Morgunblaðið - 26.07.1983, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JÚLl 1983
29
Bollaleggingar um þingkosningar í
Danmörku í haust eru óraunhæfar
— sagði Uffe Ellemann-Jensen m.a. á fundi með blaðamönnum í gær
„Við fræddum hvorn annan um
efnahags- og stjórnmál ríkjanna
tveggja og afstöðu ríkisstjórna Dan-
merkur og íslands í þeim málum
sem efst eru á baugi í hvoru landinu
fyrir sig,“ sagði Uffe Ellemann-Jen-
sen, utanríkisráðherra Danmerkur,
á fundi með blaðamönnum í |er.
Hann hóf fundinn með stuttu ávarpi
þar sem hann skýrði frá viðræðum
hans og Geirs Hallgrímssonar, utan-
ríkisráðherra, í gærmorgun. Hann
sagðist hafa greint frá þeim aðgerð-
um sem dönsk stjórnvöld hyggjast
grípa til í baráttunni við efnahags-
vandann sem Danir eiga við að etja,
einnig hefði verið vikið að varnar-
málum, fiskveiðimálum og málefn-
um Efnahagsbandalagsins.
Um stefnu og stöðu Atlants-
hafsbandalagsins sagði Uffe Elle-
mann-Jensen að mikill meirihluti
dönsku þjóðarinnar væri fylgjandi
aðildinni að bandalaginu. Nýlegar
skoðanakannanir sýndu raunar,
að NATO nyti meiri stuðnings
meðal Dana en nokkru sinni fyrr.
Um stöðu og styrk ríkisstjórnar
Danmerkur, sem fjórir borgara-
legir flokkar eiga aðild að, sagði
Uffe Ellemann-Jensen, að hann
teldi bollaleggingar um að stjórn-
in myndi boða til þingkosninga í
haust ekki raunhæfar. Hann sagði
einingu vera í ríkisstjórninni um
nauðsynlegar aðgerðir í efna-
hagsmálum, en stjórnin hefði
framar öðru einsett sér að finna
lausn á miklum efnahagsörðug-
leikum Dana. Ef fjórflokkarnir
hefðu ekki tekið höndum saman
um nauðsynlegar aðgerðir í efna-
hagsmálum hefði mátt óttast um
stöðugleika þjóðfélagsins, með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum
fyrir framtíð dönsku þjóðarinnar.
Raunar hefði merkilega vel tekist
að fá þingið til að samþykkja
harðar aðgerðir í efnahagsmálum
og hann bjóst við að sú yrði áfram
raunin.
Varðandi málefni Efnahags-
bandalagsins sagði Uffe Elle-
mann-Jensen að Danir hefðu þá
sérstöðu meðal norrænna þjóða,
að eiga aðild að Efnahagsbanda-
laginu og Evrópuþinginu. Hann
sagði aðildina að EBE hafa veitt
Dönum tækifæri til að hafa nán-
ari afskipti af lausn ýmissa al-
þjóðamála en þeir annars hefðu
haft möguleika til. Hitt væri þó
ekki launungarmál að Danir hefðu
nokkra sérstöðu innan þess.
Nefndi hann þar annarsvegar
deilur vegna skiptingar síldveiði-
kvóta í Norðursjó og einnig áætl-
anir Grænlendinga um úrsögn úr
Efnahagsbandalaginu.
Varðandi hið síðastgreinda
sagði Uffe Ellemann-Jensen, að
dönsk stjórnvöld hörmuðu þá af-
stöðu Grænlendinga, en þeir legðu
áherslu á forræði þeirra í málinu,
og bætti því við, að fiskveiðar í
grænlenskri lögsögu yrðu ekki
notaðar sem „gjald“ fyrir útgöngu
þeirra. Afstaða dönsku stjórnar-
innar miðaðist að því, að Græn-
lendingar fengju aðild að fríversl-
unarsamskiptum Efnahagsbanda-
lagsrikjanna og stuðning úr sjóð-
um þess, líkt og raunin væri um
ýmsar nýlendur annarra banda-
lagsríkja.
Spurningu um það hvort niður-
staða væri fengin í viðræðum
danskra og norskra yfirvalda.
varðandi mörkin milli Jan Mayen
og Grænlands, svaraði ráðherrann
á þá leið að viðræður myndu fara
fram um það mál milli embætt-
ismanna ríkjanna tveggja.
Þess má geta, að Uffe Elle-
mann-Jensen kom beint til blaða-
mannafundarins úr laxveiðum í
Elliðaánum. Áður hafði hann
skoðað handritin í Árnastofnun og
fyrr um daginn áttu þeir viðræð-
ur, Geir Hallgrímsson og hann,
svo sem fyrr var getið. í gærkvöldi
sat danski utanríkisráðherrann og
föruneyti hans kvöldverð í boði
ríkisstjórnarinnar. I dag fer Uffe
Ellemann-Jensen til Vestmanna-
eyja og síðdegis heldur hann
áfram austur í þjóðgarðinn í
Skaftafelli og þaðan verður farið í
Hraunbúðir í Landbroti, þar sem
utanríkisráðherrann gistir í nótt.
#
Eiginkona danska utanrfkisráðherrans, Alice Vestergaard, fór og skoóaði
Árbæjarsafnið meðan eiginmaðurinn renndi fyrir lax í Elliðaánum.
Danski utanríkisráðherrann mundar veiðistöngina fagmannalega, en veiðin
varð á hinn bóginn minni en til stóð!
Helgi Hálfdanarson:
Hóras og Stefán G.
Það er engu líkara en að spjall
manna um bókmennta-verðlaun
kunni að togna eitthvað á langveg-
inn að þessu sinni, eins og einatt
fyrr.
í umræðu þessari hefur það
m.a. borið á góma, að grísk og
rómversk fornskáld hafi ekki
þurft að láta andann kafna und-
ir pottlokinu. Að sjálfsögðu hef-
ur það á öllum öldum verið
hverju skáldi mikilvægara en
flest annað að þurfa ekki að hafa
sífelldar áhyggjur af næstu
máltíð. Og eru þó forlögin ærið
duttlungafull um það sem annað,
svo sem m.a. má sjá í hinu mikla
riti Wills Durants um Grikki og
Rómverja hina fornu, sem nú er
til á íslenzku í snjallri þýðingu
dr. Jónasar Kristjánssonar. Þar
segir svo um rómverska skáld-
snillinginn Hóras: „Fátæktin
kom í veg fyrir að hann spillti
lífi sínu með kynsvalli, og hvarf
hann þá að bókmenntum og setti
saman ljóð á grisku og latínu
undir tyrfnum grískum bragar-
háttum. Vergilíus las eitt þess-
ara ljóða og hrósaði því við Mae-
cenas."
Naumast þarf að ætla, að sú
skáldskapar-iðja, sem fátæktin
hafði narrað Hóras út í, og var
slíkt afbragð í augum sjálfs
Virgils, hefði skyndilega lognazt
út af, ef ekki hefði komið til ör-
læti Mekenasar. Hitt er annað
mál, að af Mekenasi þáði Hóras
þann greiða að verða ævilangt
laus undan öllum áhyggjum af
viðurværi sínu; og það kom sér
vissulega betur en vel fyrir
skáldlistina, þó að reyndar hafi
það verið opinbert leyndarmál í
tvo þúsund ár, að drjúgan slunk
af þeirri ölmusu, sem Hóras
sníkti út úr Mekenasi, fjárfesti
hann í kjarngóðum drykk og
spræku kvenfólki, sem fátæktin
hafði áður forðað honum frá.
Sá er mergurinn málsins, að
Mekenas hreytti ekki í Hóras
kaupi kennara í eitt ár og sagði
honum að bíta gras upp frá því,
heldur tryggði honum ýsu í soðið
upp á hvern dag, svo lengi sem
hann nennti að tyggja.
Þetta er einmitt það sem
hverju skáldi er brýnust nauð-
syn, að eiga sér trygga afkomu,
ekki bara eitt ár, eða tvo þrjá
mánuði, heldur ævinlega. Þess
vegna er tilviljunarkenndur
styrkja-peðringur og verðlaun af
opinberri hálfu næsta kuldaleg
umhyggja fyrir skáldum, ef á
annað borð er talin þörf á fjár-
veitingum. Til þess að geta lifað
áhyggjulausu lífi, dugir ekkert
minna en stöðug þurftarlaun
vetur sumar vor og haust á
hverju einasta ári meðan blaktir
á skarinu. Þar gegnir sama máli
um skáld og annað fólk.
En slík kjör munu ekki standa
íslenzkri skáldastétt til boða á
næstunni í formi styrkja eða
verðlauna, þó svo að einhver
handahófs-nefnd þættist þess
umkomin að velja einstaklinga í
þá stétt. Þar verður að koma til
fast launað starf. Einungis mjög
fáir snjallir rithöfundar komast
af án þess.
Ýmsir tala sí og æ um að
„örva“ skáldskapinn með verð-
launum. Ætli sé nú beinlínis
þörf á því? Skyldi vera framleitt
of lítið af skáldskap á íslandi um
þessar mundir? Margur fagnar
því, að nú sé meiri gróska í
bókmenntum vorum en nokkru
sinni. Svo eru aðrir til, sem
blöskrar vaðallinn og vildu víst
fegnir borga nokkrum skáldum
smáfúlgu til að halda sér saman
svo sem eitt eða tvö ár.
Það sem okkur vantar, er ekki
meiri bókmenntir, heldur betri
bókmenntir. Og þær verða ekki
til með því að ginna sem flesta
til að sólunda sem mestum papp-
ír í von um einhvern stopulan
glaðning. Flestum skáldum mun
hollara, að afkoma þeirra geti
verið óháð afköstum í rit-
mennskunni, að skáldskapur
þeirra fái að fara sínu fram í
næði, án þess að vera skyldugur
til að ala önn fyrir höfundi sín-
um. Það eru slík vinnubrögð sem
gefa vonir um betri bókmenntir.
Enginn dregur í efa, að bar-
lómur Stefáns G. hafi verið
réttmætur. En hvaða vit væri að
jafna vinnu-kjörum í nútíma-
þjóðfélagi við liðna hörmungar-
tíð, þegar menn þræluðu eins og
skepnur myrkranna á milli og
höfðu samt ekki í sig og hyski
sitt. Þjóðfélag sem býr þannig að
þegnum sínum, er ekki menn-
ingar-þjóðfélag, og sá mun vand-
fundinn í sölum alþingis, sem
vill taka mið af slíkri villi-
mennsku.
Hvernig skyldi Stefáni G.
vegna í venjulegu hagnýtu starfi
á Islandi nú á dögum? Það er
fljótsagt, að andvökum sínum
gæti hann breytt í átta stunda
svefn á hverri nóttu, og þræl-
dómi frá morgni til kvölds í átta
stunda vinnu, fimm daga vik-
unnar. Þó að hann vildi síðan
nota jafnlangan tíma til yrkinga
og til vinnu, ætti hann samt af-
gangs 32 stundir á viku til að
sinna konu og krökkum, þvo upp
og hvíla sig. Margur léti minna
nægja til þess. Auðvitað eru til
menn, sem aldrei fá nóg af tíma
fremur en öðru; og hver veit
nema Stefán karlinn héldi áfram
að berja lóminn við slík kjör,
þegar til kæmi; en víst mætti
fjandinn vorkenna honum að
una við sinn hag. Hitt er svo
annað mál, að tækist honum svo
vel upp við skáldskapinn, að
hann gæti lifað á honum einum,
þá væri hann vitaskuld sjálfráð-
ur um það, og kannski til þess
manna vísastur.
Enn verður ýmsum tíðrætt um
þann „heiður" sem fylgi bók-
menntaverðlaunum. Hverjum
getur í alvöru þótt heiður að
verðlaunum, sem ekki er hægt að
veita nema samkvæmt haldlaus-
um yfirlýsingum Péturs eða
Páls. Öðru máli gegnir um mat á
íþrótta-afrekum; málbandið og
skeiðklukkan vita hvað þau
syngja. Hins vegar lái ég engum
sem tekur við hnossinu og brosir
þakksamlega fyrir kurteisi sak-
ir, enda viðbúið að allt annað
reiknaðist til gikksháttar eða
annars verra.
Nýlega var haldin hér í
Reykjavík söngkeppni, þar sem
sex ungmenni voru látin keppa
til verðlauna, og skyldi dóm-
nefnd sérfræðinga skera þar úr.
Sigurvegari varð ung stúlka, sem
mér þótti reyndar syngja eins og
engill. Síðan var keppendum
raðað eftir stigum, sem dóm-
nefndin gaf, og gátu þau orðið
allt frá einu til sex. Nú er mér
kunnugt um, að til voru þeir,
sem nánast vildu snúa þessari
röð við. Og hafi það verið fyrir
kunnáttuleysi í fræðunum eða
skort á brúklegum tónlistar-
smekk, má geta þess, að einn
keppandinn hlaut frá einum sér-
fræðingnum eitt stig, en frá öðr-
um sex! Með öðrum orðum, sá
keppandi, sem einn sérfróður
dómari taldi beztan, var af öðr-
um sérfróðum dómara talinn
Iakastur. Réttlátara hefði verið
að draga um þessi verðlaun.
Svo afdráttarlaust dómsvald
yfir listamönnum, sem látið er
felast í opinberum verðlaunum,
ætti enginn að dirfast að taka
sér, hvorki alþingi né aðrir. Hér
tíðkaðist um skeið, að bókrýn-
endur dæmdu menn til verð-
launa. Svo fór þó, að þeir sáu að
sér og lögðu niður þennan ósið,
og er þeirra sæmd að meiri. Svo
ég vitni að lokum til þess manns,
sem ég hef mest álit á, lýk ég
máli mínu með orðum, sem und-
irritaður lét falla í þeirri um-
ræðu:
Rýnendur eiga að vera mál-
flytjendur en ekki dómarar. Þeir
eiga að flytja mál sitt fyrir þeim
dómstóli, sem öll þjóðin skipar,
þótt aldrei kveði hún upp neinn
samhljóða lokadóm.