Morgunblaðið - 26.07.1983, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JÚLÍ 1983
37
yfirborðinu. Og það var líklega
aldrei mjög auðvelt að vera Pétur
Axel, þótt einnig það lægi í loft-
inu.
Hann átti góða daga og vonda;
eins og við hin. Hann var sjaldan í
miðjum hlíðum.
Pétur Axel var maður hrein-
skiptinn, en oft fannst mér hann
geyma marga menn. Hann erfði
lund forfeðra sinna, er kallað
höfðu á réttlæti. Hann hafði
ákveðnar skoðanir á þjóðmálum,
og fór eigi dult með þær, þótt ekki
yrði hann stjórnmálamaður, eða
gerði tilraunir til þess. Og hann
sat oft með þann sársauka er fylg-
ir þeim mönnum gjarnan, er telja
sig hafa rétt fyrir sér. í eðli hans
er mér þó blíðan minnisverðust.
Hann fjarlægðist ekkert, þótt á
stundum liðu mörg ár, án þess að
leiðir skærust.
Árið 1961, kvæntist Pétur Axel,
Magnþóru Guðrúnu Pálu Þóris-
dóttur (1938—1974) lögfræðings
og bankafulltrúa, Kjartanssonar.
Þau skildu. Þeirra börn voru Jón
Axel f. 1962, Magnús Þórir f. 1963
um vorið, en hann dó um haustið
sama ár og Þóra Steinunn, f. 1971.
Börn Péturs Axels með Guð-
rúnu Jónsdóttur, Guðmannssonar,
yfirkennara í Reykjavík voru
Snjólaug Pétursdóttir fædd 1958
og Jón Guðmann f. 1960. Snjólaug
andaðist 8. ágúst 1973, og þá var
örðugt haust hjá mörgum.
Eftirlifandi kona Péturs Axels
er Rósa Ólafsdóttir, Sigurðssonar
frá Skálatúni á Mýrum.
Lifir hún mann sinn, ásamt syni
þeirra, Pétri Axel, sem nú er
þriggja ára, og ólafi Þór, 12 ára
syni Rósu.
Sambúð þeirra varð ekki löng,
líklega fjögur ár, ef ég man rétt,
þar af eins og áður sagði, með
dauðann í návígi í um það bil heilt
ár.
Pétur Axel og Rósa áttu samt
góða daga. Ég sá Pétur Axel sein-
ast með heilsu um páska. Skömmu
síðar dó vonin, og nú er hann
sjálfur allur.
Pétur Axel kaus að bíða örlag-
anna sem mest heima. Þar háði
hann hið fyrirfram tapaða stríð,
ásamt Rósu. Vinir komu og fóru,
og maður undraðist, að í húsi, sem
virtist ekkert eiga að geyma, nema
þjáningu, seinustu mánuðina,
ríkti svo mild kyrrð, og sú ástúð,
er þú getur allt að því snert, er þú
gengur um dyr.
Hvorugt lét á neinu bera, þótt
bæði skildu, að það vinnur aldrei
neinn sitt dauðastríð, eins og
Steinn orðaði það.
Rósa fylgdi honum hljóð að
landamærunum. Alla leið.
Vor dagur er byrjaður að grána
í vöngum, og á köldu sumri er það
sérstök þjáning, sérstök umhugs-
un, að þurfa að fylgja þeim er á
góðum aldri eru til grafar bornir.
Kominn er nýr dagur, bráðum
haust og vetur. Enn er haldið af
stað, og þeim sem bera minning-
una eina í fangi, sækist án efa bet-
ur fyrst en þeim er sorgina bera
að auki. Því biður maður nú og
góða daga.
Ég sendi Rósu, börnunum og
öðrum ástvinum Péturs Axels
samúðarkveðj ur.
Skagafirði, 20. júlí 1983,
Jónas Guðmundsson, rithöfundur.
Fáein fátækleg orð mega sín lít-
ils andspænis torskildum rökum
lífs og dauða. Samt langar mig að
reifa hér nokkrar hugrenningar
um manninn Pétur Axel Jónsson
nú er hann er fallinn frá aðeins 45
ára að aldri. Leiðir okkar Péturs
Axels lágu saman af tilviljun eins
og gengur fyrir aðeins þremur ár-
um. Kynni mín af honum voru því
miklu minni og skammvinnari en
ég hefði kosið. Rétt eftir áramótin
síðustu ætlaði ég á fund hans að
leita góðra ráða eins og svo oft
áður. Frétti ég þá að hann hefði
skyndilega verið lagður inn á
sjúkrahús. En það voru þung spor
er ég kvaddi hann þetta vetrar-
kvöld, því að þá var strax ljóst hve
alvarleg veikindi hans voru.
Síst höfðu mér komið veikindi í
hug í sambandi við Pétur Axel.
Hann var yfirleitt afar hress mað-
ur, og yfir honum ferskur blær,
stundum eilftið hvass. Hann var
ætíð fljótur að feykja burtu loð-
mullu, flæktist ekki í vafningum
og hiki, en „skar í gegn“, tók
ákvarðanir og fylgdi þeim jafnan
strax eftir af miklum röskleika.
í viðræðum um ýmis þyngri
vandamál lífsins var einkennandi
hve hrein og bein og tilgerðarlaus
öll afstaða hans var, og hve næma
tilfinningu hann hafði fyrir
mannlegri ábyrgð og fyrirleit öll
undanbrögð frá henni, alveg sér-
staklega þá iðju manna að flækja
einfalda hluti f leit að afsökunum
og ásökunum í stað þess að horf-
ast í augu við staðreyndir veru-
leikans og taka heiðarlega afstöðu
og rökréttar ákvarðanir. Hann
hafði þróað með sér heilbrigða
sjálfsvirðingu sem er forsenda
virðingar og trausts út á við.
Hann tók lífið, samferðamenn
sína og sjálfan sig alvarlega, — en
ekki hátíðlega. Hann var sér vel
meðvitaður um nauðsyn þess að
leita sífellt meiri þroska og vinna
af meiri hörku í sjálfum sér en
öðrum. Gagnrýni sinni og skop-
skyni beindi hann því aðallega í
eigin barm. Þessum persónuein-
kennum hans, heiðarleikanum,
rökfestunni, snerpunni og kímn-
inni tengdust lífsgleði og bjartsýni
sem voru smitandi. Pétur Axel
hafði góða nærveru. Greiðvikni
hans og hjálpsemi mun alltaf
verða mér einkar minnisstæð. Yfir
henni var mjög hressilegur og
persónulegur blær. Það var ein-
kennandi að f smáu sem stóru
bauð hann aðstoð sfna og greiða-
semi á einstaklega látlausan og
óeigingjarnan hátt, sem gerði
þiggjandanum afar létt um vik.
Beindist talið að þakklæti og slíku
eyddi hann því snarlega og sló á
létta strengi. „Við hjálpumst bara
að eftir því sem þörf krefur," og
svo barst talið fljótt að öðru.
Eins og áður segir höfðu kynni
mín við Pétur Axel þvf miður ekki
varað lengi, og mér fannst þau í
rauninni enn á byrjunarstigi. Ég
hlakkaði mjög til framhaldsins og
frekari viðkynningar, samveru-
stunda, viðræðna og samstarfs við
hann. En nú verður ekki um neitt
slíkt að ræða. Nema að því leyti
sem hin flekklausa minning um
þennan jákvæða, tilfinningaríka
og kraftmikla mann, hugsjónir
hans og heilbrigt lífsviðhorf
gleymist ekki, en geymist hið
innra sem verðmæt hvatning. Ég
tel það einstakt happ að hafa
kynnst Pétri Axel Jónssyni. Það er
sárt að sjá á bak honum svo ung-
um og svo óvænt.
Starfsdagurinn var enn aðeins
að byrja. Áhugamál mörg. Margir
tilbúnir að njóta nærveru hans og
starfskrafta. Framtíðin brosti við.
Og enn stöndum við orðvana og
ráðþrota andspænis öllum spurn-
ingum um grundvallarrök mann-
legs hlutskiptis. En í uppreisn
sinni gegn ofureflinu, f æðruleysi
og trú, yfirstígur maðurinn mót-
sagnir og fáránleika tilverunnar,
fallvaltleik og þjáningu lffs og
dauða og gefur því nýtt gildi og
tilgang í dýpri merkingu og æðra
samhengi. Söknuður og þakklæti
eru mér efst í huga. Ég votta eig-
inkonu Péturs Axels og börnum
innilega samúð.
Magnús Skúlason
Smá þakkarkveðja til míns
elskulega vinar, Péturs, fyrir hlý-
hug og umhyggju. Hann benti mér
oft á hvað ég ætti að varast í lífinu
og ég ætla að muna það sem hann
sagði síðast við mig, þegar ég ætl-
aði varla að þora að segja frá ein-
kunnum mínum úr skólanum sem
voru ekki upp á það besta. Hann
sagði þá að aðalmálið væri ekki að
vera hæstur f bekknum, heldur að
fara örlítið fram hverju sinni. Að-
almálið væri að vera góður maður
og standast freistingar lffsins. Ég
þakka Pétri hve hann hefur hjálp-
að henni mömmu minni mikið og
var henni góður. Ég ætla að hjálpa
henni og Pésa litla í framtíðinni.
Þökk sé honum og góður Guð
geymi hann.
Óli Þór
Það var vitað að þetta gæti vart
dregist mikið lengur, en samt var
eins og undirmeðvitundin neitaði
að viðurkenna staðreyndina;
kraftaverk hafa gerst — af hverju
ekki hér og nú? Þegar fregnin
barst, varð hingaðtil hryssingslegt
sumarið helkalt um stund og al-
mættið stóð eftir galopið fyrir bit-
urri gagnrýni okkar sem eftir sitj-
um, þorrinn skilningi á tilgangi
forlaganna; á slíkum stundum
verka trúarrit heimsins eins og
napurt háð — og huggunarorðin
miskunn, náð og algæska hljóma
eins og eitthvað úr Salvador Dalí.
Götur okkar Péturs Axels lágu
saman á unglingsárum okkar, en
urðu ekki samstíga fyrr en áratug-
um síðar; samt varð okkur strax
vel hvorum til annars. Lífshlaupið
fór fram á ólíkum vettvangi í
gegnum tiðina, en þó um margt
keimlíkt; löngun til nokkurra
átaka hjá báðum og sjaldnast til
hlés við almenningsálitið, enda
leituðu báðir uppgjörs mála sinna
á sama stað, eftir áratuga vind-
myllustríð á akurjörðum Bakkus-
ar bónda á Alkóhóli — með fárra
ára millibili. Töpuð styrjöld hnýt-
ir þolendur böndum sameiginlegs
skipbrots, hvar sigurvegarar
verða gjarna saupsáttir við skipt-
ingu góss — og við Pétur Axel
hnýttum gamlan kunningsskap
vináttuböndum, sem ekki urðu
rofin uns örlög slitu.
Eflaust munu félagsfræðiþrugl-
arar framtíðarinnar reyna að
meta áhrif Freeport-ferða síðasta
áratugar á íslenskt þjóðfélag — og
sýnast sitt hverjum. Reyndar þarf
enga framtíðarspekúlanta til; um-
ræðan og matið eru þegar í gangi
— eilíf uppspretta þessa sérís-
lenska skammdegisrifrildis, sem
þjóðin unir sér við árið um kring.
Sleggjudómar falla þó ómerkir, ef
menn líta í kringum sig og sjá alla
þá nýtu borgara, sem nú ganga
keikir um götur, en voru áður
taldir þjóðfélaginu glataðir; líta
inn hjá þeim fjölskyldum, sem nú
lifa hamingjusömu skapandi lífi i
stað ótta og upplausnar fyrri ára;
líta á þjóðhagslegan ávinninginn
af skilum þessa fólks til samfé-
lagsins, þar sem það áður var oft
baggi; — allt fyrir tilstilli þessara
vesturferða og þeirra grettistaka,
sem lyft var hér heima í kjölfarið.
Pétur Axel small eins og hann-
aður í hóp forveranna, þegar hann
kom heim frá Bandaríkjunum á
útmánuðum 1979, en með sínu
lagi, enda aldrei sá litleysingi að
hyrfi í fjölda. Greind hans, góð
menntun og eðlislægur dugnaður
komu skjótt skipulagi á einkamál-
in — og fljótlega fundu menn að
gott var að leita til hans. Þessi
fyrrum nagli, sem ávallt hafði
vaðið í gegnum heilt, ef því var að
skipta, og lítt skeytt um hvort ein-
hver eða hver yrði fyrir, gerðist nú
velgjörðarmaður fleiri báginda-
manna en nokkurn hefði mátt
gruna; lagði sig í líma við að leysa
mál þeirra og kom þeim til
sjálfsbjargar. Hann var hinsvegar
ekki þeirrar gerðar sem ber sér á
brjóst; aðstoð hans fór oftast svo
dult, að þá vissu menn helst ef af
honum fréttist í Ameríku — og
ergði vissulega á stundum skipu-
lagsglaða aðila hinna ýmsu sam-
taka, sem allt vildu skráð í möpp-
ur.
Hann lifði alla tíð hratt — og
kannski var það bara hans stíll að
árin urðu svo fá, eftir að ham-
ingjutakmarkinu var náð. Erfitt
reynist mér þó að sætta mig við þá
skilgreiningu; framtíðin virtist
hans, björt — og full tækifæra við
hans hæfi. Hann hafði kynnst og
fest ráð sitt yndislegri stúlku,
Rósu Ólafsdóttur, er bjó honum
þann rann sem hann hafði alltaf
þráð; þeim fæðst mesti mynd-
arstrákur — og vinahópurinn óx
að stærð og tryggð. En á síðasta
ári fór að draga að ský: tvö systk-
ini hans létust með fárra mánaða
millibili, af völdum þess vágests
sem nútíma læknavísindi fá enn
lítt við ráðið; á jólum var barið
dyra hjá Pétri Axel.
Uppgjöf var ekki á vinsælda-
lista Péturs — og hann lét ekki
deigan síga nú fremur en endra-
nær; festi sér laxveiðileyfi til nota
í sumar og barðist meðan hann
stóð. Ég hitti hann síðast á fundi á
föstudaginn langa; hann var gugg-
inn en með glampa í augum og
keikur, lét vel af sér þó hann væri
auðsýnilega þjáður, væll ekki til í
hans munni. Hann ræddi framtíð-
ina eins og hún væri hans og ofur-
eflið hjóm — og einhvernveginn
tókst honum að láta allt líta út
eins og áður.
Þegar sumarið nær aftur inní
okkur og vanmáttarfirring augna-
bliksins dvínar, fá orð sína fyrri
merkinu. Og þó skilningur okkar á
tilgangi almættisins sé engu nær,
er það ástvinum huggun að miklu
þjáningastríði er lokið. Síðustu ár
Péturs Axels verða ljós sem yljar;
ljúf minning þeim er nutu.
Tómas Agnar Tómasson
SENDILLINN SEU SÍDAST BREGST
Bensínvél 1900 cc vatnskæld — verö kr. 359.000
Dieselvél 1600 cc vatnskæld — verð kr. 372.000
Reykjavík - Sprengisandur - Mývatn
Brottför frá BSÍ Reykjavík:
miövikudaga og laugardaga kl.
8.00.
Mývatn — Sprengisandur —
Reykjavík. Brottför frá Hóte
Reynihlíð
kl. 8.30
frá Skútustöðum
kl. 8.50.
Verö:
Aöra leiöina 1.250.- kr. nestíspakki í hádeginu innifalinn.
Báöar leiöir 2.250.- kr. nestispakki í hádeginu innifalinn.
FERÐASKRIFSTOFA
GUÐMUNDAR JÓNASSONAR HF.
BORGARTÚNI 34