Morgunblaðið - 07.12.1983, Blaðsíða 16

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER 1983
Andrés Indriðason
Fjórtán -
bráðum
fimmtán
Bókmenntir
Siguröur Haukur Guðjónsson
Fjórtán ... bráðum fimmtán
Höfundur: Andrés Indriöason
Myndir: Anna Cynthia Leplar
Prentverk: Prentsmiójan Hólar
hf.
Utgefandi: Mál og menning
Elías Þór Árnason, 14 ára
snáði, er aðalpersóna þessarar
sögu. Hann er að breytast úr
barni í svein, tekinn að kynn-
ast lífinu á nýjan hátt. Inná
sviðið er leidd Eva Ólafsdóttir,
hlaupa-hind frá Akranesi, og
hún dregur Elías Þór að sér
eins og segull stál, og fyrr en
varir er Eva orðin honum meir
en draumurinn einn, hún hefir
heltekið hug hans. Svona til að
undirstrika það nýja líf sem
drengurinn var að fæðast til,
er hann látinn kynnast dauð-
anum.
Höfundur segir þessa sögu á
listrænan hátt, gæðir hana því
lífi að fáir munu leggja hana
frá sér, fyrr en þeir hafa lesið
hana alla. Hér þarf ekkert
klám, þó höfundur fjalli um
það skeið þroskabrautarinnar
er drengur skynjar sig sem
mann, og telpa sig sem konu.
Nærfærnum tökum fer hann
um efnið og gerir það hug-
þekkt. Hann hefir valið efni
sínu þann búning að líkja eftir
tungutaki unglinga. Víst mun
það gera söguna trúverðugri í
hugum margra, en sjálfum
finnst mér þetta miður. And-
rés er það listagóður höfund-
ur, að honum yrði ekki skota-
skuld úr því að velja efni sínu
sparilegri búning, lesendum til
fræðslu í móðurmálinu. Ef
móðir hjalaði við barn sitt
ómálga, bab-bab-lala-lala-do-
do, þá lærði það aldrei málið.
Svona til að sýna, hvað ég á
við, þá fellur mér illa að fólk
elski vélar, og það er mér nýtt
að lesa um alheilbrigðar
brauðristar (bæði dæmin af
síðu 23). Skilji enginn orð mín
svo, að ég telji söguna á lélegu
máli, það er hún alls ekki,
heldur lipru og ljúfu, en það
eru orðatiltæki krakkans sem
ég er ekki sáttur við.
Andrés er nú meðal okkar
snjöllustu höfunda, og það er
spá mín, að þessi bók verði
mikið keypt og mikið lesin.
Það á hún sannarlega skilið.
Myndir eru góðar, prentun
og allur frágangur útgáfunni
til sóma. Hafið þökk fyrir
mjög góða bók.
í faðmi kvenna og fjalla
Bókmenhtir
Erlendur Jónsson
Þorsteinn Matthíasson: Áfram
skröltir hann þó. 137 bls.
Bókaútg. Örn og Örlygur. Rvfk,
1983.
Ekki felli ég mig við heiti þess-
arar bókar. Það mun tekið upp úr
gamanbrag sem er út af fyrir sig
smellinn. En hér segir frá manni
sem er að leggja á borðið ævistarf
sitt. Á hann ekki betri einkunn?
»Lífsævintýri Páls Arasonar,
fjallabílstjóra í byggð og óbyggð,«
stendur á kápu. Það líkar mér bet-
ur. Páll Arason var brautryðjandi
í sinni grein. Árum saman rak
hann ferðaskrifstofu undir eigin
nafni. Hann var í tölu þekktari
ferðamálafrömuða á sinni tíð.
Nú er Páll kominn á efra aldur
og rekur sögu sína. Hann fæddist
og ólst upp á Akureyri, kominn af
norðlenskum ættum. Standa á bak
við hann kjarnakarlar ýmsir,
sveitastólpar og gleðimenn. Páll
lærði ungur á bíi og tók að stunda
akstur á kreppuárunum. Þá þótti
sá sæll sem eitthvað fékk að gera.
Að aka bíl var meira. Ljómi lék
um starfsheiti bílstjórans. Hugum
að því að um það leyti sem Páll
Arason tók bílpróf hafði bíl ekki
enn verið ekið á einum degi milli
Akureyrar og Reykjavíkur.
í þá daga voru ungir menn póli-
tískir. Allir vildu bæta heiminn.
Ferðalög um óbyggðir íslands
voru í raun og veru partur af
þeirra tíma pólitík þó menn gerðu
sér það ekki alltaf ljóst. Páll hóf
að ferðast um hálendið sem al-
mennur ferðamaður. Og þar sem
hann var bílstjóri tók hann brátt
að aka fólki um fjallaslóðir. »Páll
er vaskur og þrautseigur bílstjóri
með háfjallaþrá í æðum,« skrifaði
Jónas frá Hriflu. Og þar mun
hann hafa hitt naglann á höfuðið.
Páll veltir því líka fyrir sér
hvers vegna fólk ferðist um
óbyggðirnar og telur upp ýmis at-
riði í því sambandi, enda að
nokkru leyti einstaklingsbundið.
Eitt held ég megi þó vel fljóta
með: Þegar Páll hóf sínar ferðir
fyrir fjörutíu árum stóðu Islend-
ingar mun nær sinni þjóðsagna-
uppsprettu en nú. Auk þess var
þetta fyrsta kynslóðin sem ferðað-
ist um hálendi landsins, að því
undanskildu að gangnamenn í
hverri sveit þekktu sinn afrétt. Að
fara um Kjöl eða Sprengisand var
hið sama og að þræða slóð
Skugga-Sveins og Fjalla-Eyvind-
ar.
Ungur sóttist Páll eftir tilbreyt-
ingu og ævintýri. Hann fór víða,
kynntist mörgu fólki (ekki síst
kvenfólki, fékkst við margt,
skoðaði landið og mannlífið frá
mörgum hliðum. Hann hefur því
frá mörgu að segja. Hann er opin-
skár, hreinskilinn og felur ekki
sjálfs auglit. Hann segir hispurs-
laust frá skoðunum sínum fyrr á
árum, þó svo að þau sjónarmið séu
ekki öllum þekkileg nú. Hann lýsir
foreldrum sínum og öðrum ætt-
ingjum raunsætt og skrumlaust.
Hann neitar því ekki að hann hafi
notið heimsins lystisemda og lifað
»ljúfu Iífi« þegar tími og tækifæri
gafst. Hann segir skemmtilega frá
keppinaut sínum Guðmundi Jón-
assyni. Milli þeirra mun hafa ver-
ið nokkur rígur, enda kepptu báðir
að sömu markmiðum og á sama
markaði! Hins vegar bauð skyldan
þeim að rétta hvor öðrum spotta
þegar annar sat fastur í aurbleytu
eða snjóskafli og komst hvorki
Páll Arason
lönd né strönd. Páll kynntist auð-
vitað bílakóngunum tveim, Stein-
dóri Einarssyni í Reykjavík og
Kristjáni Kristjánssyni á Akur-
eyri. Þeir munu hafa verið menn
ólíkir þó báðir væru stórbrotnir.
Og enginn var sá bílstjóri fyrr á
árum að hann kæmi ekki við í
Möðrudal og hitti Jón bónda og
söngvara með meira. Jón Eyþórs-
son varð á vegi allra sem um há-
lendið fóru. Hann bar mikla per-
sónu og varð minnisstæður hverj-
um þeim sem hann hitti. Og marg-
ir farþegar Páls voru úr hópi svo-
kallaðra þekktra manna og enn
aðrir sem telja mátti til kynja-
kvista. Páll hefði getað sagt meira
frá öllum þessum mönnum en það
sem stendur í bók hans. Einurðina
vantar hann ekki. Það hefði lífgað
upp á sögu hans, sem er þó víða
hressileg.
Ferðasögunum, þar sem Páll
segir frá hálendisferðum sínum,
hefði líka mátt lyfta nokkru
hærra. Við lestur þeirra hafði ég
of oft á tilfinningunni að Páll
segði ekki allt, að skrásetjarinn
hefði getað notað sér betur
hreinskilni hans.
Ekki svo að skilja að hér sé ekki
á ferðinni markverð saga og að
mörgu leyti hugtæk. Aðeins er ég
að bera saman efniviðinn og út-
komuna, það búa ekki allir yfir
þvílíku söguefni og þessi maður.
Fjöldi mynda er í bókinni. Mest
er það gamlar hópferðamyndir,
teknar á kassavélar hér og þar um
landið. Margar þeirra eru furðu-
skýrar. Og mér sýnist prentararn-
ir hafa gert sitt besta til að koma
þeim til skila. Á myndum þessum
koma fyrir mörg kunnugleg and-
lit. Þar eru líka gömlu bílarnir
sem nú mundu allir teljast til
»fornbíla«. Líka bera þessar
myndir með sér hvers konar verk-
efni Páll Arason tókst á hendur
þegar hann hóf að aka um vegleys-
ur hálendisins. Þarna eru bílar á
kafi í ám eða næstum því, aðrir
sokknir í aurbleytu, sumir staddir
í svo miklum bratta að þeir standa
því næst upp á endann, og enn
aðrir eru að þræða einhvers konar
slóðir gegnum stórgrýtisurðir.
Ferðalög þessi reyndu mjög á bíl-
stjórann, en þó sýnu meir á bílinn,
enda var brotinn öxull eða drif-
skaft ekki talið til neinna stórtíð-
inda í þessum ferðum.
í fáum orðum sagt: merkileg
saga manns sem margt hefur
reynt, heyrt og séð. Páll er hér
víða í sínu góða formi þó hann aki
ekki alltaf, að vísu, á fjórða gír
eftir langadal minninganna.
Gott
mannlíf
f
Dölum
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Hallgrímur Jónsson frá Ljárskógum:
Hver einn bær á sína sögu
Sírtara bindi
Útg. Hörpuútgáfan 1983.
Hallgrímur Jónsson frá Ljár-
skógum er löngu þekktur vel hjá
bókavinum. Hagmæltur, söngvinn
eins og hann á kyn til. Um langa
hríð póst- og símstjóri í Búðardal.
Ég veit ekki hvað Hallgrímur hef-
ur skrifað á yngri árum; en hef
það á tilfinningunni, að hann hafi
ekki farið að senda hugverk sín
frá sér að neinu ráði fyrr en hann
var tekinn nokkuð að reskjast.
Ég las ekki fyrra bindi af Hver
bær á sína sögu, svo að ég kann
ekki um það að segja neitt né að
bera saman við hið síðara, enda er
það svo sem ekki einhlítt.
Hér segir Hallgrímur frá bú-
skap í heimahéraði sínu á upp-
Hallgrímur frá Ljárskógum
vaxtarárunum, „frásagnir af fólki
við störf og leiki“ segir á kápusíðu
og vel að merkja mætti vera meira
af persónulegri lýsingum og frá-
sögnum. Það þykir mér helzti ljóð-
ur á þessari bók, að þar er skrifað
svona anzi almennt — en afar vel
skrifað og orðaforða hefur Hall-
grímur bæði mikinn og góðan.
Hann notar orð sem við yngra fólk
þekkjum í mesta lagi af afspurn,
en eru honum augsýnilega töm og
það skilur á milli höfunda sem
nota sjaldgæf orð til að slá um sig
og sýna veldi sitt með orðum og
hinna sem eru þau eiginleg og
hafa aiist upp með þeim. Einlægni
Hallgríms er ekki dregin í efa og
hann virðist eiga afar auðvelt með
að skila því frá sér sem honum
liggur á hjarta. Þó er hér hvergi
neinu rubbað af í hvelli, frásögnin
er vandvirknisleg og hlý, en eins
og ég sagði áðan finnst mér að hún
hefði mátt vera persónulegri.
Kannski það verði í næsta bindi.
Vonúm það.
Enn
leiftur
frá
liðnum
tíma
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Leiftur frá liðnum árum; frásagnir
af mannraunum, slysförum, dulræn-
um atburðum og skyggnu fólki: safn-
að hefur Jón Kr. ísfeld. Útg. Hörpu-
útgáfan 1983.
Ætli hér sé ekki gefið út á ári
hverju meira magn af ævisögum
og þjóðlegum fróðleik, upprifjun-
um, slysasögum, að ekki sé nú tal-
að um dulrænar frásagnir, en víð-
ast hvar annars staðar. í bók
þeirri sem Jón Kr. ísfeld hefur hér
safnað í og mun vera þriðja bindi
slíks safnrits er stiklað eiginlega á
þessu öllu í mismunandi stutt-
um/löngum köflum, sem eru að
mínum dómi ákaflega misjafnir
að gæðum og fróðleik. Sumt af
þessu hefur ákaflega lítið erindi
og er búið að segja svo margoft og
skrifa áður, að maður fer nú að fá
nóg af þessum endalausu lýsing-
um á mannlífi í lok síðustu aldar
og fram eftir þessari. Þetta vill
verða nokkuð keimlíkt hvað öðru
sem er reyndar ekki að undra. En
svo má vissulega segja, að það sé
góðra gjalda vert að skrá frásagn-
ir eins og þessar, þetta hafi allt
Jón Kr. ísfeld
„þjóðfélagslegt gildi í víðara sam-
hengi" eða eitthvað í þá átt.
Þátturinn um bernskuár Sig-
urðar Magnússonar, fyrrverandi
hreppstjóra í Stykkishólmi, er
ágætlega læsilegur og frásögnin
yfirlætislaus og notaleg, mynd-
ræn, kannski ekki síst þegar hann
segir frá ferð sinni frá Isafirði til
Stykkishólms. Það væri meiri
ástæða til að skrifa ævisögu Sig-
urðar en ýmissa annarra sem hafa
fundið hjá sér hvöt til að tjá sig.
Snotur er þáttur Árna Tómasson-
ar um Sólheimamóra, og hefði
mátt vera meira af slíku. Endur-
prentað tiltölulega nýtt viðtal úr
Austra við ungan mann sem lenti
í hrakningum í öræfum, harla góð
frásaga og þátturinn Álfkonuberg
er læsilegur í betra lagi. Hið sama
má alveg segja um marga fleiri af
þessum þáttum f bók Jóns Kr. Is-
feld. Þeir hafa flestir sér til ágæt-
is nokkuð, en þó hefði mátt sort-
éra betur, því að ýmislegt flýtur
með sem er heldur létt í sér.