Morgunblaðið - 14.08.1983, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. ÁGÚST 1983
55
Sjá frásögn Norman D. Vaugham á næstu opnu
Leitarmennimir í sjónvarpsviðtali við heimkomuna. Sigrún Stefánsdóttir fréttamaður ræðir við þá Helga Björnsson
(lengst til hægri), Arngrím Hermannsson (í miðið) og Jón Sveinsson.

að leita þessara véla á Grænlandi.
Við gerðum okkur grein fyrir
möguleikum tækisins þegar tor-
kennileg merki sáust á skjánum
við jöklarannsóknir á Bárðar-
bungu á Vatnajökli fyrir nokkrum
árum. Við athugun kom í ljós að
sennilega höfðum við fundið
flugvélina Geysi, sem þarna fórst
árið 1950. Arngrímur fylgdist vel
með leiðangri Bandaríkjamann-
anna í sumar, og þegar hann
heyrði Friðrik Theódórsson, um-
boðsmann þeirra hér á landi, lýsa
því í sjónvarpsviðtali að illa gengi
að finna vélarnar, setti hann sig í
sambandi við Friðrik og vakti at-
hygli hans á því að líklega væri
íssjáin rétta tækið til þessa verks.
Ég var þá í sumarfríi norður í
landi, en féllst þó á eftir nokkra
umhugsun að gera þessa tilraun."
— Þú hefur verið bjartsýnn á
að íssjáin stæði fyrir sínu?
„Ég hefði ekki lagt í þessa ferð
annars. Það eina sem ég óttaðist
var að upplýsingarnar um svæðið,
sem vélarnar áttu að vera á, væru
ófullkomnar. Ég var vongóður um
að finna vélarnar ef við værum á
annað borð að leita á réttum stað.
Þessi trú á íssjána byggist bæði á
því að hún hefur sýnt og sannað
að hún getur fundið hluti sem
grafnir eru í ís, samanber dæmið
sem ég nefndi um Geysi, og ég
gæti nefnt önnur — og eins eru
aðstæðurnar á þessu svæði í
Grænlandi mjög svipaðar því sem
við eigum að venjast hér. Þetta er
í 800 km hæð, og þeim stað á
Grænlandi þar sem úrkoma er
hvað mest. Með öðrum orðum, hér
er um þíðjökul að ræða.“
— Það hafði verið leitað í nokk-
uð langan tíma þegar þið komuð á
vettvang. Skipti íssjáin sköpum
við leitina?
„Þeir byrjuðu að leita með há-
tíðniradar og voru að síðustu
þrjár vikurnar í júlí. En reynslan
hefur einfaldlega sýnt að slíkt
tæki hentar ekki við þessar að-
stæður. Þá var kafbátaleitarflug-
vél frá Keflavíkurflugvelli, P-3,
fengin til að fljúga yfir svæðið.
Leitarmenn í flugvélinni töldu sig
hafa orðið varir við hluti sem
væru nærri yfirborði jökulsins og
gáfu upp staðsetningar á því
svæði. Éinnig hafði radarflugvél
frá danska flughernum flogið yfir
og orðið vör við endurkast á
nokkrum stöðum. Það má segja að
þessar upplýsingar hafi gefið
nægilega góðar upplýsingar um
það á hvaða svæði á jöklinum vél-
arnar leyndust, og þar með hvar
best væri fyrir okkur að leita. Og
reyndar fundust vélarnar á þessu
svæði þótt staðarákvarðanir
flugvélanna, sem yfir flugu, hefðu
ekki reynst fullnægjandi. Eins
Jón Sveinsson rafmagnstæknifræðingur hugar að rafmagnsútbúnaði íssjár-
innar. Helgi Björnsson fylgist með.
hafði Jón Jónsson jarðfræðingur
unnið þarna að segulmælingum,
sem munu hafa reynst gagnlegar
við leit að hollenska skipinu á
Skeiðarársandi, en þær gáfu ekki
árangur við þessa leit.“
— En þið funduð vél strax
fyrsta daginn sem þið reynduð?
„Það er nú of djúpt í árinni tek-
ið. En það er rétt, við urðum varir
við grunsamlegt endurkast strax
fyrsta daginn, en það var hæpið að
draga of miklar ályktanir af því.
Við áttum eftir að stilla tækin al-
mennilega, mæla heildarendur-
kast frá botninum og ýmislegt
fleira. Þetta var þann 27. júlí. En
að kvöldi 1. ágúst erum við end-
anlega búnir að staðsetja tvær
vélar og þá kom í ljós að þær voru
einmitt á þessum stað þar sem við
fundum endurkastið fyrst. Að
kvöldi 3. ágúst höfðum við svo
fundið allar vélarnar. Það tók sem
sagt rúma viku.“
— Á hvaða dýpi eru þær? Er
nokkur leið að segja til um það?
„Þótt íssjáin geti staðsett mjög
nákvæmlega þann stað á yfirborð-
inu það sem hlutur leynist undir,
er hún ekki nægilega nákvæmur
dýptarmælir til þess að byggja á
ákvörðun um hvernig eigi að ná
vélunum upp. Við slíkt mat geta
nokkrir metrar til eða frá ráðið
úrslitum. En menn hafa verið að
giska á að þær gætu legið á 25 til
30 metra dýpi og eru þessar ágisk-
Ljósmynd: Arngrímur Hermannsson.
anir byggðar á mati á þykkt snjó-
laga á hverju ári. Þetta eru vanga-
veltur sem óþarfi er að treysta á,
því það er til mjög einföld og
áreiðanleg aðferð til að ganga úr
skugga um dýpið. Einfaldlega að
bora niður á vélarnar."
— Var þetta góð ferð?
„Já, hún Var það. Bæði
skemmtileg og ekki síður gagnleg.
Þessi leit okkar ýtir undir hug-
myndir um hugsanleg ný svið við
nýtingu íssjárinnar við jökla-
rannsóknir í framtíðinni, til dæm-
is við að fylgjast með því hvernig
hlutir eða öskulög hreyfast í jökl-
um, hve hratt þeir grafast niður,
og svo framvegis. Það gæti gefið
vísbendingar um hreyfingu jökla
og ákomu. Það er því óhætt að
segja að það hafi verið vísinda-
legur ávinningur af ferðinni."
Þess má geta að sennilega verð-
ur því frestað til næsta sumars að
grafa vélarnar upp úr jöklinum.
Russel Rajani og menn hans hafa
einkarétt á sex vélanna, en danska
flugminjasafnið fær tvær þeirra,
eina af hvorri gerð. Vélarnar eru
mjög verðmiklar, sérstaklega
P-38-orustuvélarnar, en verðmæti
einnar slíkrar er talið vera um 200
þúsund Bandaríkjadala. Áætlað
verði á Boeing-17-vél er um 75
þúsund dalir. Aðeins fimm vélar
af hvorri gerð eru til í heiminum í
flughæfu ástandi.
GPA
ŒHLHNT

A-

EIGENDUR
MITSUBISHI
Vlö bjóöum aðeins gæðavöru, vlöurkennda
af M.M.C. verksmiðjunum, meö ábyrgö.
L, 0 H Kl ji 170 LAHF Ijj -172 Sími 21240
BIFREIÐA
vegna hagstæöra innkaupa hefur okkur
tekist að ná verulegri verðlækkun á vara-
hlutum í Mitsubishl bíla.