði framhaldsnám
fyrir starfandi skólastjóra og yfir-
kennara.
Að loknum starfsdegi Baldurs
Jónssonar við KHÍ er ljóst að
margt hefur áunnist. Ung stofnun
hefur þróast og mótast. Einna at-
hyglisverðust er að mínu mati
þróun innra starfs skólans og þess
skipulega samstarfs sem komist
hefur á með starfsliði hans.
Baldur Jónsson var að eðlisfari
hægur og hlédrægur maður, sem
ekki barst mikið á. Hann var glað-
sinna og einstaklega ljúfur maður
í allri viðkynningu.
Baldur kvæntist 10. júní 1957
eftirlifandi konu sinni, Jóhónnu
Jóhannsdóttur skjalaþýðanda, og
eignuðust þau þrjú börn, sem öll
dvelja í foreldrahúsum. Þau eru,
Sigurður, fæddur 1960 og lærir
flugumferðarstjórn, Jóhann,
fæddur 1962, laganemi við HÍ og
Ingibjörg, fædd 1965 og er í
menntaskóla. Þau áttu saman
traust og gott heimili ríkt af trún-
aði og samhjálp. Ég veit að Baldri
var það mikils virði og hann lét
ekki ytri aðstæður og boð um
mannvirðingar slíta sig frá konu
og börnum. Baldur barðist við ill-
an sjúkdóm í rúm tvö ár. Við sem
fylgdumst með þeirri baráttu úr
nokkrum fjarska fengum að
reyna, hvað hugur hans var bund-
inn skólanum, málefnum hans og
SJÁ NÆSTU SÍÐU