Morgunblaðið - 24.09.1983, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. SEPTEMBER 1983
Minning:
Pálína Pálsdóttir
Eyrarbakka
Fædd 9. raaí 1901
Dáin 13. september 1983
í dag fer fram útför Pálínu
Pálsdóttur frá Eyrarbakka. Pálína
var fædd 9. maí 1891 að Fljótshlíð,
en hún ól allan sinn aldur á Eyr-
arbakka. Foreldrar hennar voru
Páll Pálsson, skaftfellskrar ættar
og Þorgerður Halldórsdóttir frá
Rauðnefsstöðum í Rangárvalla-
sýslu. Faðir Pálínu dó áður en hún
fæddist og ólst hún upp hjá móður
sinni. Innilegra og betra samband
milli dóttur og móður var vart
hægt að hugsa sér, enda voru þær
oft nefndar í einu og sama orðinu
og kallaðar Hraungerðismæðgur,
en þær bjuggu í Hraungerði á
Eyrarbakka. Ekki voru efni mikil
hjá einstæðri móður til að kosta
dóttur sína til skólagöngu og fór
því Pálína snemma að vinna fyrir
sér, eins og þá var títt, og var hún
mörg ár í „Húsinu" á Eyrarbakka,
sem svo var kallað. Það þótti góð-
ur skóli fyrir ungar stúlkur að
ráðast þangað, enda kunni Pálína
vel að meta það og minntist alltaf
á þann tíma, sem hún dvaldist
þar, með þakklæti og virðingu.
Yngri dóttirin í Húsinu, Guð-
munda Nielsen, varð náin vinkona
Pálínu og entist sú vinátta meðan
báðar lifðu, en Guðmunda dó árið
1936, og var hún þá lengi búin að
vera heilsutæp, og reyndist Pálína
henni frábærlega vel þá sem
endranær.
Þó Pálína nyti ekki langrar
skólagöngu, var hún vel að sér um
flesta hluti. Hún var óvenjulega
vel gefin kona bæði til munns og
handa. Músíkölsk var hún vel og
söng í fjöldamörg ár í kirkjunni á
Eyrarbakka. Pálína lét sér annt
um allt, sem til menningarauka
var fyrir þorpið hennar, Eyrar-
bakka, og þá ekki síst um allt sem
viðkom kirkjunni, og sáu þær
mæðgur Þorgerður og Pálína um
kirkjuna í mörg ár, og var þar ekki
kastað til höndum.
Pálína giftist árið 1913 Guð-
mundi Ebenesersyni skósmið,
miklum ágætismanni og greindum
vel. Þau eignuðust ekki börn.
Frændi Pálínu, Guðlaugur Páls-
son kaupmaður á Eyrarbakka,
giftur Ingibjörgu Jónasdóttur, ólst
upp að nokkru eða öllu leyti hjá
móður Pálínu. Lét Pálína sér mjög
annt um börn þeirra Guðlaugs og
Ingibjargar, ekki síst Hauk, sem
nú er söngmálastjóri.
Talsverður samgangur var milli
heimilis foreldra minna og
Hraungerðisheimilisins, og þótti
mér alltaf gaman þegar Pálína
kom. Hún sagði vel frá, hafði góða
kímnigáfu, og svo var hún með af-
brigðum barngóð. En skemmtileg-
ust voru þó gamlárskvöldin, þegar
Hraungerðisfjölskyldan kom og
allir spiluðu púkk.
Seinustu árin dvaldi Pálína á
Reykjalundi. Þau fáu skipti sem
ég kom til hennar, alltof fáu, var
hún skemmtileg að vanda, kvart-
aði aldrei og sagðist hafa það gott,
allir væru sér góðir. Hún átti líka
marga góða og trygga vini, sem
komu til hennar og styttu henni
stundir.
Frænka hennar, Ingibjörg Vig-
fúsdóttir, reyndist henni frábær-
lega vel, ekki síst þessi seinustu
ár, sem voru orðin Pálínu erfið.
Ég vil svo að lokum þakka Pál-
ínu allar ánægjustundir, sem ég
hef átt með henni, og bið henni
Guðs blessunar í nýjum heim-
kynnum.
Anna S. Lúdvíksdóttir
Hugþekk og kær frænka hefur
runnið sitt æviskeið. Pálína Páls-
dóttir frá Hraungerði á Eyrar-
bakka andaðist háöldruð 13. þ.m.
að kvöldi. Hún var fædd í Háakoti
í Fljótshlíð 9. maí 1891 og var því
komin á 93. ár, er hún lézt.
Faðir Pálínu var Páll Guð-
mundsson frá Strönd í Meðal-
landi, en móðir hennar Þorgerður,
dóttir Halldórs snikkara Guð-
mundssonar og konu hans Ing-
veldar Þorgilsdóttur frá Rauð-
nefnsstöðum á Rangárvöllu'm.
Halldór afi Pálínu var Austfirð-
ingur, frá Dölum í Mjóafirði.
Hann hafði lært trésmíði og var
því nefndur snikkari. Hann stund-
aði þá iðn sem atvinnu jafnframt
smábúskap, fyrst í sínum átthög-
um en síðan á Bakkavelli í
Hvolhreppi og loks í Háakoti hjá
Breiðabólstað. Þar andaðist hann
53 ára úr lungnabólgu, en eftir sat
Ingveldur ekkja með 5 börn á aldr-
inum 2—15 ára. Hún bjó áfram
sínu litla búi í Háakoti og gat
komið börnunum upp án þess að
þiggja niðurlægjandi sveitarstyrk.
— Jón Þórðarson Fljótshlíðar-
skáld kvað:
Skynsöm ekkja Yngveldur
yrkir kotið háa.
Hennar dáð og dugnaður
drýgir búið smáa.
Elzt af börnunum í Háakoti var
Þorgerður. Þegar hún var um tví-
tugt, var Páll frá Strönd kaupa-
maður á heimilinu sumarlangt og
seinna vinnumaður eða rásmaður.
Það dró saman með honum og
Þorgerði, og giftu þau sig 22. okt.
1889. En hamingjan var enda-
slepp. Páll var við róðra á Eyrar-
bakka á vertíð 1891. Þar veiktist
hann af lungnabólgu og andaðist
14. marz 1891, átta vikum áður en
dóttirin fæddist heima í Háakoti.
Hún var skírð eftir föður sínum og
ólst upp við ást og umhyggju móð-
ur sinnar og ömmu fyrst austur í
Fljotshlíð, í Háakoti, og síðan á
Flókastöðum, en svo fluttust
mæðgurnar þrjár út á Eyrar-
bakka. Þær héldu saman meðan líf
entist. Mikið þurfti að vinna, en
aldrei brást þeim þolgæði og guðs-
trú. „Þó ég sjái engin ráð, gefur
guð mér alltaf einhver ráð,“ sagði
amman Ingveldur. Miklar mætur
hafði Pálína jafnan á ömmu sinni
og móður.
En margvíslegt var andstreym-
ið. Eitt sumar, er þær voru í
kaupavinnu, Þorgerður með dótt-
ur sína á einum stað, en amman á
öðrum, brann hús það á Bakkan-
um, sem þær áttu heima í. Þar
misstu þær hvert tangur og tetur,
sem þær áttu, utan ígangsklæða í
kaupavinnunni. En það var veigur
í þessum mæðgum og engin upp-
gjöf. Pálína dafnaði vel og var tek-
in sem vinnustúlka í „Húsið“, en
það mátti heita húsmæðraskóli
sunnlenzkra kvenna um langt
skeið. Þar lærði Pálína matargerð
og hvað eina, sem góðri húsfreyju
mátti að haldi koma. Einnig hlaut
hún þann frama að vera tekin til
afgreiðslustarfa í „búðinni" og það
var ekki lítil upphefð að vera inn-
anbúðar há Lefolii.
Á þessum árum var Pálína um
skeið í Reykjavík. Þá hafði frú El-
ísabet, kona Björns Jónssonar
ráðherra, spurnir af þessari efni-
legu stúlku. Hún gerði Pálínu orð
að hitta sig. Erindið var að fá
hana fyrir ráðskonu í húsi sínu.
Ekki vildi Pálína taka það starf að
sér án samráðs við móður sína.
„Þú kemur heim, barn,“ sagði Þor-
gerður. Þá náði það ekki lengra.
Ekki var verið að brjóta í bága við
boð móðurinnar.
Á Eyrarbakka giftist Pálína (19.
apríl 1913) ágætum manni, Guð-
mundi Ebenezerssyni skósmið,
sem þá var ekkjumaður að fyrri
konu látinni. Varð heimili þeirra
Pálínu og Guðmundar rómað fyrir
gestrisni og myndarbrag. En
skugga bar á um stund. Húsfreyj-
an fór að kenna vanheilsu, sem
talin var berklakyns. Með ráði
góðra lækna var hún send á
heilsuhæli í Danmörku (Sollerod
Sanatorium). Þar var hún í rúmt
ár og fékk góða bót á sjúkdómi
sínum. í þessari Danmerkurdvöl
komst Pálína í kynni við ágætt
menningar- og listafólk. Jók það
henni menntun og víðsýni.
Ekki lét Pálína sitt eftir liggja
að sinna menningar- og félags-
málum. Leiklist var á þessum ár-
um í hávegum höfð á Bakkanum.
Tók Pálína þátt í slikum sýningum
við góðan orðstír. Lagvís var hún
og söngvin, og árum saman söng
hún í kirkjukórnum á Eyrar-
bakka. En fleira vann hún fyrir
kirkju sína. Hún var um langt
skeið í sóknarnefnd og lengi for-
maður sóknarnefndar. Hún lét sér
annt um, að kirkjan væri jafnan
hrein og aðlaðandi. Fulltrúi var
hún á kirkjuþingi. Allt, sem hún
tók að sér, vann hún af alúð og
samvizkusemi. í Kvenfélagi Eyr-
arbakka var hún góður liðsmaður.
í landsmálum fylgdi Pálína
Sjálfstæðisflokknum og var full-
trúi á landsfundum flokksins.
Segja má, að Pálína hafi hvar-
vetna skipað sinn sess með sóma
og prýði, en mest var hlutverk
hennar á sínu heimili í Hraun-
gerði á Eyrarbakka. Hún kunni
vel að taka á móti gestum. Og það
var líka gestkvæmt í Hraungerði.
Þar komu ungir og aldraðir,
eignamenn og öreigar, andríkir
gáfumenn og einnig aðrir, sem fá-
tækari voru í anda, en orðræður
voru uppi við hæfi hvers og eins.
Og ekki voru þeir, sem minna
máttu sín, látnir fara á mis við
góðvild og þægilegt viðmót.
Ekki var húsbóndinn að amast
við gestakomum. Eitt sinn er
þéttskipað var kringum matborð
þeirra hjóna leit hann upp bros-
hýr og sagði: „En sú hátíð." Þegar
vel lá á honum, átti hann til að
lesa upp úr sér utanbókar heilu
kaflana úr Njálu, Eglu, Laxdælu,
Grettlu eða þá þylja kvæði góð-
skáldanna. Ekki stóð á því, að hús-
freyjan hefði sitt til málanna að
leggja. Hún var víða heima,
ákveðin í skoðunum og oft mjög
hnyttin í orðum.
Ymsu heimafólki á Bakkanum
varð tíðförult í Hraungerði, og
skyldfólk úr Reykjavík sat þar
dögum saman. Meðal annarra á
sá, er þetta ritar, Ijúfar minningar
frá slíkum heimsóknum.
Þó að hjónin væru barnlaus,
hændust krakkar að heimilinu, og
sum fengu fyrstu tilsögn á
námsbraut hjá Pálínu, t.d. Hauk-
ur Guðlaugsson söngmálastjóri og
systkini hans. Og stundum komu
aðrir ungir nágrannar í léttvægari
erindum og fengu þá gjarnan
eitthvað gott í munninn.
Þegar hjónin höfðu stofnað sitt
heimili, fengu mæðgurnar, Ing-
veldur og Þorgerður, þar sama-
stað. Áður höfðu þær mæðgur tek-
ið að sér og alið upp sonarson Ing-
veldar, Guðlaug Pálsson, síðar
kaupmann á Eyrarbakka. Loks er
að geta þess að sonur Ingveldar,
Guðmundur Halldórsson bókhald-
ari, var heimilismaður árum sam-
an, og til var það, að aðrir ættu
athvarf hjá þessu fólki lengur eða
skemur.
Vinnusemi var í heiðri höfð á
þessu heimili. Húsbóndinn stund-
aði sína iðn í kjallaranum, en kon-
ur unnu að tóskap eða hannyrðum
og þótti snilldarbragur á. En svc
er enn að geta þess, að fram eftir
árum var rekinn talsverður bú-
skapur til hagsbóta og hollustu:
ein eða tvær kýr í fjósi og þó
nokkrar kindur í kofa. Þetta þurfti
sína umhirðu og sumarleyfin voru
fólgin í því að afla heyja.
Én það var sama að hverju Pál-
ína gekk, hún var jafnan tigin-
mannleg í framgöngu, hvort sem
var í viðhafnarbúningi eða hvers-
dagsklæðum. í fjölmenni var tekið
eftir henni, að þar fór persóna
með reisn. Því miður biðu hennar
á gamalsaldri áföll, sem illt var að
sætta sig við. Fyrir 12 árum hlaut
hún slæma byltu svo að lærleggur
brotnaði. í það sinn tókst að vísu
að græða brotið, svo að hún varð
allvel gangfær á ný, en sagan
endurtók sig, og eftir það var ekki
um annað að ræða en hjólastól og
rúmlegu og reyndar algera rúm-
legu síðustu mánuði.
í þessum vanmætti átti Pálína
lengst af vist í Reykjalundi og
naut þar góðrar aðhlynningar og
umhyggju, sem þakka ber þeim, er
þar komu við sögu. Veit ég, að
sjálf var hún þakklát fyrir það
sem fyrir hana var gert.
Að sjálfsögðu reyndi þessi langa
hælisvist á þrek og þolinmæði, en
aðdáun vekur, hve Pálína tók
þessu mótlæti með miklu jafnað-
argeði og án kvörtunar. Var það
eitt með öðru, sem sýndi hennar
sterku og traustu skapgerð. Mikla
ánægju hafði hún af því og afþrey-
ingu, þegar frændfólk og vinir
heimsóttu hana. Er óhætt að
t
Móöir okkar,
KRISTÍN 8. KRISTJÁNSDÓTTIR,
frá Suöureyri,
Sólheimum 22, Reykjavík,
andaöist 23. september í Borgarspítalanum.
Guörún F. Jónsdóttír,
Gunnar Jónsson,
Kristján Jónsson,
Ingvi Jónsson.
t
Maöurinn minn,
HANS GUONASON,
frá Hjalla (Kjós,
lést fimmtudaginn 22. september.
Unnur Hermannsdóttir.
t
Ástkær eiginkona mín,
BERGÞÓRA MAGNÚSDÓTTIR,
Ásvallagötu 11, Reykjavík,
andaöist að Hrafnistu Hafnarfiröi 14. september.
Jaröarförin hefur fariö fram aö ósk hinnar látnu. Þakka öllum er
líknuöu henni í veikindum hennar.
Jakob Bjarnason.
t
Hjartanlegar þakkir til þeirra fjölmörgu sem sýndu okkur hlýhug og
hluttekningu viö andlát og útför fööur okkar, tengdafööur, afa og
langafa,
ÁSGRÍMS GUNNARS ÞORGRÍMSSONAR,
Borg.
Sérstakar þakkir færum viö læknum og hjúkrunarliöi sjúkrahúss
Akraness fyrir frábæra umönnun.
Guö btessi ykkur öll.
Börn, tengdabörn, barnabörn og barnabarnabörn.
segja, að í því hafi þær frænkur,
Inga Vigfúsdóttir og Laufey
Pálsdóttir, verið tryggastar og
gert sér flestar ferðirnar. Nú er
Pálína sjálf farin í sína hinztu
ferð, og verði henni að trú sinni
má hún eiga góða heimvon.
Halldór Vigfússon
Hvað skal í minningu geyma?
Ýmislegt bendir til þess í gamalli
þjóðtrú, að látnir vilji lifa í vin-
hlýrri minningu enn um stundir
hér á jörðu.
Pálína Pálsdóttir var mikill
fulltrúi þeirra manna, sem Þór-
bergur Þórðarson kallaði með
réttu íslenskan aðal. Ingveldur
Þorgilsdóttir, amma Pálínu, varð
ekkja snemmendis — með 5 börn á
ýmsum aldri. Ingveldur var svo
mikil fyrir sér, að hún bað hrepp-
stjórann, sem kom í heimsókn, að
líta þá heim til sín næst, þegar
hún bæði sveitina liðsinnis. —
Hún hafði áður rætt sin málefni
við Guð.
Hún var föst í trú, sagði Pálína
um ömmu sína. Ingveldur hafði
einnig þann kjark og stór-
mennsku, sem marga ekkju brast,
að bjóða hreppsvaldinu byrginn
hiklaust í þeirri trú, að aldrei yrði
guðstraust til skammar.
Hreppsvaldið tók ekki alltaf til
greina fullyrðingar um forsjá fá-
tækrar ekkju. Hreppstjórar og
sýslumenn komu við sögu dánar-
bús, hvort sem ekkjan var efnuð
eða ekki.
Ég sé hreppstjórann alltaf fyrir
mér, eftir frásögn Pálínu, eins og
strá í vindi fyrir framan þessa
miklu konu, sem lét ekki óviðkom-
andi menn taka frá sér börn sín.
Hún bjó áfram i Hákoti og bað
aldrei um sveitarstyrk.
Hákot var nálægt Breiðabólstað
í Fljótshlíð. Bærinn stóð svo hátt,
að erfitt var þar öll föng, hey og
mat upp að færa. — Útsýnið var
aðalkostur jarðarinnar. — Mun
jörðin hafa lagst í eyði löngu áður
en hagvöxtur varð aðalhjátrú ís-
lendinga.
Þorgerður Halldórsdóttir, móðir
Pálínu, var elst af börnum ekkj-
unnar í Hákoti. Þorgerður giftist
um tvítugt, miklum efnismanni,
sem Páll hét Guðmundsson. Hann
fór til bús í Hákoti með konu sinni
og tengdamóður. Virtist bjart
framundan á mannmörgu heimili.
Sjósókn var bjargræðisvegur
frá lítilli jörð. Ungi maðurinn fór
á vertíð á Eyrarbakka. Mæðgurn-
ar voru vanar að annast búið.
Páll veiktist í verinu af taksótt
og dó. Þar missti Þorgerður mann
sinn, áður en fyrsta hjónabands-
árið var liðið.
Pálína fæddist 9. mai um vorið
og hlaut í skírninni nafn föður
síns.
Fljótlega eftir þetta fluttu
mæðgurnar úr sveitinni til Eyr-
arbakka með Pálínu og þau börn
Ingveldar, sem voru í æsku. Eitt
barnabarn Ingveldar annað en
Pálína ólst upp hjá þeim.
Mæðgurnar fóru í kaupavinnu á
sumrum og öfluðu sér vista til
vetrarins.
Pálína var sjö eða átta ára göm-
ul send í sveit að gæta barns á
fyrsta ári. Móðir þess var dáin.
Svo sérstæð og skemmtileg og trú-
verðug þótti bóndanum litla
barnfóstran, að vináttu héldu þau
og skrifuðust á lengi síðan.