Morgunblaðið - 07.12.1983, Blaðsíða 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER 1983
nóvember og ísland varð frjálst og
fullvalda ríki 1. desember 1918.
Þótt margt sé Guðmundi minn-
isstætt frá þessu ári, sagði hann,
að stórkostlegast hefði verið að
fara með strákunum á kvöldin alla
leið upp á vatnsgeymi og sjá, þeg-
ar bjarmaði af Kötlueldum á aust-
urloftinu.
Smátt og smátt og nánast án
þess að ég hefði tekið eftir því,
sagði Guðmundur, minnkaði sjón-
in á hægra auga. Þegar um það bil
eitt ár var liðið frá siysinu, fann
ég loks, að ekki var allt með felldu.
Þá var farið með mig í skoðun og
læknarnir sögðu, að hægra augað
væri að skemmast út frá því
vinstra.
Ef nógu fljott hefði verið gripið
í taumana og nauðsynleg aðgerð
framkvæmd strax og slysið varð,
hefði verið hægt að bjarga hægra
auganu. Annaðhvort hefur þekk-
ingu verið áfátt eða þá réttu tækin
hefur vantaö á Landakoti. En að
sjálfsögðu er ekki við neinn að
sakast.
Farið til Hafnar
Þegar ég var orðinn 9 ára, hrak-
aði sjóninni hratt. Ástandið varð
svo slæmt, að ég sá lítið frá mér,
en greindi þó vel mun dags og
nætur og sá þá hluti, sem næstir
Kjartan Stefánsson, höfundur bókarinnar ásamt Guðmundi í Víöi á heimili hans. Mynd: Trosts a*ndtun
Ég hafði mikinn áhuga fyrir
mannkynssögunni. Ég hélt upp á
hetjuskapinn og var hernaðarlega
sinnaður.
Alexander mikli var í sérstöku
uppáhaldi hjá mér og mér eru enn
minnisstæðar margar sögur af
hernaði hans.
Alexander kom eitt sinn með lið
sitt að lítilli á í Litlu-Asíu og
Persar stóðu á bakkanum hinum
megin. Foringjarnir vildu láta
áhlaupið bíða til morguns. En Al-
exander sagði, að Dardanellasund
mætti skammast sín fyrir að hafa
hleypt þeim yfir, ef þessi spræna
ætti að standa fyrir þeim og reið
sjálfur út í ána fyrstur manna.
Um þennan atburð hefur verið
sagt: Það var eins og flösku væri
barið við stein. Engu skiptir hve
flaskan er stór, ef steinninn er
nógu harður.
Alexander hafði 35 þúsund
manna harðsnúið lið, sem var
harla lítið á móti ógrynni liðs, sem
Persar höfðu á að skipa, en hann
sigraði samt.
En svo kom myrkrið
Þótt ég væri ekki fær um að
ganga í skóla, tók ég enn þátt í
leikjum jafnaldranna í götunni.
Sæmundur vinur minn var þá
fluttur úr hverfinu suður á
„Menn þroskast á því að glíma við
verkefnin og uppfylla sína skyldu í Iífinu“
mér voru. Þá var brugðið á það ráð
að fara með mig til Kaupmanna-
hafnar til að athuga hvort hægt
væri að bjarga þeirri sjón, sem
eftir var.
Við móðir mín lögðum af stað í
febrúarmánuði árið 1920 og fórum
með Niðarósi, sem var í siglingum
milli Reykjavíkur og Kaupmanna-
hafnar. í Höfn fengum við leigt í
Aarhusgade í venjulegu margbýl-
ishúsi.
Ég var strax lagður inn á ríkis-
spítalann, fór fyrst í rannsókn, en
síðan gerði prófessorinn augn-
skurð á mér. Hann taldi, að að-
gerðin hefði heppnast vel og ég
myndi halda þeirri sjón, sem ég þá
hafði.
Dvöl okkar í Kaupmannahöfn
varð miklu lengri en til stóð vegna
hafnarverkfalls, sem stóð í fjóra
mánuði. Móðir mín lét það ekki
raska ró sinni heldur réð sig í
vinnu á saumaverkstæði, þar sem
saumuð voru karlmannaföt. Unnið
var í ákvæðisvinnu og kom það í
hennar hlut að sauma jakkavasa.
Strax eftir fyrstu vikuna fékk hún
svo mikinn bónus, að hún var með-
al sex hæstu á verkstæðinu, en þar
unnu á annað hundrað konur.
Bjarni bróðir minn hafði beðið
Lúðvík Guðmundsson skólabróður
sinn að vera okkur hjáiplegur í
Kaupmannahöfn, en hann var far-
inn þaðan þegar við komum. Þess í
stað tók Axel Sveinsson verkfræð-
ingur, sem var þar við nám, á móti
okkur og var okkur innan handar,
enda þekkti móðir mín engan í
Höfn og var mállaus á danska
tungu.
Axel kom okkur meðal annars í
kynni við íslenska ekkju, frú Han-
sen, sem bjó nálægt verslunar-
götunum í Kaupmannahöfn, en
hjá henni var nokkurs konar
bækistöð fyrir Islendinga.
Ég fékk að vera nokkru lengur á
spítalanum en þörf var á meðan
móðir mín var að vinna. Þar kom,
að ég varð að fara þaðan. Móðir
mín hætti á saumaverkstæðinu og
við vorum saman síðasta mánuð-
inn áður en við fórum heim.
Við tókum okkur ekki margt
fyrir hendur, við röltum um göt-
urnar og fórum daglega í heim-
sókn til frú Hansen. Eitt sinn fór-
um við í Tívolí, sem ég naut þó
ekki eins og skyldi. Ég man hvað
mér þótti garðagróðurinn fallegur
í Höfn, það var komið fram í maí,
rósir við sum hús og allar í blóma.
Til tals kom, að ég yrði eftir í
Kaupmannahöfn og færi í blindra-
skóla. Móðir mín féllst ekki á það.
Hún vildi ekki skilja mig einan
eftir hjá vandalausum, jafnvel
þótt um skólagöngu væri að ræða.
Þegar hafnarverkfallinu lauk,
var ég orðinn 10 ára. Við fórum
heim í byrjun júni og komum við
nógu snemma til að taka þátt í
hátíðahöldunum 17. júní.
Áður en við fórum til Kaup-
mannahafnar, hafði móðir mín
fengið lánaða nokkra fjárhæð hjá
kunningja okkar til öryggis. En
þegar heim kom, borgaði hún þá
skuld strax. Hún hafði alveg unnið
fyrir okkur á saumastofunni.
Ég var vongóður eftir ferðina til
Kaupmannahafnar og hélt, að
sjónin dapraðist ekki frekar.
Hélt upp á
hetjuskapinn
Skólaskylda á þessum árum
byrjaði ekki fyrr en við 10 ára ald-
urinn og haustið 1920 hefði ég átt
að fara í skóla.
Eitthvað var á það minnst við
skólastjóra Miðbæjarskólans, að
ég fengi inngöngu, en engin að-
staða var til að taka á móti mér.
Ég man, að ég hélt óeðlilega lengi
í þá von, að ég gæti gengið
menntaveginn eins og Bjarni
bróðir minn.
Ég fór hins vegar ekki algjör-
lega á mis við allan lærdóm. Mér
hafði verið kennt heima eins og
öðrum börnum að lesa og draga til
stafs og var ég búinn að ná nokk-
urri leikni í því sjö ára gamall.
Móðir mín tók nú að lesa fyrir
mig helstu skólafögin og ég var
frekar námfús. Ég býst við því, að
ég hafi nokkurn veginn lært það,
sem skólabörn lærðu og að sumu
leyti meira heldur en þau.
Það var nefnilega lesið fyrir mig
úr námsbókum bræðra minna,
mannkynssögu, landafræði og ís-
landssögu, sem kenndar voru í
menntaskóla.
Bergstaðastræti. Ég fór í heim-
sókn til hans stöku sinnum, en
samverustundirnar tóku að strjál-
ast, eftir að fjarlægðin var orðin
svona mikil á milli okkar.
Ég hafði eignast annan félaga,
Skarphéðin Þorkelsson, fósturson
Bergþóru Björnsdóttur, móður-
systur minnar. Hann var á líku
reki og ég og átti heima á Bar-
ónsstígnum ekki langt frá okkur.
Ég man eftir því, þegar konung-
urinn, Kristján X, kom í heimsókn
í júní 1921. Við strákarnir vorum
þá niðri á Barónsstíg og fylgdumst
með, þegar hann fór fram hjá á
leiðinni til Þingvalla. Þá voru 20
fólksbílar í lest og þótti það af-
skaplega stórfenglegt.
Malbikunarframkvæmdir í miðbænum voru meðal þess síðasta sem Guðmundur leit augum í Reykjavík, áöur en hann varð fyrir slysi 1918 og
missti sjónina. Þessi mynd sýnir gatnagerð í Pósthússtræti það ár. LjósmyndaMfnið/ Magnú* ói*t*»on.