Morgunblaðið - 14.08.1983, Side 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. ÁGÚST 1983
„Þið nálgist þau mörk
þar sem ekki
verður aftur snúið“
— frásögn Norman Vaughan, heimskautafara, af nauðlendingarævintýri
átta bandarískra flugvéla á Grænlandsjökli í seinni heimstyrjöldinni
HÉR Á EFTIR fer frásögn Norman D. Vaughan, þekkts heimskautafara, á nauðlend-
ingarævintýri flugvélanna átta á Grænlandsjökli í seinna stríði. Vaughan var með í
leitarleiðangrinum núna í sumar, en hann tengdist málinu á sínum tíma, því hann var
sendur af flugher Bandaríkjanna til nauðlendingarstaðarins, eftir að tekist hafði að
bjarga mönnunum, til að ná í sprengjumiðunartæki sem flugmönnunum láðist að
eyðileggja. Fór hann einn í þessa för, sem þótti mikið afrek. Vaughan tók þátt í
ferðum á Suðurpólinn á árunum 1928 til ’30, og var m.a. í leiðangri Byrds árið 1929.
Þrjú þúsund metra hátt fjall á Suðurpólnum er nefnt eftir honum, heitir Vaughans
Mountain. Hann hefur fjórum sinnum tekið þátt í þrjú þúsund km langri
hundasleðakeppni í Alaska, þar sem hann er búsettur núna. Síðast tók hann þátt í
keppninni í fyrra, þá 75 ára gamall, og komst í mark. Frásögn þessa las Vaughan inn
á spólu fyrir þá Helga Björnsson, Jón Sveinsson og Arngrím Hermannsson.
Helgí Björnsson og Norman Vaughan spá í málin. Ned Gillette, bandarískur
fréttamaður fylgist med. Ljösmynd: Arngrímur Hermannxnon.
Þriðji ágúst, 1983.
Nafn mitt er Norman Vaughan,
ég er Bandaríkjamaður og gegndi
fyrrum herþjónustu í bandaríska
flughernum. Þeir sem ég tala þessi
orð til eru Helgi Björnsson, Jón
Sveinsson og Arngrímur Her-
mannsson, en þessir þrír vísinda-
menn komu til bækistöðva okkar
hér á austurströnd Grænlands,
Tom-cat, í þeim tilgangi að leita
uppi átta flugvélar sem legið hafa
grafnar undir ísnum í 42 ár.
Framleiðendur Winston-vindl-
inga, R.J. Reynolds-fyrirtækið,
hefur styrkt þennan leiðangur
fjárhagslega og gert hann þar með
mögulegan.
Bækistöðvunum var komið hér
upp snemma í sumar, en íslensku
vísindamennirnir komu hingað
fyrst fyrir sjö dögum. Það vildi
svo til að strax sama dag og þeir
settu upp tæki sín „urðu þeir var-
ir“, eins og þeir orðuðu það, með
öðrum orðum, tæki þeirra greindu
ójöfnu undir ísnum, sem gaf til
kynna að á þessum stað kynni að
leynast utanaðkomandi hlutur.
Þetta eru mjög varkárir menn og
vildu þeir ekkert um það segja á
þessu stigi hvort þarna gæti verið
um flugvél að ræða eða ekki. Síð-
ari athuganir þeirra leiddu hins
vegar í ljós að þessi hlutur, sem
þeir urðu varir við þennan fyrsta
dag, var einmitt flugvél. Hugsið
ykkur það, strax fyrsta daginn
sem þeir reyndu fundu þeir flug-
vél.
Tilgangur minn með að segja
þessa sögu er sá að gera grein
fyrir bakgrunni þess hvers vegna
og hvernig á því stendur að þessar
átta flugvélar eru hér á kafi í ís á
Grænlandsjökli.
Lagt af stað frá BW 8
Þann 15. júlí 1942 lögðu átta
flugvélar af stað áleiðis til íslands
frá Syðra-Straumsfirði, sem þá
gekk undir nafninu „Blue West 8“,
en þarna var önnur af tveimur
herstöðvum Bandaríkjamanna á
Grænlandi í stríðinu. Hin var
nefnd „Blue West 1“ og var við
Narsarssuaq. Til að skýra það
fyrir ykkur hvers vegna vélarnar
voru á þessari leið, verð ég að geta
þess, að áður fyrr höfðu P-38
orustuvélarnar verið ferjaðar yfir
Atlantshafið með birgðaskipum.
En kafbátar Þjóðverja voru at-
kvæðamiklir og sökktu mörgum
birgðaskipum, og þar með gífur-
B-17 sprengjuvélin. önnur af tveimur „fljúgandi virkjum“ sem nauðlentu á jöklinum. Myndin er tekin árið 1942.
Vélin hefur 103 feta vænghaf, er 65 feta löng og stélhæðin er 18 fet. Hún vegur 25 þúsund pund, en gat borið 10
þúsund pund af sprengiefni. Hámarkshraði B-17 var 180 mflur á klukkustund og hún hafði flugþol í 10 til 12 stundir.
Venjulega var tfu manna áhöfn á þessum vélum, þar af tveir flugmenn.
legum fjölda þessara orustuflug-
véla. Það var því ákveðið af hers-
höfðingjum okkar í Pentagon að
reyna að fljúga þessum vélum til
Evrópu, en það var álitið mögulegt
með því að vélarnar tækju elds-
neyti á ýmsum áfangastöðum á
leiðinni. Sá heimsfrægi hershöfð-
ingi Paul Tibbett stjórnaði fyrsta
ferjufluginu og honum tókst að
koma fyrstu P-38 vélunum til
Englands með þessum hætti.
Þetta var önnur ferðín, og var hún
nefnd „Bolero Tom-cat“. I ferðinni
voru tvær B-17 leiðsöguvélar,
svokölluð „fljúgandi virki", og sex
P-38, en þær höfðu auknefnið „eld-
ing“.
„Snúiö aftur til
Grænlands“
Þeir lögðu af stað frá BW-8
áleiðis til íslands. Á leiðinni yfir
hafið reyndu flugmenn B-17 vél-
anna að ná sambandi, bæði til ís-
lands og BW-8-stöðvarinnar, en
fengu ekkert svar. Þeir héldu Norman Vaughan sinnir skriftum við matarborðið. Þannig var hann alla
áfram að kalla upp stöðvarnar, en daga, sögðu Islendingarnir. l.jósmynd: Heigi Björnsson.
án árangurs. En þá fá þeir skyndi-
lega eftirfarandi boð á dulmáli
sem flugher Bandaríkjanna not-
aði: „You are approaching the
point of no return. Weather in
Keflavík going down. Go back to
Greenland." („Þið nálgist þau
mörk þar sem ekki verður aftur
snúið. Veðrið í Keflavík hefur
versnað. Farið aftur til Græn-
lands.“) Þannig hljóðuðu skilaboð-
in og þau voru ekki undirrituð.
Þegar flugmennirnir höfðu ráðið
skilaboðin héldu þeir auðvitað að
þau kæmu frá sínum mönnum og
urðu ásáttir um að snúa aftur til
Grænlands. Þegar þeir komu til
Grænlands kölluðu þeir upp stöðv-
arnar, bæði BW-1 og BW-8, og
fengu þau boð á dulmáli um að
halda til BW-1, því þar væri hægt
að lenda. Þeir fljúga til BW-1, en
þegar þangað er komið, kemur á
daginn að lendingarskilyrði eru
ekki fyrir hendi. Þeir gáfu þá frá
sér allt dulmál, kölluðu upp stöðv-
arnar á ensku og spurðu hvað í
ósköpunum þeir ættu að gera. Og
svarið sem þeir fengu var: „Farið
til BW-8, því sá völlur er opinn."
En til þess höfðu þeir ekki nægj-
anlegt eldsneyti. Flugmennirnir
sjálfir ákváðu því að fljúga aftur
til austurstrandar Grænlands, þar
sem var heiðskýrt nokkrum mín-
útum fyrr þegar þeir flugu þar
um.
Lent á jöklinum
Þegar þangað var komið ákvað
flugmaður að nafni MacManners
að hann skyldi verða fyrstur til að
lenda, enda var eldsneyti hans á
þrotum. Hann leit niður á ísbreið-,
una og sá ekki betur en að ísinn
væri harður og sléttur. Hann tók
þess vegna þá ákvörðun að reyna
að lenda á hjólunum. Hann bjó sig
til lendingar og hafði sólina í bak-
ið til að geta notað skuggann af
vélinni til að áætla hæðina. Þegar
skugginn féll undir vélina snertu
hjólin snjóinn og hann hemlaði
nokkurn veginn af helmingsafli.
En þungi framhjólsins var of mik-
ill, það sökk í snjóinn og vélin
endasteyptist yfir sig. En aðeins
einn hring. Ef hann hefði verið á
meiri hraða hefði vélin sennilega
farið margar kollsteypur. Honum
tókst að skríða út úr vélinni, svo
til ómeiddur.
Flugmenn hinna vélanna gerðu
sér grein fyrir því að þetta var
ekki rétta leiðin til að lenda og