Morgunblaðið - 07.12.1983, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER 1983
49
Ætt og uppruni
f
~3&í
WANG
Nýlistasafnið kynnir um þess-
ar mundir samfellda teikningu
eftir finnska listamanninn J.O.
Mallander, sem virðist hafa tekið
sér listamannsnafnið Wang.
Gerandinn er af yngri kynslóð
finnskra listamanna, f. 1944 í
Helsingfors, en hóf þó ekki að
starfa að myndlist fyrr en hann
var orðinn 22 ára að aldri. Að-
eins ári seinna er hann orðinn
blaðamaður og listgagnrýnandi,
sem telst vel af sér vikið og ber
vott um að maðurinn hafi verið
flestum fljótari að mynda sér
„marktækar skoðanir".
Mallander tók þátt í neðan-
jarðarstarfsemi og samtökum
listamanna í andstöðu á árunum
1968—70, stofnar listhópinn
„Cheap thrills" 1971, þar sem
sýnd voru verk ungra hæfileika-
manna í Helsingfors, svo og al-
þjóðleg framúrstefna. Frá árinu
1970 hefur Mallander lagt stund
á austræna heimspeki, sérstak-
lega búddisma og fór árið 1972 í
Myndlist
Bragi Asgeirsson
mjög mikilvægt ferðalag til Ind-
lands. Hann stofnaði menning-
artímaritið „Ára nýju aldarinn-
ar“ árið 1975 og starfar við það
enn ásamt því að starfa að list
sinni og reyna nýja lífshætti.
Af ofangreindum upplýsing-
um að marka, má vera augljóst,
að Mallander fetar ekki troðnar
slóðir, lifir í sínum afmarkaða
heimi, trúlega sæll og glaður.
Myndir hans staðfesta þetta því
að hann vinnur á mjög afmörk-
uðu sviði. Hann nefnir mynda-
röð sína „teikningu", sem mér
virðast vera þrykk ótal smá-
forma og því meira í ætt við það
sem við venjulegir menn nefnum
grafík. Hér er meira unnið úr
biæbrigðum en línum, ljós og
skuggar leika um myndflötinn,
en eiginlegar línur sjást hvergi
nema að sjálfsögðu útlínur
forma. Gerandinn nær með leik
sínum þekkilegum árangri en
myndirnar virðast ekki átaka-
miklar og eru fyrir sumt svipað-
ar blæbrigða-, ryþma- og forma-
leik í listaskóla.
Ekki veit ég hvernig Malland-
er hugsar sér verk sín né hvað
hann vill tjá í þessari grafísku
teikningu sinni, því að engar eru
útskýringarnar á sýningunni né
heldur sýningarskrá. Þetta mun
ein af þeim sýningum, sem skoð-
endur eiga víst að spá í og e.t.v.
er trúarleg uppljómun að baki
myndunum, sem hinir frelsuðu í
list og mennt geta einir meðtek-
ið. í heild sinni virkaði þessi
framkvæmd ekki sérlega sterkt
á mig og ég skil ekki hví þessi
myndaröð er gerð sérstaklega
fyrir Nýlistasafnið, því að hún
virðist í engu frábrugðin öðru
því sem listamaðurinn er að fást
við. Frumlegt og framúrstefnu-
legt er þetta naumast.
Við stakkettið
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Birgir Svan Símonarson:
Fótmál.
Myndir og kápa:
Sigrid Valtingojer.
Gefid út á kostnað höfundar 1983.
Birgir Svan Símonarson velur
sér yrkisefni úr hversdagsleikan-
um. Hann hefur sérstakt dálæti á
frystihúsum. Lífsbaráttan er hon-
um umhugsunarefni og hvetur til
skáldskapar eins og önnur skáld
fyllast þrá til ljóða andspænis
bláum fjöllum og sléttum sjó.
Birgir Svan er ekki minna róm-
antískur en önnur skáld þrátt
fyrir sósíalrealískan þankagang.
Hann legggur töluvert upp úr
máii, hefur gaman af orðaleikjum
eins og Jónas E. Svafár og er líkur
Matthíasi Johannessen á köflum.
Fótmál heitir nýjasta ljóðabók
Birgis Svan, en áður hefur hann
útgefið Hraðfryst ljóð, Nætursölt-
uð ljóð, Gjalddaga og Ljóð úr
lífsbaráttunni.
í Fótmál dregur Birgir Svan
upp myndir. Þorpslíf er honum
hugleikið og hann getur veitt les-
andanum innsýn í það eins og til
dæmis í ljóðinu Kristjón:
við stakketið
stendur súðbyrtur gamlíngi
og stígur ölduna
pírir vot augu
að svörtum hraundrángi
hefur upp göngustaf
skjálfandi hendi
muldrar í doppóttan tóbaksklút
ekki stýri það lukku
kirkjuturninn sé brotinn
hann spýtir mórauðu
muldrar í barm sér
þeir flytja allt nema fjöll
þessir útnárar
hann röltir sinn veg
stígandi krappa öldu
Þetta að mörgu leyti vel heppn-
aða ljóð leiðir ósjálfrátt hugann
að Jóni úr Vör og þorpsljóðum
hans. Birgir Svan er engin eftir-
herma Jóns, en hefur lært af hon-
um það sem skiptir máli. Þannig
er Birgir Svan staddur í samhengi
Ijóðlistarinnar, er barn hennar.
Nútímaljóðlistin er þrátt fyrir allt
furðu afturhaldssöm.
Ég verð víst að biðjast afsökun-
ar á síendurteknu tali um áhrif, en
mér datt oft Jónas E. Svafár í hug
við lestur ljóða Birgis Svan. Það er
ljóst að Birgir Svan er ekki undir
beinum áhrifum frá Jónasi, en oft
leiðir hann ýmis vandamál ljóðs-
ins til lykta á svipaðan hátt og
Jónas.
Dæmi:
það er kveikt upp
í öskustó brjóstsins
eldurinn læsir sig
um veðurbarða sjóhunda
þeir gefa skít í kallinn og kerfið
gefa út innistæðulaus orð
augnablikur á lofti
hríngja á góðan bíl
búnir að afplána
skilorðsbundinn dóm
í fljótandi dýflissu
á hala veraldar
Birgir Svan er nokkuð gagnrýn-
inn höfundur, en þó ekki til skaða.
1 lokaljóði Fótmála yrkir hann um
Birgir Svan Símonarson
jólin, við ættum að kannast við
stemmninguna:
þá er þorlákur mættur
með skötubarð og brennivín
léttgeggjuð vöruhús
opna náðarfaðm
einsog kirkjur með tíðasöng
seðlarnir ilma
einsog reykelsi og myrra
ég mæti í bænum
þúngaðri konu
í húsnæðishraki
hún sagðist í alvörugamni
ætla að fæða
í draumi fjósamanns
ég kveð dapur
hraða mér heim
að horfa á vitrínga
sitja fyrir svörum
í kastljósi
Ljóð Birgis Svan Símonarsonar
eru beinskeytt og skáldið kann að
orða hug sinn á skiljanlegan hátt.
En maður vonar að sósíalrealism-
inn verði úti á berangri og ljóðið
knýi dyra eitt og óskipt.
Myndir Sigrid Valtingojer eru
vandaðar og bókinni mikill styrk-
ur.
Bókmermtír
Erlendur Jónsson
Pétur Zophoníasson: VÍKINGS-
LÆKJARÆTT. I. 276 bls. Skuggsjá
1983.
Ættin var forðum samtrygg-
ingarfélag. Nú nöfn í bók. Skyld-
leikatilfinningin nær sjaldan
langt út fyrir veggi heimilisins.
Eigi að síður er ættfræðiáhugi
bæði mikill og ótrúlega almennur
— það er að segja meðal fólks sem
komið er á miðjan aldur og þar
yfir. Hér er tiltölulega auðvelt að
rekja ættartölur miðað við önnur
lönd og fjölmennari. Til skamms
tíma áttu nánast allir heima í
dreifbýli. Hver maður var kennd-
ur við sinn bæ. Og kirkjan sá um
skrásetninguna. Allt auðveldar
þetta ættfræðingum að rekja sig
frá einni kynslóð til annarrar.
Ættir eru ýmist kenndar við
forföður eða höfuðból. Víkings-
lækjarætt telst til hinna síðar-
nefndu. Nú hefur Skuggsjá hafið
endurútgáfu rits Péturs Zophoní-
assonar um þá ætt; það er niðjatal
Guðríðar Eyjólfsdóttur og Bjarna
Halldórssonar hreppstjóra. Þau
bjuggu á Víkingsslæk á Rangár-
völlum um miðja 18. öld.
Mikil fræði eru dregin saman í
bók þessari: mannanöfn, fæð-
ingar- og dánardagar, giftingar og
barneignir. Allt eru þetta þurrar
upptalningar — það er að segja
mannlýsingar fylgja ekki nöfnun-
um né annar þess háttar fróðleik-
ur. Þetta er með öðrum orðum
hrein ættfræði.
Þeir, sem lesa ættartölur og tala
um ættir, blása sjálfir lífsandan-
um í fræðin. Pétur Zophoníasson
segir að flestir séu þeirrar skoðun-
ar »að hver einstaklingur hefði lít-
ið annarra kosta né galla en
þeirra, sem forfeður hans hafa
haft.« Og hann segist líka hafa
þekkt »einstöku menn, sem eru
svo vissir um að sjá af hvaða ætt
menn eru af útliti þeirra (svip,
andlitsfalli, nefi, hnakka, göngu-
lagi o.fl.) að alls ekki skeikar.*
Hér er að vísu talað um útlitið
eitt. Nærri má geta hvort ekki
gegnir sama máli um innrætið.
Hæfileikar ýmsir ganga í ættir,
t.d. tónlistargáfa. Sumar ættir
geta af sér fjáraflamenn. Og fyrr-
um var talið að fátækt gengi í ætt-
ir. Því trúðu sveitastólpar sem
styrktu fátæklinga til að flytjast
til Vesturheims undir lok síðustu
aldar — hreppakóngarnir töldu að
með því væru þeir að losa landið
við þess konar byrði um aldur og
ævi.
Ættfræðingar þurfa að vera
Jóhanna Kristjónsdóttir
Judith Guest:
SECOND HEAVEN
Penguin 1983
Judith Guest er mörgum kunn
fyrir fyrstu bók sína, Ordinary
People, sem hlaut mikla út-
breiðslu og undirtektir. Síðan var
verð eftir henni kvikmynd þar
Robert Redford hlaut fyrir
Oscarsverðlaun.
Hér kemur svo frá henni ný bók,
Second Heaven, sem ber um margt
svipuð einkenni og kom fram í
Ordinary People. Segja má, að hún
festi sig í alvöru í sessi sem rithöf-
undur með þessari bók. Hér segir
frá Michael Atwood, sem er lög-
fræðingur og býr í Detroit. Hann
er hálfólukkulegur maður, fráskil-
Pétur Zophoníasson
nákvæmnismenn í meira lagi. Þol-
inmæði verða þeir einneginn að
iðka öðrum fremur. Pétur Zoph-
oníasson segir t.d. frá því að hann
hafi haft mikið fyrir að hafa uppi
á giftingardegi hjóna nokkurra
áður en fundum hans og konunnar
bar saman. Og þá fékk hann þetta
svar: »Það er ekki von, að þú finn-
ir það; við hjónin giftum okkur
hér í Reykjavík á 25 ára hjúskap-
arafmæli okkar.«
Prestar voru líka misjafnlega
nákvæmir að færa í kirkjubæk-
urnar. Sumir virðast hafa trassað
það nokkuð. Þess vegna var al-
gengt fyrrum að fólk teldi sig fætt
annan dag en kirkjubókin sagði.
Þá kom fyrir að prestar rugluðu
saman persónum sem hétu sömu
eða svipuðum nöfnum. Ættfræð-
ingurinn verður því að taka öllum
heimildum með varúð og gagn-
rýnu auga.
Átthagatryggð er vafalaust
mismunandi eins og annað í fari
ættar. Mér sýnist Víkingslækjar-
ætt hafa haldið sig langmest hér á
suð-vesturhorni landsins. All-
nokkrir einstaklingar og fjöl-
skyldur af ættinni hurfu á sínum
tíma vestur um haf. Þá skuld
munu allar ættir landsins hafa
þurft að gjalda í einhverjum mæli.
Myndir eru margar í bókinni, þó
ekki fleiri en maður gat að
óreyndu búist við. Þeir, sem eru
mannglöggir, geta spreytt sig á að
bera saman og greina ættarmótið
eftir myndunum. Ættarsamkomur
eru í tísku um þessar mundir. Fólk
staldrar við í hraða nútímans og
skyggnist eftir upprunanum. Og
ættfræðiritin hverfa undrafljótt
úr geymslum útgefenda og hillum
bóksala. Einhvers staðar hafna
þau.
inn og á tvö börn sem hann virðist
ekki hafa sérlega náið samband
við. Svo er það Cat Helzman, einn-
ig fráskilin, og Michael er eitthvað
töluvert áhugasamur um að hefja
við hana meiri samskipti. Þriðja
persónan sem verulega kemur við
sögu er svo Gale Murray, léttfrík-
að ungmenni sem Cat hefur tekið
að sér. Þessi þrjú lenda í ýmsum
kreppum, áþreifanlegum og
óáþreifanlegum, en þeim tekst að
finna sér þann farveg, hverju og
einu, sem er líklegur til að verða
þeim öllum til góðs.
Judith Guest er gædd frásagn-
argáfu í ríkum mæli. Hún er
hvergi tilfinningasöm þótt oft sé
vikið að málefnum sem eru vand-
meðfarin. Henni er lagið að halda
áhuga lesanda á persónum sínum.
Það er ekki allra.
Judith Guest er fædd í Detroit,
en býr nú í Edina í Minnesota með
eiginmanni og þremur sonum
þeirra. Hún mun hafa fengizt við
kennslustörf jafnhliða ritstörfum
síðustu árin.
Second Heaven