Morgunblaðið - 14.08.1983, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. ÁGÚST 1983
67
Þessi mynd var tekin í júní 1978, er Solzhenitsyn var veitt heiðursnafnbót við Harvard-háskóla í Bandaríkjunum fyrir
bókmenntaafrek sín.
Dögun vonarinnar
AÐEINS glötun þess
æðra innsæis, sem kem-
ur frá Guöi, gæti hafa
fengið Vesturlönd til
þess að fallast möglun-
arlaust á áframhaldandi
þjáningar Kússlands
eftir heimsstyrjöldina
fyrri, er landið var
sundurtætt af hópi
mannæta, eða til þess
að samþykkja sams
konar sundurlimun á
Austur-Evrópu að síðari
heimsstyrjöldinni lok-
inni. Vesturlönd skynj-
uðu ekki, að þetta var í
rauninni upphaf langrar
þróunar, sem boðar
ógæfu fyrir allan heim-
inn. Vesturlönd hafa
meira að segja gert tals-
vert til þess að flýta
fyrir þessari þróun. Að-
eins einu sinni á þessari
öld hafa Vesturlönd
sameinað krafta sína (í
baráttunni gegn Hitler)
en ávöxtur þess sigurs
er fyrir löngu farinn for-
görðum. Andspænis
mannætunum hefur hin
guðlausa öld okkar upp-
götvað hið fullkomna
deyfilyf; verzlun. Slíkt
er hið átakanlega há-
mark á vizku nútímans.
Veröld okkar nú hefur náð því
marki, að hefði henni verið lýst
fyrir fyrri öldum, þá myndi hún
hafa kallað fram ópið: „Þetta er
dómsdagur." Samt sem áður höf-
um við vanizt þessari veröld og
líður meira að segja vel í henni.
Dostojevsky varaði við því, „að
miklir atburðir gætu gerzt, án
þess að við værum andlega undir
þá búin“. Það er einmitt þetta,
sem hefur gerzt. Og hann spáði
því, að „heiminum yrði aðeins
bjargað, eftir að hann hefði verið
haldinn anda hins illa“. Hvort
heiminum verður bjargað í reynd,
á eftir að koma í ljós. Það verður
komið undir samvizku okkar, and-
legri skarpskyggni, einstaklings-
bundinni og sameiginlegri við-
leitni okkar andspænis skelfi-
legum aðstæðum. En það er þegar
orðið að staðreynd, að hinn illi
andi fer eins og hvirfilvindur sigri
hrósandi um allar fimm heimsálf-
ur jarðarinnar.
Hrap niður í hyldýpið
Við erum vitni að eyðileggingu
heimsins, hvort sem henni er
þröngvað upp á heiminn eða hann
gengur sjálfviljugur henni í mót.
Öll tuttugasta öldin er að sogast
ofan í hringiðu guðleysis og sjálfs-
eyðileggingar. Þetta hrap niður í
hyldýpið hefur á sér hliðar, sem
ná óvéfengjanlega til heimsins
alls og eru hvorki háðar stjórn-
málakerfum né efnahagslegu og
menningarlegu þróunarstigi, hvað
þá heldur þjóðlegum sérkennum.
Og Evrópa nútímans, sem virðist
svo ólík Rússlandi frá 1913, er nú á
barmi sama hruns þrátt fyrir allt
það, sem náðst hefur eftir öðrum
leiðum. Mismunandi heimshlutar
hafa farið mismunandi leiðir, en í
dag nálgast þeir allir þröskuld
sameiginlegs sannleika.
Sú tíð var til í sögu Rússlands,
að hugsjón þjóðfélagsins var
hvorki frægð né auður eða efnis-
legur ávinningur, heldur líf, sem
mótaðist af trúnni. Rússland var
þá gegnsýrt af rétttrúuðum krist-
indómi, sem var trúr kirkjunni,
eins og hún var á fyrstu skeiðum
hennar. Rétttrúnaður þessa tíma
náði að vernda þjóðina gagnvart
oki erlends hernáms, sem stóð í
meira en tvær aldir en gat á sama
tíma hrundið af sér ranglátum
sverðshöggum vestrænna kross-
fara. Á þessum öldum varð rétt-
trúnaðarkirkjan í landi okkar
helzta fyrirmynd þjóðarinnar í
hugsun og persónumótun, en einn-
ig að því er snerti daglegt líf,
hvaða verkefni skyldu fyrst leyst
af hendi í hvaða starfi sem var,
skipulagningu vikunnar og ársins
í heild. Trúin var hið mótandi og
sameinandi afl þjóðarinnar.
Lævíst eitur
En á 17. öld varð rétttrúnaðar-
kirkjan í Rússlandi fyrir alvarleg-
um áföllum af ógæfusömum, inn-
byrðis klofningi. Á 18. öld skapað-
ist ójafnvægi í landinu af völdum
þeirra breytinga, sem Pétur keis-
ari kom á með valdi og hentuðu
efnahagslífinu, ríkinu og hernum
en voru á kostnað trúarinnar og
þjóðlífsins. Og samtímis þessari
einhliða upplýsingastefnu Péturs
keisara fann Rússland fyrir fyrsta
andblæ veraldarhyggjunnar. Læ-
víst eitur hennar sýrði mennta-
stéttirnar er leið á 19. öldina og
opnaði marxismanum braut. Er
byltingin var gerð, höfðu mennta-
menn í Rússlandi í raun og veru
glatað allri trú og á meðal hinna
ómenntuðu var styrkur hennar í
hættu.
Enn einu sinni var það Dostoj-
evsky, sem dró þá ályktun af
frönsku stjórnarbyltingunni og
hinu sjóðandi hatri hennar á
kirkjunni, að „bylting verður
nauðsynlega að byrja með guð-
leysi". Þetta er fullkomlega satt.
En aldrei áður hafði heimurinn
þekkt jafn skipulagt, herskátt og
hatursfullt guðleysi og það, sem
marxisminn boðar. Innan heim-
spekikerfis Marx og Lenins og
innst inni í sálarfræði þeirra er
hatrið á Guði hið knýjandi afl og
mikilvægara undirstöðuatriði en
allar stjórnmála- og efnahags-
kenningar þeirra.
Herskátt guðleysi er ekki tilvilj-
anakennt aukaatriði í stefnu
kommúnismans heldur aðalatriði.
Til þess að ná djöfullegu mark-
miði sínu þarf kommúnisminn að
ráða yfir fólki, sem hefur enga
trúar- eða þjóðernistilfinningu og
þetta hefur í för með sér, að út-
rýma verður hvoru tveggja alger-
lega. Kommúnistar halda báðum
þessum markmiðum fram opin-
skátt og koma þeim í framkvæmd
jafn opinskátt. Hve mjög hinn
guðlausi heimur þráir að eyði-
leggja trúna, nve mjög trúin skal
eyðilögð, var leitt í ljós með þeim
samsærisvef, sem umlukti tilraun-
ir þær til þess að myrða páfann, er
gerðar voru fyrir skömmu.
Píslarvottar
rétttrúarinnar
Þriðji áratugur 20. aldarinnar í
Sovétríkjunum varð vitni að
linnulausri röð fórnarlamba og
píslarvotta á meðal þjóna rétt-
trúnaðarkirkjunnar. Tveir erki-
biskupar voru skotnir og hafði
annar þeirra, Venyamin frá Pét-
ursborg, verið kosinn í almennum
kosningum í biskupsdæmi sínu.
Tikhon yfirbiskup lenti sjálfur í
höndunum á Cheka-GPU (leyni-
lögreglu bolshevika) og dó við
grunsamlegar kringumstæður.
Fjöldi annarra biskupa lét lífið.
Tugir þúsunda af prestum, munk-
um og nunnum, sem reynt var að
þröngva til þess að hafna trúnni,
sættu pyndingum, voru skotnir í
kjöllurum, sendir í fangabúðir,
gerðir útlægir til hinna óbyggi-
legu freðmýra lengst í norðri eða
settir út á götuna á gamals aldri
án húsaskjóls og viðurværis. Allir
þessir kristnu píslavottar mættu
dauða sínum óbugaðir fyrir trúna.
Afneitanir á trúnni voru fátíðar
og langt á milli þeirra.
Tugmiljónum saman var leik-
mönnum meinaður aðgangur að
kirkjunni og þeim var bannað að
ala börn sín upp í trúnni. Trúaðir
foreldrar voru aðskildir frá börn-
um sínum og varpað í fangelsi en
börnin látin snúa baki við trúnni
með hótunum og lygum. Því má
með rökum halda fram, að hinni
tilgangslausu eyðileggingu á land-
búnaði Rússlands á árunum eftir
1930 (er kulakarnir voru reknir
burt og landið þjóðnýtt, sem hafði
í för með dauða 15 milljóna bænda
án nokkurs efnahagslegs tilgangs)
var framfylgt af slíkri grimmd
fyrst og fremst í þeim tilgangi að
eyðileggja þjóðlega lífshætti
okkar og uppræta trúna á meðal
bænda okkar. Sömu andlegu spill-
ingarstefnunni var beitt alls stað- -
ar í hinum herðneskjulega heimi
„Gulag“-eyjaklasans, þar sem
menn voru hvattir til þess að
halda lífi með því að fórna lífi
annarra.
Takmarkalaus
grimmd
Og aðeins guðleysingjar sviptir
allri skynsemi gætu hafa tekið
ákvörðun um jafn takmarkalausa
grimmd og nú er í undirbúningi í
Sovétríkjunum og framin skal
gegn sjálfu rússneska landinu.
Áformað er að snúa við farvegi
fljótanna í norðri og raska þannig
lífinu í íshafinu en láta vatnið
renna til suðurs í átt til lands-
væða, sem þegar hefur verið stór-
spillt með fyrri, álíka fífldjörfum
„kommúnistískum byggingaraf-
rekum“.
Um stutt skeið, er Stalín þurfti
á auknum styrk að halda vegna
baráttunnar gegn Hitler, tók hann
af óskammfeilni sinni upp vin-
samlega afstöðu til kirkjunnar.
Þennan blekkingarleik, sem haldið
hefur verið áfram á síðari árum af
Brezhnev með sýndarbókmennt-
um og öðrum ytri umbúðum, hafa
Vesturlönd því miður haft til-
hneigingu til þess að taka sem
góða og gilda vöru. Samt má
dæma þá festu, sem trúarhatur
kommúnismans byggist á, eftir
fordæmi frjálslyndasta leiðtoga
þeirra, Nikita Khrushchevs, því
þótt hann hafi gert margar mikil-
vægar ráðstafanir til þess að auka
frelsi, þá endurvakti hann sam-
tímis þá æðiskenndu áráttu Len-
íns að eyðileggja trúná.
Kristin hefð
lifir áfram
En það er eitt, sem þeir áttu
ekki von á. í landi, þar sem kirkjur
hafa verið jafnaðar við jörðu, þar
sem sigri hrósandi guðleysi hefur
hamazt óbeizlað í tvo þriðju hluta
aldar, þar sem þjónar kirkjunnar
hafa verið auðmýktir endalaust og
sviptir sjálfstæði sínu, þar sem
það, sem eftir er af kirkjunni er
þolað aðeins í áróðursskyni gagn-
vart Vesturlöndum, þar sem fólk
er sent enn þann dag í dag í nauð-
ungarvinnubúðir vegna trúar
sinnar og þar sem þeim í sjálfum
fangabúðunum er stungið í refsi-
klefa, sem safnast saman á pásk-
um til bænahalds; þeir gætu ekki
átt von á því, að kristin trú megn-
aði að lifa áfram í Rússlandi undir
þessu oki kommúnismans. Það er
satt, að milljónum samlanda
okkar hefur verið spillt og þeir
eyðilagðir andlega með þessu guð-
leysi, sem hið opinbera hefur kom-
ið á. Samt sem áður eru þar enn til
milljónir trúðra manna. Það eru
aðeins ytri þvinganir, sem koma í
veg fyrir, að þeir tali upphátt. En
eins og alltaf á tímum ofsókna og
þjáninga hefur tilfinningin fyrir
Guði í landi mínu öðlazt mikinn
næmleika og dýpt.
Það er hér, sem við sjáum dögun
vonarinnar. Því hversu háskalega
sem kommúnisminn hrúgar upp
skriðdrekum og eldflaugum,
hversu langt sem hann nær í því
að leggja jörðina undir sig, þá
verða örlög hans þau, að hann nær
aldrei að sigra kristindóminn.
Við útför rússneska skáldsins Alexanders Tvardovskys í Moskvu 1961 Tvardovsky var á meðal kunnustu Ijóðskálda
Sovétríkjanna og þekktur fyrir frjálslyndi. Ekkja Tvardovskys stendur til vinstri við Solzhenitsyn á myndinni.