Morgunblaðið - 13.07.1983, Page 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. JÚLÍ 1983
Til áminningar fyrir
dr Gunnlaug Þórðarson
— eftir Halldór
Kristjánsson
í sambandi við ritgerð dr.
Gunnlaugs Þórðarsonar um
áfengismál í Morgunblaðinu 29.
júní langar mig til að benda hon-
um og lesendum hans á nokkur
atriði.
Upphafsorð doktorsins eru
þessi: „Það er óumdeilt, að vín og
vínyrkja eru aflvakar menningar
og lista vestrænna þjóða."
Enda þótt þessi fullyrðing kynni
að vera rétt er hún alls ekki óum-
deild. Og ég fyrir mitt leyti vildi
gjarnan sjá hvernig dr. Gunnlaug-
ur rökstyður þessa kenningu að
áfengið sé aflvaki menningar og
lista. Það er víst orðið tímabært
að benda mér, sjötugum mannin-
um, á þær röksemdir.
Dr. Gunnlaugur segir að áfengi
sé gott meðal til að róa menn,
hentugt svefnmeðal og flestu
betra til sátta meðal manna.
Hvers vegna skyldi vera sagt að
menn verði „saupsáttir", þegar
þeir láta hendur skipta og reyna
að beita ofbeldi? Ætli það sé ekki
vegna þess að þjóðin hafi talið sig
hafa reynslu af slíku missætti, þar
sem menn supu áfengi? Er nokkur
svo lokaður fyrir umhverfi sínu að
hann viti ekki um neitt missætti;
voðaverk og óhæfu sem rekja
verður til þess að menn neyttu
áfengis?
Dr. Gunnlaugur segir að með
áfengi standi mönnum flestar dyr
opnar og lýsir fagurlega gleði
manna og þakklæti ef þeim sé gef-
in vínflaska eða launaður greiði
með henni. Kannske mætti svo
minna hann á orðtak um að úti sé
vinskapur þegar ölið er af könn-
unni.
Enn segir dr. Gunnlaugur að
„vínlausan mannfagnað vanti alla
uppljómun". Það er hans smekkur
og því getum við auðvitað ekki
breytt. En sem betur fer mun það
vera minnihluti manna sem er svo
háður áfengi að hann taki undir
það að vínlausan mannfagnað
vanti alla uppljómun.
Svo talar Gunnlaugur um brúð-
kaupið í Kana. Ekki geri ég ráð
fyrir að neinn kunni að greina frá
áfengismagni þess sem þar var
drukkið. A hitt má minna að nú
vita vísindamenn að áhrif léttra
drykkja fara eftir því hvað menn
halda sig hafa drukkið. Það koma
fram „áfengisáhrif" ef menn halda
sig hafa drukkið áfengi þó að svo
hafi ekki verið.
Ég mun ekki fjölyrða um þó að
mér virðist dr. Gunnlaugur að
nokkru rugla saman AA og SÁÁ.
AA-samtökin hafa það að grund-
vallarreglu að sækjast ekki eftir
né þiggja opinberan fjárstyrk. Því
þarf að búa til ný samtök ef AA-
menn vilja reka stofnanir. Það
voru AA-menn sem stofnuðu Bláa
bandið og AA-menn hafa átt og
eiga mikinn þátt í SÁÁ, en því má
þó alls ekki rugla saman.
„Árum saman hafa góðtemplar-
ar barist gegn áfengisneyslu en án
árangurs," segir dr. Gunnlaugur.
Þetta er meiriháttar della og
vegna þessarar fjarstæðu skrifa
ég þessi orð.
I janúarmánuði næsta vetur eru
100 ár frá því að fyrsta félag
templara var stofnað hér á landi.
Saga bindindis- og áfengismála
síðan verður ekki rakin hér, en
stundum hefur vissulega náðst
verulegur árangur af bindindis-
boðun á þeim tíma.
Auðvitað er bindindishreyfingin
alltof veik en samt hefur hún
veruleg áhrif. Margþættar ástæð-
ur liggja til þess að erfiðlega hefur
gengið í þeim efnum víða um lönd.
Þær ástæður eru að verulegu leyti
sameiginlegar menningu þessarar
aldar. Meðfram eiga þær rætur í
lífsskoðun og trú og hve alvarlega
menn taka líf sitt. En hér skal
einkum bent á þá ógæfu að menn
töldu sér trú um að áfengi væri
ekki sérstaklega viðsjárvert fyrir
venjulega, heilbrigða menn. Það
væri einungis fólk með einhverja
meðfædda þilun, sem ekki þyldi að
venjast áfengi og hefði þvi ástæðu
til að forðast það.
Svo er að sjá sem dr. Gunnlaug-
ur hallist að þeirri skoðun. Hann
gerir jafnvel ráð fyrir því að allur
sá fjöldi sem lendir í vandræðum
vegna drykkjufýsnar „bregðist
samfélaginu á einhvern annan
hátt“, „muni lenda í einhverjum
félagslegum vandræðum hvort eð
er“.
Þetta er einföld og þægileg af-
greiðsla eins og mörg önnur
hvatvísleg fásinna. Flestir munu
þó vita ýms dæmi um fólk, sem er
eða hefur verið vandræðamann-
eskjur vegna drykkjuskapar, en er
heilbrigt og farsælt þegar það
heldur sig frá áfengi. Allir sem
slíkt þekkja ættu að vera ónæmir
fyrir kenningunni um meðfædda
bilun sem hljóti að koma fram
hvort eð er.
Stundum finnst okkur að sér-
fræðingar flæki mál umfram allar
þarfir. Áfengi er vanabindandi
eitur og á þann hátt sambærilegt
við tóbak þrátt fyrir mismunandi
áhrif. Menn verða háðir hvoru um
sig, finnst að þeir þurfi þess að
staðaldri. Sé alkóhólismi sjúk-
dómur er nikótínismi það líka.
Hvort sem það er nú eitthvað
meðfætt eða ekki sem veldur því
að þessi vanabindandi efni fá
meira vald yfir einum en öðrum,
virðist ekki skipta höfuðmáli. Hitt
er kjarni málsins, að enginn v-erð-
ur háður þessum efnum nema
hann venji sig á þau.
Hér verða ekki nefnd nein nöfn,
en ég tel mig hafa þekkt til manna
sem segja megi að „hafi brugðizt
samfélaginu" vegna drykkjuskap-
ar. Þar má nefna stjórnmála-
menn, listamenn, verzlunarmenn
o.s.frv. Auðvitað þekkjum við fólk
sem segja má að hafi brugðizt þó
að það neytti ekki áfengis. En það
kemur ekki þessu máli við. Hér
skiptir það máli, að engar líkur
eru til þess að þorri þeirra sem
brugðust vegna áfengisneyzlu
hefði brugðizt að öðrum kosti. Því
er ekki hægt að afgreiða málið
með því að segja:
„Þetta eru allt geðbilaðir aum-
ingjar frá fæðingu. Þeir hefðu
hlotið að bregðast hvort eð var.
Þetta er ekki blessuðu áfenginu að
kenna.“
Árangur af starfi góðtemplara
er alltof lítill. Það er víst og satt.
Þar ber margt til. Samt er sá
árangur verulegur. Þeir eiga sinn

Halldór Kristjánsson frá Kirkju-
bóli.
„Er nokkur svo lokaður
fyrir umhverfi sínu að
hann viti ekki um neitt
missætti, voðaverk og
óhæfu sem rekja verður
til þess að menn neyttu
áfengis?“
þátt í því að meira en tíundi hluti
þjóðarinnar er bindindismenn. Og
þeir eiga vafalaust góðan þátt í
því að fjöldi manns fer hóflegar
með vín en ella væri.
Grein Gunnlaugs var skrifuð
vegna þeirra sem missa vald á
drykkjufýsn sinni. Öll ástæða er
til að gefa gaum að þeim og þeirra
málum. En þó að til væri örugg
lækning fyrir þá alla væri eftir
sem áður þörf fyrir bindindis-
hreyfingu því að svo slæm áhrif
hefur áfengisneyzla þeirra sem
ekki eru orðnir áfengissjúklingar.
En nú skal nema staðar.
Höfundur greinarinnar, Halldór
Kristjánsson frá Kirkjubóli, hefur
verið í forystusveit íslenzkra góð-
templara um árabil.

*m v%rar

/, I ctug krö|i
~ i siit láila ig«-«t
Sænsk blöð hafa skrifað allmikið um mál Pudasar.
Svipmynd frá
Sergelstorgi
— eftir Jakob S. Jónsson
í miðbæ Stokkhólms, niðri á
Sergelstorgi, færist allt mannlíf
í aukana á vorin. Vetrarsvipnum
sleppir af fólki, það verður
brosmildara, klæðist léttari föt-
um og sumir taka jafnvel upp á
því að spila og syngja. Enn aðrir
mótmæla einhverju eða berjast
fyrir góðu málefni og þeim fjölg-
ar líka á Sergelstorgi á vorin. Og
svo eru þeir sem eiga ekkert er-
indi niður í bæ annað en það að
sleikja vorsólina og horfa svona
dálítið áhugalaust á þá, sem
hafa einhverjum erindum að
sinna.
Niðri á Sergelstorgi er þó einn
maður sem hefur dvalið þar frá
því í vetur. Hann á erindi þar, og
það af alvarlegra taginu. Hann
er ekki á Sergelstorgi til að
frelsa heiminn eða boða nýtt
fagnaðarerindi. Hann er að berj-
ast fyrir afkomumöguleikum
sínum og fjölskyldu sinnar, og sú
barátta hefur átt sér stað síðan í
ágústmánuði 1981, eða í tæp tvö
ár. Þetta er Folke Pudas, og mál
hans er sorglegt dæmi þess
hvernig skrifborðspólitíkusar og
embættismenn geta misnotað
aðstöðu sína og rænt fólk liís-
afkomu — eins og komist hefur
verið að orði um þetta mál hér í
Svíþjóð.
Fyrir þremur árum óku þeir
Folke Pudas liggur í kassanum sínum á Sergelstorgi og berst fyrir afkomu sinni og fjölskyldu sinnar, en ennþá
hafa yfirvöld daufheyrst við kröfum hans. Ljósm.: — jsj.
Folke Pudas og Bengt, sonur
hans, leigubifreið samkvæmt
ákveðnu sérleyfi. Akstursleiðin
liggur að segja má utan við
heiminn, lengst norður í Norr-
landi, en skipti vitaskuld máli
fyrir fólk, sem þar bjó, og þá
ekki síður þá feðga. Yfirvöld um-
ferðarmála í léninu ákváðu
sumarið 1980 að afturkalla ann-
að sérleyfi á annarri aksturleið,
og þar með var boltinn byrjaður
að rúlla.
í rauninni hefði þessi ákvörð-
un umferðaryfirvalda í Norr-
botten aldrei þurft að koma
Folke Pudas hið minnsta við.
Hann hafði engra hagsmuna að
gæta þótt umferðaryfirvöld
legðu niður þessa ákveðnu akst-
ursleið. En bílstjórinn, sem hafði
það sérleyfi með höndum, fór
fram á að fá leyfi Folke Pudas í
stað þess, sem nú hafði verið frá
honum tekið. Sá bílstjóri átti
langferðabíl, og það hafði lengi
verið draumur umferðaryfir-
valda að sjá rútu aka leið Pudas-
ar, en ekki lítinn sjö manna
leigubíl eins og þann sem Pudas
ók.
„Vondur kall, Rasjón", segir
biskupinn í Kristnihaldi Hall-
dórs Laxness, og víst er, að yfir-
völd umferðarmála í Norr-
botten-Iéni létu Rasjón kallinn
ráða ferðinni, þegar gengið var
að kröfu bílstjórans, sem átti
sérleyfið sem leggja skyldi niður.
Það var gengið að hans kröfu, án
þess að Folke Pudas fengi
nokkra vitneskju þar um, fyrr en
það var orðið of seint. Þá lagðist
Pudas í svefnpokann sinn í
fyrrahaust fyrir utan skrifstofur
hins opinbera í Övertorneá. í
Norrbotten og lá þar án matar í
rúman mánuð. Árangurslaust.
í byrjun þessa árs lagðist Pud-
as svo niður í kassann sinn á
Sergelstorgi, beint fyrir utan
sænska þinghúsið og hóf mót-
mælasvelti sitt. Hann beindi
þeirri kröfu til samgönguráð-