Morgunblaðið - 03.09.1983, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. SEPTEMBER 1983
Úr tónlistarlífinu
MARGRÉT HEINREKSDÓTTIR
Jose Carreras
Spænski tenórsöngvarinn, sem ,sló í gegn‘ í New York 24 ára
Ekki eru nema tíu ár rúm frá því
að spxnski tenórsöngvarinn Jose
('arreras kom fyrst fram á sviði
Borgaróperunnar í New York
(New York City Opera) í hlutverki
Pinkertons í óperunni Madame
Butterfly eftir Puccini — og vakti
slíka athygli, að hann skauzt upp á
hinn alþjóðlega stjörnuhimin með
eldingarhraða. Árið 1974 fékk
hann hlutverk Cavaradossis í
Toscu hjá Metropolitan-óperunni í
New York og tveimur árum síðar
söng hann hlutverk Rodolfos í La
Boheme með La Scala-óperunni í
gestaleik hennar í Washington.
Síðan tóku við hlutverk í óperum
Verdis og brátt var um Carreras
talað sem einn af þremur beztu
tenórsöngvurum heims, ásamt
þeim Luciano Pavarotti og Placido
Domingo.
Svo skyndilegri og skjótri
frægð fylgir mikið álag og marg-
ar hættur svo ungum söngvara,
Carreras er enn ekki nema 35
ára, og nú síðustu árin hafa
menn heldur ekki verið á eitt
sáttir um, hvort hann sé á réttri
leið. Þótt margir dái hann tak-
markalaust og telji hann fara
batnandi eru aðrir á öndverðum
meiði, segja, að hann hafi færzt
of mikið í fang og misboðið rödd-
inni; hann hafi tekið að sér hlut-
verk sem hefðu átt að bíða þar
til hann yrði eldri og þroskaðri,
söngvari verði alltaf að gæta
þess að brenna ekki kerti sitt í
báða enda ella eigi hann á hættu
að eyðileggja röddina langt fyrir
aldur fram.
Þessar raddir komu fyrst fram
að marki, þegar hann fór með
hlutverk Radames í Aidu Verdis
undir stjórn Herberts von Kar-
ajan, en það söng hann á Salz-
burgarhátíðunum 1979 og 1980.
Töldu margir gagnrýnendur, að
hann hefði verið of ungur fyrir
þetta verkefni. Sjálfur hefur
Carreras tekið undir það að
nokkru í blaðaviðtali við tíma-
ritið Ovation, segist og hafa
færzt undan í fyrstu, þegar Kar-
ajan bauð honum hlutverkið, en
látið freistast þegar hann fann
að „meistarinn" treysti honum
til þess, „en bæði vegna tauga-
óstyrks og annarra ástæðna,"
segir hann, „söng ég alls ekki vel
fyrra árið, 1979, seinna árið var
ég mun betri."
XXX
íslenzkum sjónvarpsáheyr-
endum gafst nú fyrir skömmu
kostur á að heyra og sjá þennan
ágæta unga söngvara í óperunni
„Luciu di Lammermoor" eftir
Donizetti. Það er ekki oft, sem
sjónvarpið sýnir óperur og sinn-
ir þannig þeim hópi áheyrenda
sinna — sem ég hygg að sé býsna
stór — sem yndi og áhuga hefur
af óperum. Hefði að mínum dómi
mátt sýna þá rausn að útvarpa
óperunni samtímis í stereó,
— greinilega hafði verið gert ráð
fyrir slíkum flutningi í upptök-
unni — það hefði gert sýninguna
miklum mun eftirminnilegri.
Jose Carreras naut sín af-
skaplega vel sem Edgardo, bæði
fríðleiki hans vel við hæfi hlut-
verks hins rómantíska og
dramatíska elskhuga Luciu og
röddin einstaklega hlý og falleg
eins og spænskar tenórraddir oft
eru. Reyndar er rödd hans sögð
hafa „dökknað" síðustu árin —
sem sumir segja stafa af of
miklu álagi, en hann sjálfur tel-
ur eðlilega breytingu vegna auk-
ins þroska sjálfs sín. „Ég var
ekki nema 24 ára, þegar ég byrj-
aði að syngja í óperum og eðli-
lega hefur röddin breytzt síðan
eins og ég hef sjálfur þroskazt og
breytzt. Þroskaárum söngvarans
á þessum aldri fylgja ýmis
vandamál. Eftir því sem röddin
breytist verður söngmátinn líka
að breytast, ýmislegt, sem áður
var örðugt, reynist manni auð-
veldara og öfugt og við allar til-
finnanlegar breytingar verður
söngvarinn að endurskoða söng-
tækni sína frá grunni. Ég held,
að allir söngvarar þurfi öðru
hverju að taka á slíkum vanda,
sérstaklega þó þeir, sem byrja
mjög ungir.
Oft gera söngvarar hlé á því
að syngja opinberlega meðan
þeir vinna að siíkri endurþjálfun
raddarinnar, en Carreras er því
ekki samþykkur. Honum finnst
bezt að þreifa sig áfram á svið-
inu, því að það sem virðist í lagi
í litlum æfingasal komi kannski
allt öðru vísi út í 4.000 manna
óperuhúsi.
„Eins og aðrir söngvarar sem
taka starf sitt alvarlega, er ég
klukkustundum saman eftir
hverja sýningu að hugsa um
hana og reyna að gera mér sem
fyllsta grein fyrir frammistöðu
minni, hvort heldur sýningin
hefur tekizt vel eða illa — og
jafnt þótt ég hafi verið kvefaður
eða að öðru leyti illa á mig kom-
inn líkamlega. Maður verður að
hugsa um, hvernig unnt sé að ná
sem beztum árangri við allar
hugsanlegar aðstæður," og hann
bætir við að svo sem líkamleg
líðan söngvarans geti haft áhrif
á röddina svo geti og hverskonar
tilfinningalegt rót skipt máli um
frammistöðu söngvarans á svið-
inu.
Jose Carreras kveðst vera í
stöðugu sambandi við kennara
sinn í Barcelona, Juan Ruax,
vinna með honum þar, þegar við
verði komið en þess á milli ráð-
færi hann sig við hann í síma.
Og það éru fleiri, sem hann
stendur í stöðugu símasambandi
við í Barcelona, þar býr fjöl-
skylda hans, sem hann talar við
daglega, hvar sem hann er
staddur í heiminum, „hringi
jafnvel frá Ástralíu," segir hann.
Þannig reynir hann að fylgjast
með daglegum framförum barna
sinna tveggja, 3ja ára telpu og 8
ára drengs og þau með starfi
hans, það gerir þó einkum sonur-
inn að sjálfsögðu, sem Carreras
segir sísyngjandi — hann kunni
þegar margar óperuaríur en hafi
„hræðilega rödd“.
XXX
Um söng Jose Carreras hefur
verið sagt, að auk þess að bera
hin sterku einkenni spænskra
tenórradda minni röddin og
söngur hans stundum á Di Stef-
ano, stundum á Cesare Valletti
og stundum á Bergonzi. Þeim,
sem vilja meira af Carreras
heyra skal bent á nýja útgáfu
Philips á uppfærslu konunglegu
óperunnar brezku undir stjórn
Colins Davies á óperunni
„Werther" eftir Massenet —
textinn eftir hinni kunnu skáld-
sögu Göthes um þjáningar
Werthers hins unga, en þar fer
Carreras með titilhlutverkið. Sú
uppfærsla beindi honum inn á
brautir frönsku óperunnar —
eftir að hafa til þessa fyrst og
fremst einbeitt sér að Puccini og
Verdi — og næstu verkefni hans
urðu hlutverk Rómeós í Rómeó
og Júiíu eftir Gounod og Don
Jose í Carmen eftir Bizet.
Carreras hefur sungið geysi-
mikið á undanförnum árum —
ekki sízt fyrst eftir að hann „sló
í gegn“ í New York — á 16 mán-
uðum söng hann þá ellefu hlut-
verk en er nú farinn að hægja á
ferðinni, syngur ekki nema á um
80 sýningum á ári og reynir að
gæta að jafna betur en áður
niður erfiðustu hiutverkunum.
Ljóðatónleika heldur hann líka
öðru hverju og kveðst hafa af því
mikla ánægju. „Með þeim nálg-
ast söngvarinn hlustendur með
allt öðrum hætti en í óperunni,
tengslin verða nánari ... án
hljómsveitar og búninga óperu-
sviðsins hefur maður þó þá til-
finningu að standa hálfnakinn
frammi fyrir áheyrendum en
það er líka hollt og gefur auk
þess tækifæri til að syngja fyrir
fólk í minni borgum og bæjum
sem ekki hafa óperuhús."
Fjölbreytni segir hann sér
nauðsyn, „sumir söngvarar vilja
syngja fá hlutverk en stefna að
því að ná algeru og fullkomnu
valdi yfir þeim með því að
syngja þau aftur og aftur. Ég er
öðru vísi gerður, ég vil læra ný
og ný hlutverk, fá sem mesta
fjölbreytni. Ég veit, að það er
dálítið hættulegt en það er
áhætta, sem ég vil heldur taka.
Þegar ferli mínum sem söngvara
er lokið, hvenær sem það verður,
vil ég geta hætt ánægður yfir því
að hafa gert það á leiksviðinu,
sem mig langaði til.“
Tak gleði þína!
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Sá sem kemur til Færeyja og
litast um í bókabúðum hlýtur að
undrast hve færeysk bókaútgáfa er
þróttmikil þrátt fyrir smæð þjóðar-
innar. Og það sem einkennir marg-
ar færeyskar bækur er vandað útlit
sem helgast ekki síst af því að
Færeyingar eiga gróna myndlist-
arhefð sem m.a. lýsir sér í því að
alúð er lögð við hvers kyns
myndskreytingar. Fá bókaforlög
sem mega sín eru að vísu starfandi
í Færeyjumm, en einstaklings-
framtak nýtur sín aftur á móti í
bókaútgáfu. Þar komast engar
gróðahugmyndir að, aðeins menn-
ingaráhugi.
Þetta rifjast upp þegar inn um
dyrnar berst færeysk bók: Snorri
Hjartarson: Heystmyrkrið yvir
mær. Martin Næs týddi úr ís-
lendskum. Tróndur Patursson
gjördi permuna. (Jtg. Orð og lög,
Tórshavn 1983.
Martin Næs er eitt af kunnari
skáldum Færeyinga af yngri
kynslóð, kvæntur íslenskri konu
og vel að sér í íslenskum
skáldskap. Ég hef verið að bera
þýðingar hans saman við frum-
kvæðin og sannfærður um að
þær eru mjög trúverðugar án
þess að ég sé fullkomlega dóm-
bær um slíkt vegna þekkingar-
leysis hvað varðar færeyska
tungu. En til þess að þýða skáld
þarf skáld. Ég held að Martin
Næs geti leyft sér að glíma við
skáldskap Snorra Hjartarsonar.
Hann er sjálfur skáld sem á
margt sameiginlegt með þeirri
næmu tilfinningu fyrir náttúr-
unni og manninum í náttúrunni
sem ljóð Snorra vitna um.
Eins og kunnugt er fékk
Snorri Hjartarson bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs 1981
fyrir Hauströkkrið yfir mér. Orð
og lög hafa fengið styrk úr Nor-
ræna þýðingasjóðnum vegna út-
gáfu bókarinnar á færeysku.
Verðlaunin eiga þátt í að koma
ljóðum Snorra á framfæri við
fleiri frændþjóðir okkar og er
það út af fyrir sig meðmæli með
því uppátæki sem verðlaunaveit-
ingar eru þótt eflaust geti þær
líka komið illu til leiðar.
Annars væri gaman að vita
hve margir íslendingar sem ekki
þekktu ljóð Snorra áður kynntu
sér þau eftir verðlaunaveiting-
una. Snorri hefur að vísu alltaf
átt sér tryggan lesendahóp, en
hann er eitt þeirra skálda sem
menn mega ekki fara á mis við.
Svo margt hefur hann að segja
okkur og gerir það á þann hátt
að til afreka verður að teljast.
Hauströkkrið yfir mér er
kannski fremur þunglyndislegur
titill. En þegar vel er að gáð er
líka gleði að finna f bókinni.
Snorri Hjartarson
jafnvel fögnuð, eiginlega lífs-
þorsta hins aldraða skálds.
Snorri hefur löngum kunnað að
gæða orð sin lífi, fylla setningar
sínar í senn fró og nautn. Lítum
til dæmis á ljóðið Endurfundir:
Hver kemur þarna handan
úr hrímkaldri móskunni
yfir hraunid og sandinn?
Gleði berst vid ótta.
Mig grunar hver þaó er.
Ljós er hún og bláklædd
og ber allar listirnar
í barmi sér.
Vitjar þú mín enn
í auönum langra nótta
sem hvarfst þegar strengurinn
sUki hrökk?
Tak gleði þína drengur
og gakk!
I þýðingu Martin Næs hljómar
ljóðið þannig og kallast líka
Endurfundir á færeysku:
Hvör kemur haóani
úr frostkaldri skýming
um reyniö og sandin?
Gleói berjist vió ótta.
Eg gruni hvör taó er.
Ljós er hon og bláklædd
og ber allar listirnar
í barmi sínum.
Vitjar tú meg enn
á náttum longum og oydnum
tú sum hvarv tá ió strongurin
einasti brast?
Tak gleói tína drongur
og gakk!