Morgunblaðið - 20.07.1983, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. JÚLÍ 1983

„ DómCt.rinn djrmdi lbqfrsdí>img\nn mi<rr\ iiL
dra Pan^elsisvi stc*r~, áður er> röSir\ kom ob rr\er["
— Og hann heldur því fram, að
hann hafi ætíð sýnt mikinn félags-
anda.
Ég vona bara að þegar þú kemur
heim til þín, þá segir þú þeim að
dvölin hér hafi nú ekki verið sam-
felld rómantík?
HÖGNI HREKKVÍSI
„&KJÁLAPA SiWa ER i' TOPPFORM/ /"
Væri ekki æskilegt að kenna
eitthvað um íslenska þjóð-
búninga sem menningararf?
Dóra Jónsdóttir skrifar:
„Þjóðbúningar verða að fara
eftir ákveðnum reglum og hefð.
Fólk, sem ræðst í að sauma þjóð-
búninga þarf að leita eftir upp-
lýsingum um gerð búninga. Það,
er í mikið ráðist að sauma þjóð-i
búning eftir auganu og eigin
smekk eingöngu og athuga ekki
á hverju hefð búningsins bygg-
ist. Til dæmis er faldurinn, sem
notaður er við skautbúning og
kyrtil,9 alltaf hvítur. Sigurður
Guðmundsson málari vildi að
hann táknaði jöklana, samanber
einnig kvæðið: „Fanna skautar
faldi háum“ (um Skjaldbreið).
Skautbúningur er alltaf svart-
ur og samanstendur af skaut-
treyju og samfellu. Kyrtilbún-
ingur er algengastur svartur eða
hvítur, en getur einnig verið
dökkblár eða dökkgrænn. Báðum
þessum búningagerðum fylgir
höfuðbúnaður, sem ber nafnið
skaut og er hvítur faldur með
hvítri blæju yfir.
Skautbúningur, saumaður úr svörtu klaeói. Efri hluti búningsins heitir treyja
(skauttreyja). llm hálsmilió og barmana er flaueliskantur útsaumaður meA
baldýringu (meA gull- eAa silfurþrsAi). Samsvarandi er framan á ermunum.
Mjóir svartir fiauelisborAar eru á baki og um handveg. MeAfram þeim eru lagAir
vírknipplingar. Pífa, mjó blúnda eða orkering (mjög fín blúnda) er sett á
hálsmálið og framan á ermarnar. Undir treyjunni að framan, milli barmanna, er
hvítt stífað brjóst. PilsiA heitir samfella og útsaumurinn neðan til á samfellunni
er oftast skattering (saumuð með ullar- eða silkiþræði). Neðst er flaueliskantur.
Höfuðbúnaðurinn kallast faldur (skautafaldur). Hann er alltaf hvítur og er settur
beint ofan á höfuðið, frá hnakka og fram á enni. Þar yfir er sett hvítt slör, sem er
með blúndu umhverfis. Hvít slaufa er sett yfir, þar sem slörið er fest saman aftan
á hnakkanum. Við faldinn er notuð ennisspöng (koffur). Við búninginn er notað
stokkabelti með sprota (sprotabelti) og næla í barminn. Oftast eru hnappar á
ermunum frá flauelinu við úlnlið og upp undir olnboga, minnst 6, stundum fleiri.
A myndinni er dæmi um búning, sem fenginn er að láni og passar ekki alveg.
T.d. eru ermarnar of langar.
Myndin til hægri: „Karlmenn klæddust einnig búningum daglega fyrr á öldum
og allt fram undir síðustu aldamót. Þá lögðust þeir niður og virðast karlmenn
ekki hafa verið jafn þjóðlegir og konur. Að minnsta kosti er það ekki fyrr en upp
úr 1960, að karlmannabúningar fara að sjást aftur.“
Skautbúningur —
hátíðabúningur
Sigurður Guðmundsson mál-
ari endurnýjaði gömlu faldbún-
ingana í samráði við konur, sem
gengu að jafnaði í íslenzkum
búningum og gjörþekktu þá.
Þetta var á árunum 1860—1870,
eftir að innfluttur fatnaður fór
að hafa áhrif og talað var um að
konur klæddust dönskum kjól-
um, ef þær voru ekki klæddar
íslenzkum búningum.
Fram að þeim tíma voru bún-
ingarnir almennur klæðnaður
fólks í landinu. Þá var ekki notað
nafnið þjóðbúningur, heldur
þótti þetta sjálfsagður klæðnað-
ur, og var hver búningur nefndur
sínu nafni: upphlutur, peysuföt,
faldbúningur.
Seinna, þegar áhrif tízkunnar
fara að ná til allra landa og allir
kosta kapps um að tolla í tízk-
unni, verða búningarnir sjald-
séðari, þeir eru ekki lengur
hversdagsklæðnaður.
Karlmenn klæddust einnig
búningum daglega fyrr á öldum
og allt fram undir síðustu alda-
mót. Þá lögðust þeir niður og
virðast karlmenn ekki hafa verið
jafn þjóðlegir og konur. Að
minnsta kosti er það ekki fyrr en
upp úr 1960, að karlmannabún-
ingar fara að sjást aftur.
Þekkingarleysi
Ungar stúlkur eru oft beðnar
að koma fram í íslenzkum þjóð-
búningi við ýmis tækifæri, m.a.
við verðlaunaafhendingu, mót-
töku erlendra gesta, í fegurðar-
samkeppni o.fl. Sá aðili, sem bið-
ur um slíkt, veit oft lítið um
hvað hann er að biðja. Sé spurt,
hvaða búning hann hafi í huga,
hefur hann ekki einu sinni gert
sér grein fyrir, að um fleiri en
eina gerð búninga gæti verið að
ræða. Hinn aðilinn, sem tekur
þetta að sér, að bera búninginn,
veit heldur ekki í hvað hann á að
fara, hvar sé hægt að fá það sem
til þarf og ekki hvernig eigi að
klæða sig í búninginn, þegar bú-
ið er að útvega hann. Einnig er
mjög misjafnt hvort lánsbúning-
ur fer nægilega vel á þeim, sem
ætlar að sýna sig í honum. Þess-
ar stúlkur hafa oft myndað sér
ákveðnar skoðanir á þjóðbúning-
um, sem reynast ekki alltaf rétt-
ar. Þetta er fyrst og fremst
þekkingarleysi.
Væri ekki möguleiki að láta
koma fram upplýsingar um þjóð-
búninga í fjöímiðlum? Væri ekki
æskilegt að kenna eitthvað í
skólum landsins um íslenzka
þjóðbúninga sem menningararf?
Leiðbeiningastöð
Haldnir eru peysufatadagar í
skólum og þá fjölmenna ungar
stúlkur einn dag klæddar þjóð-
búningum, sem fara afar mis-
jafniega vel á þeim. Þær kunna
ekki að klæðast þeim, því þær
hafa ekki fengið neina tilsögn.
Blaðamenn eða fjölmiðlafræð-
ingar þyrftu líka upplýsingar áð-
ur en þeir birta mynd af stúlku í
upphlut og skrifa að hún sé í
skautbúningi.
Skrifið og ræðið endilega um
þjóðbúningana okkar og birtið af
þeim myndir. Þeir eru sannar-
lega þess virði. En umfram allt:
Farið með rétt mál og veitið
fræðslu um málið um leið.
Vekja má athygli, á, að komið
hefir verið á laggirnar, af veik-
um mætti þó, vegna fjárskorts,
leiðbeiningastöð um íslenzka
þjóðbúninga á Laufásvegi 2,
Reykjavik."
GÆTUM TUNGUNNAR
Rétt er að segja: Mig langar, þig langar, drenginn
langar, stúlkuna langar, barnið langar, drengina lang-
ar, stúlkurnar langar, börnin langar.
(Ath.: mig langar ein og mig lengir; drenginn langar
eins og daginn lengir.)
Bendum börnum á þetta!