Morgunblaðið - 14.08.1983, Page 1

Sunnudagur 14. ágúst - Bls. 49-84
TEXTI: JAKOB F. ÁSGEIRSSON
Einkaviðtal
Morgunblaðsins
við fyrrum
utanríkisráðherra
Bandaríkjanna
Dean Rusk er mikils metinn
af samferðamönnum sín-
um. Liggur nærri að hann
sé helgur maður í munni sveit-
unga hans, Georgíu-manna. Hvar
sem hann er nefndur á nafn, verða
menn andaktugir og taka upp há-
leitt tal um mannkosti hans. Hann
situr í skrifstofu sinni í háskóla-
bænum Aþena, Georgíu, þar sem
hann er nú prófessor í lögum,
krossleggur fætur og strýkur
skallann og heldur áfram ræðu
sinni um útsker nokkurt:
Mér þótti ævinlega varið í að
koma til Islands. Ég kom þangað
nokkrum sinnum á 7da áratugn-
um — og einu sinni í herlegri
veislu, deildi ég hart á íslenska
ráðamenn fyrir útþenslustefnu!
Þeir tóku því ekkert mjög illa,
enda var hún þá að myndast, litla
eyjan suður af landinu ykkar.
Surtsey, já. Svo minnist ég þess að
þegar Bíafra-stríðið skall á, þá
misstuð þið íslendingar um skeið
ykkar besta skreiðarmarkað — og
þegar við sendum matföng til
sveltandi fólksins í Bíafra, sáum
við svo um að nokkuð yrði keypt af
íslenskri skreið.
Hann fæddist í Cherokeehér-
aði í Georgíuríki árið 1909.
Faðir hans var snauður
smábóndi er fékkst nokkuð við
kennslu. Var Rusk fjórði í röð
fimm barna. Allur uppvöxtur hans
var eins og tíðkaðist með alþýðu-
fólki til sveita í þann tíð; barátta,
en aldrei svo aumt að sultur lægi
fyrir dyrum. Rusk segir:
Faðir minn skar hár okkar og
sneið skóna á fætur okkar og móð-
ir mín gerði öll okkar klæði.
Það kom snemma á daginn að
Rusk var harðvítugur námsmaður,
og skólamenn tóku hann uppá
arma sína og styrktu til náms.
Hann flaug í gegnum alla mögu-
lega skóla og lenti á endanum i
Oxford, Englandi, þar sem hann
lauk prófi í lögum árið 1934.
Það var mér mikils virði að
komast til Evrópu ungur maður,
segir Rusk. I fyrsta sinni á ævinni
þurfti ég ekki að vinna dag og nótt
í námsfríum og gat því gefið mér
góðan tíma til að líta í kringum
mig. Þá var nú ekki fallegt um að
litast í heiminum; heimskreppa,
Morgunblaðið/ J.F.Á.
Það hlýtur að vera til Ijót kona á íslandi — en ég hef aldrei séð hana! segir
Dean Rusk, og hlær hjartanlega. Ég man það svo vel þegar ég dvaldi á Hótel
Sögu um árið, að maður mátti ekki snúa sér við öðruvísi en ganga í flasið á
fegurðardís. Þetta er meira landið! segir gamli maðurinn og hristir höfuðið,
brosandi út að eyrum. Thor Thors átti líka þessa Ijómandi konu. Mikill
maður, Thor. Dáður af öllum sem með honum störfuðu. Það var hans verk, að
*
það var hlustað á rödd Islands á alþjóðavettvangi — en alla jafna hefur svona
lítil þjóð ekki marga áheyrendur í heimi stórþjóða. Glæsilegur fulltrúi lands
síns, Thor Thors. Með afbrigðum stjórnkænn maður.
Stalín í blóði drifnu Rússlandi,
Japanir höfðu ráðist inn í Mansj-
úríu og Hitler sölsandi undir sig
völdin í Þýskalandi. Þá tíðkaðist
að sýna stuttar fréttamyndir í
kvikmyndahúsum og ég gleymi því
aldrei þegar ég sá Wellington Koo
beiðast hjálpar heimsins í einni
slíkri mynd. Skömmu síðar var
Haile Selassie sýndur í sömu er-
indagjörðum; biðjandi um hjálp
sem aldrei barst. Þessi ár í Oxford
voru mér mikil þroskaár.
Rusk dvaldi líka um skeið í
Þýskalandi.
Já, það var þar sem ég lét stela
frá mér bátnum, segir hann. Ég
var eitt sinn á ferðalagi og leigði
mér bátkríli en vissi svo ekki fyrr
til en báturinn var á bak og burt.
honum hafði verið stolið. Mitt
fyrsta verk var náttúrlega að til-
kynna lögreglunni stuldinn og von
bráðar hafðist uppá þjófnum.
Hann var tugthúsaður, eins og lög
gera ráð fyrir, en ég var hins veg-
ar sektaður um fimm mörk! Þýsk-
ur lagabókstafur sagði að ég hefði
gerst sekur um þann glæp að
freista þjófa! Ég hef aldrei gleymt
þessari lexíu þýskra: styrjaldir
hefjast nefnilega af sömu ástæðu.
Rusk sneri heim og gerðist próf-
essor í Kaliforníu. Hann þjónaði
landi sínu í stríðinu og þegar
Marshall hershöfðingi varð utan-
rikisráðherra 1947 skipaði hann
Rusk í ábyrgðarmikið embætti í
utanríkisráðuneytinu, þar sem
Rusk efldist fljótt til mikilla met-
orða.
Marshall var að minni hyggju
mestur Bandaríkjamaður á sinni
tíð, segir Rusk. Ráðvendni hans og
réttsýni var alger, að manni virt-
ist; hann var greindur vel og hugs-
unin frábærlega skýr. Mikill kenn-
ari, Marshall, og hollur. Ég hef
lengi ætlað mér að minnast hans
sem kennara í geinarstúf.
Ég spyr Rusk um Truman for-
seta.
Harry Truman var mjög heppi-
legt slys i amrískri sögu, segir
hann. Ég kalla það slys, að þessi
litli maður frá Missouri, sem vissi
allt sem yfirleitt var hægt að vita
um Bandaríkjaforseta, skyldi einn
daginn verða forseti sjálfur! Ég
hef aldrei komist í færi við mann
sem vissi meir um forsetaembætt-
ið, og þá sem því gegndu, en Harry
Truman.
Hann var maður sem átti ákaf-
lega létt með að taka ákvörðun.
Hann kom jafnan strax auga á
kjarnann í hinum flóknustu mál-
um og tók ákvörðun á nokkurra
vífilengja. Hann lagðist aldrei í
hugarvíl eftir ákvarðanatöku og
hann batt ekki hendur sínar í
nefndir áður en hann tók ákvörð-