Morgunblaðið - 07.12.1983, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER 1983
61
VELVAKANDI
SVARAR í SÍMA
10100 KL. 11—12
FRÁ MÁNUDEGI
'i) ir
Mannerheim marskálkur
Skúli Magnú.sson, Keflavík skrif-
ar:
„Carl Gustav Mannerheim
marskálkur (f. 1867, d. 1951), var af
sænsk-finnsku foreldri eins og þjóð-
skáldið Runeberg og markaði einnig
djúp spor í finnska sjálfstæðisbar-
áttu. En vopn þessara manna voru
ólík.
Á unga aldri ákvað Mannerheim
að gerast hermaður. Finnar áttu þá
engan her svo Mannerheim varð að
ganga í rússneska herinn. Hann
gekk í herskóla í St. Pétursborg og
starfaði í rússneska hernum frá
1887 til 1917. Hann komst fljótlega
til metorða, og var gerður að liðs-
foringja í lífvarðarsveit keisarans.
Síðar, 1904—1905, barðist hann í
styrjöldinni við Japana, sem háð
var norður af Kóreu, á Kyrra-
hafsströnd Síberíu. í heimsstyrjöld-
inni fyrri var hann liðsforingi á
austurvígstöðvunum, og barðist
gegn Þjóðverjum í Póllandi og
Rúmeníu. Þó keisaraherinn væri í
heild sinni mjög vanbúinn miðað
við heri Vesturveldanna, voru innan
hans ýmsir ágætir herforingjar,
þeirra á meðal Mannerheim.
í upplausninni sem fylgdi í kjöl-
far byltingar bolshévika í nóvember
1917, lýstu Finnar yfir sjálfstæði
sínu. Það var 6. desember. Öldur
ófriðarins náðu einnig til Finn-
lands, en þar var þá fjöldi rúss-
neskra hermanna. I rótinu lýstu
margar hersveitir Rússa ásamt
finnskum sósíalistum yfir stofnun
finnskrar ráðstjórnar. Það var í
janúar 1918.
Fljótlega eftir valdatöku bolshév-
ika yfirgaf Mannerheim rússneska
herinn. Finnska stjórnin, sem flúið
hafði frá Helsingfors til Norður-
Finnlands undan hersveitum Rússa
og Finna, leitaði nú aðstoðar Mann-
erheims við skipulagningu á nýjum
her. Uppreisnarsveitirnar fengu
næg vopn frá Rússum, en lið þeirra
var illa skipulagt. Mannerheim fékk
í hendur sundurlausan hóp og
vopnalítinn. En á skömmum tíma
hafði hann skipulagt hann og þjálf-
að.
Finnska stjórnin leitaði nú lið-
sinnis Þjóðverja í baráttu gegn upp-
reisnarmönnum. Settu Þjóðverjar
fjölmennt herlið á land 4 suðvestur
Finnlandi, en Mannerheim sótti að
uppreisnarmönnum úr norðurátt. í
maí 1918 tóku hersveitir hans Hels-
ingfors, og hinn 16. sama mánaðar
lýsti Mannerheim yfir því í ræðu
við Runebergs-styttuna þar í borg,
að borgarastríðinu væri lokið.
Mannerheim tók seinna við emb-
ætti ríkisstjóra til bráðabirgða þar
til forsetakosningar höfðu farið
fram. En nú skildu leiðir hans og
hersins sem hann hafði átt mestan
þátt í að byggja upp.
Mannerheim var alltaf andvígur
tilköllun þýska herliðsins til lands-
Carl Gustav Mannerheim
ins og hann var andvígur of miklum
þýskum áhrifum í Finnlandi sem
nýlega hafði öðlast sjálfstæði eftir
miklar fórnir. En finnska stjórnin
tók ákvarðanirnar og herforingjar
hennar urðu að sætta sig við það.
Þegar finnski herinn var endur-
skipulagður að styrjöldinni lokinni
1918, var fyrirmyndar að skipulagi
hans leitað hjá Þjóðverjum.
Eftir að Mannerheim yfirgaf her-
inn hóf hann afskipti af hjálpar-
starfi meðal þeirra sem illa urðu úti
í borgarastríðinu. Smám saman
hlutu þeir uppgjöf saka, sem stutt
höfðu bólshévika, og þeim var
sleppt úr haldi.
Árið 1931 kvaddi finnska stjórnin
Mannerheim aftur til starfa fyrir
herinn. Þóttu þá ýmsar blikur á
lofti í Evrópu. Hófst hann nú handa
um endurnýjun hers og vopna, og
lét m.a. gera langa víggirðingu við
landamæri Sovétríkjanna, á Kirj-
álaeiði, skammt norðvestur af Len-
ingrad. Var víggirðing þessi síðar
kunn undir nafninu Mannerheim-
línan. Þessar varnir komu að góðu
haldi í vetrarstríðinu 1939, þegar
Rússar réðust inn í Finnland, eftir
að Finnar höfðu neitað þeim um
land undir herstöðvar. I nokkra
mánuði varðist hinn 300.000 manna
finnski her ofurefli Rússa. Vakti
vörn Finna, undir stjórn Manner-
heims, aðdáun flestra sem fylgdust
með gangi stríðsins. Kommúnistar
víða um heim héldu þó uppi vörnum
fyrir foringja sinn, Stalín.
Snemma árs 1940 urðu Finnar að
ganga að afar hörðum skilmálum
Rússa. Fengu þeir stór landsvæði
frá Finnum.
Eftir að Þjóðverjar fóru í stríð
við Rússa, gengu Finnar til liðs við
þá fyrrnefndu, m.a. til að vinna aft-
ur nýtöpuð landsvæði. En 1943 var
Mannerheim ljóst að staða Finna
varð æ erfiðari. Meirihluti finnska
herráðsins var honum sammála.
Meiri hluti hersins var og á þeirra
bandi. Aðeins örfáir hershöfðingjar
trúðu i blindni á Þjóðverja. Sam-
vinna Mannerheims og Þjóðverja
var ekki alltaf hnökralaus á þessum
árum. Þeir grunuðu hann líka um
græsku. Allt frá árum borgarastríð-
sins hafði hann verið andvígur
þýskum ítökum í Finnlandi. Rúss-
um var hann og andvígur, en hall-
aðist undir niðri að Vesturveldun-
um enn sem fyrr. En finnska stjórn-
in með Risto Ryti forseta í broddi
fylkingar, vildi halda stríðinu
áfram. Hinn 1. ágúst 1944 neyddi
finnski herinn Ryti til að segja af
sér embætti og Mannerheim varð
forseti. Ryti og aðrir stuðn-
ingsmenn nasista hlutu síðar þunga
fangelsisdóma. t ágúst 1944 var
saminn sérfriður við Rússa. Endan-
legir friðarsamningar við Breta og
Rússa voru gerðir í París í febrúar
1947. Þar var kveðið á um tak-
mörkun á finnska hernum, sem enn
er í gildi. Hermönnum í landher
fækkaði í 34.500. Sjóher tak-
markaðist við 10.000 lesta skipastól
og 4500 sjóliða, en flugher við 60
flugvélar og 3000 flugliða.
Mannerheim gegndi störfum for-
seta til 1946, að hann sagði af sér
vegna heilsubrests. 1919 hafði hann
boðið sig fram til forseta, en tapað
kosningu, enda höfðu andstæðingar
hans úr borgarastríðinu sameinast
gegn honum.
Enginn vafi leikur á, að Mann-
erheim var afburðasnjall hers-
höfðingi og í hópi hinna bestu í Evr-
ópu á þessari öld. Hefur honum
stundum verið líkt við þá George
Washington og Simon Bolivar, en
hlutverk þeirra voru ekki ólík. Allir
leiddu þeir sjálfstæðisbaráttu landa
sinna til sigurs. Höfuðkostir
Mannerheims sem hermanns voru
taldir frábær dugnaður og afburða
hreysti. Hann hafði góða skipulags-
hæfileika og skarpa réttlætiskennd.
Umfram allt unni hann ættjörð
sinni. Það var grunntónn aðgerða
hans og það réði úrslitum þegar á
reyndi.
Skömmu eftir dauða Manner-
heims kom út á sænsku sjálfsævi-
saga hans í tveimur bindum. Þar
gerir hann fyrst og fremst grein
fyrir ferli sínum sem hermanns og
gangi pólitískra viðburða. Um 1962
kom út ítarlegri ævisaga hans, á
sænsku, eftir Stig Jágerström.
Fjallar höfundurinn þar meira um
einkahagi og fjölskyldu Manner-
heims, og byggir á persónulegum
gögnum hans, s.s. bréfum og dag-
bókum, einnig á viðtölum við ætt-
menni og samstarfsmenn. Er forvit-
nilegt að kynnast þessum verkum,
enda varpa þau ljósi yfir gang Evr-
ópusögu frá öðru sjónarhorni en við
höfum átt að venjast."
Mesta bölið er rugland-
in og karakterheimskan
Kristinn Vilhjálmsson skrifar:
„Kæri Velvakandi.
Einhver „Vandráður" skrifar
Velvakanda í dag, laugardag, og
streitist við að vera fyndinn og
skemmtilegur. Þó hefur hann ekki
erindi sem erfiði því það sem á að
vera röksemdafærsla er rugl.
Hann ber saman samgöngutæk-
ið bíl og vímuefnið áfengi og fær
úr því samsulli furðulegar niður-
stöður. Seint verður of brýnt fyrir
fólki að áfengi er vímuefni og þar
af leiðandi sambærilegt við önnur
slík, svo sem kannabisefni og
sniffefni. Tæpast myndi nokkrum
detta í hug í alvarlegri umræðu
um bílategundir að taka allt í einu
upp á að bera Lödu saman við
áfengi eða Saab saman við sniff-
efni. Þess eru dæmi erlendis að
innflutningur vissra bílategunda
hefur verið bannaður af öryggis-
ástæðum. Þá er jafnan borið sam-
an við aðrar tegundir bifreiða en
ekki áfengi.
Ég hef ekið bíl i óhófi í áratugi
en aldrei glatað persónuleikanum
undir stýri. Ef ég hins vegar hefði
neytt áfengis af jafnmikilli atorku
þennan tíma væri ég án efa orðinn
stofnanamatur á ríkisframfæri
fyrir löngu.
Það er á hinn bóginn vatn á
myllu áfengissalans að koma inn
hjá fólki ranghugmyndum með því
að tengja vímuefnið áfengi ein-
hverju allt öðru en sambærilegum
efnum.
Höfundi verður tíðrætt um böl
ýmiskonar. Af grein hans er þó
ljóst að mesta bölið er ruglandinn
og karakterheimskan eins og
meistari Þórbergur sagði fyrir
margt löngu. Hvorugt er hægt að
banna og annað er örugglega
ólæknandi."
GÆTUM TUNGUNNAR
Sagt var: Þeir fengu þrjátíu prósent færri atkvæði en
síðast.
Rétt væri: ... þrjátíu prósentum færri ...
BÓMULLARUNDIRFATNAÐUR
Mýkri og þægilegri
Nýtt útlit
TANGA MINI MICH MAXI
=□□□
VERSL. DIS
Akranesi
KJARABÓT
sem þú sleppir ekki vanti þig kæli- eða frystiskáp.
r."Io!wo*wM,e’
Fengum takmarkað magn á þessu
einstaka veröi ásamt 136 lítra kæliskáp
mál 85x57x60 kr. 7.120 st.gr.
120 lítra frysti mál: 85x57x60 kr. 10.305 St.gr.
Tryggöu þér skóp strax — greiöslukjör.
F.INAR FARESTVEIT &. CO. HF.
BERGSTADASTRÆTI I0A
SlMI I6995