Morgunblaðið - 11.03.1984, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. MARZ 1984
Unnt að auka lífe-
líkurnar á öllum aldri
eftir Earl Ubell
Samkvæmt niðurstöðum þeirra
er fólki ráðlegast að nota þrítugs-
og fertugsaldurinn til að byggja
sig upp til líkama og sálar og
treysta sér sess í atvinnulífinu. A
næstu tveimur áratugum á það að
viðhalda því, sem það hefur byggt
upp, og eftir sjötugt á það að hafa
umframorku til að lifa góðu lífi.
Ef fólk nýtir ekki manndómsárin
til að byggja sig upp og gæta
heilsunnar, eru auknar líkur á því,
að ellin verði því illbærileg sökum
veikinda og örkumla.
Fólk á Vesturlöndum nýtur nú
þegar ávaxta af framförum í
læknavísindum og heilsuvernd, og
á nú lengri og betri ævi en áður
hefur þekkzt. Barn, sem fæddist á
þriðja áratug þessarar aldar gat
vænzt þess að lifa til 54 ára ald-
urs. Nú má búast við því, að ný-
fætt sveinbarn geti lifað góðu lífi
fram á áttræðisaldur, en stúlku-
barn á yfirleitt enn lengra líf fyrir
höndum, því að konur lifa að jafn-
aði sjö og hálfu ári lengur en
karlmenn. En það sem er enn
merkilegra, er, að fólk á níræðis-
aldri getur búizt við að komast á
tíræðisaldur og halda heilsu, og
þetta er í fyrsta sinn í sögu
mannsins, sem hann getur horft
fram á svo langa og góða ævi.
Þessi þróun hefur breytt sjón-
armiðum margra, t.d. dr. Irvin
Wright, sem er hjartasérfræðing-
ur í New York. Hann segir: —
Þegar ég var tvítugur, taldi ég að
35 ára menn væru gamlir. Þegar
ég varð fimmtugur hélt ég að mað-
ur væri búinn að vera við 65 ára
ald^jr. Þegar ég varð 65 ára hélt ég
að eg myndi ekki ná áttræðisaldri,
en nú er ég áttræður og tveim ár-
um betur og enn við beztu heilsu.
Svo virðist sem hámarksaldur
manna sé 110 ár. Afar fáir ná því
marki. Hins vegar eru til frásagn-
ir um fólk, sem hefur orðið eldra
en 110 ára í Sovétlýðveldinu
Grúsíu, en á það hefur ekki verið
unnt að færa sönnur.
Obbinn af körlum og konum á
Vesturiöndum ná sjötugsaldri og
jafnvel enn hærri aldri, ef þeir
vita hvað bezt er að gera til að
halda lífi og heilsu.
Þrítugsaldurinn
Fólk um tvítugt telur, að það sé
ódauðlegt og ónæmt fyrir öllum
sjúkdómum. Það þarf ekki lengur
að óttast barnasjúkdóma, hættan
, á krabbameini og hjartasjúkdóm-
um er langt undan og yfirleitt er
það þá við betri heilsu en nokkru
sinni á ævinni. En samt eru ungl-
ingsárin og árin fram yfir tvítugt
mjög hættuleg. Á þeim aldri er
drukkið stíft og ekið hratt. Á þeim
aldri er kynlífið oft hömlulítið,
fólk reykir, neytir fíkniefna og
lendir í vandræðum. Aðeins
fimmtungur þeirra sem deyja á
þessum aldri verður sjúkdómum
að bráð. Gríðarlegur fjöldi ung-
menna lætur lífið í bílslysum, og
fellur fyrir eigin hendi eða ann-
arra á hverju ári.
Það sem varast ber
í fyrsta lagi of mikinn hraða í
akstri og á lífsins vegi. Fólk þarf
að nota bílbelti, því að það er ein
helzta trygging þess að það geti
haldið áfram ferðinni til elliára.
Umferðarslys svipta konur og
karla fleiri æviárum en nokkur
dánarorsök önnur. Ástæðan er sú,
að fleira ungt fólk en aldrað lætur
lífið í bílslysum. Þegar tvítugur
maður deyr, hverfa í einu vetfangi
50 ára lífslíkur, en látist fimmtug-
ur maður, glatast einungis tuttugu
ár.
í öðru lagi er fólki á þrítugs-
aldri hættara en öðru við skakka-
föllum af völdum áfengis og fíkni-
efna. Áfengissýki er almennari
hjá ungu fólki en rosknu, en þar eð
ungt fólk er yfirleitt vel á sig kom-
ið líkamlega, finnur það ekki fyrir
afleiðingunum fyrr en það er kom-
ið á miðjan aldur. Sterk eiturlyf,
svo sem heróín og kókaín, skaða
líffærin eins og áfengið, þannig að
þau ganga úr sér langt um aldur
fram.
Krabbameins í eistum og kyn-
sjúkdóma verður oft vart á þrí-
tugsaldri, því að fólk er oft taum-
laust i kynlífi á þeim árum og hef-
ur mök við marga. Ef fólk hefur
tamið sér óheilsusamlega lifn-
aðarhætti fram á þrítugsaldur,
skiptir miklu máli að það söðli um
sem fyrst. Eftir það verður stöð-
ugt erfiðara að taka upp aðra
hætti.
Fertugsaldurinn
Hnignun hefst á fertugsaldri.
Vísindamenn á sviði öldrunarmála
í Maryland hafa í aldarfjórðung
rannsakað helztu liffæri manna á
öllum aldri og komizt að þeirri
niðurstöðu, að það fari að halla
undan fæti eftir að þrítugsaldrin-
um er náð. Á þessum árum hægj-
um við yfirleitt á okkur og tökum
síður áhættu en á þrítugsaldri.
Við eignumst börn og önnumst
þau, höslum okkur völl í atvinnu-
lífinu og skipuleggjum framtíðina.
En á þessum árum virðast margir
vanrækja líkama sinn, og veitast
örðugt að viðhalda styrk og krafti
æskuáranna. Karlar safna á sig
aukakílóum vegna þess að þeir
stunda ekki líkamsæfingar, og
konum gengur illa að halda kjör-
þyngd vegna barnsburða. Hafi
fólk haft slæmar matarvenjur
fyrr á ævinni, heldur það þeim yf-
irleitt á þessum árum og tekur nú
að súpa af þeim seyðið. Konur
neyta yfirleitt ekki nógu kalkauð-
ugs matar. Karlar eru oft sólgnir í
feitmeti, en það veldur
æðaþrengslum.
Margt bendir til, án þess þó að
það sé sannað, að breyti fólk um
mataræði á fertugsaldri og gæti
þess að borða fitusnauðan og
trefjaríkan mat, gæti það bægt frá
hættunni af hjartasjúkdómum,
krabbameini og öðrum sjúkdóm-
um, sem herja á roskið fólk. Á fer-
tugsaldri þarf fólk að hefja lík-
amsæfingar, sem styrkja hjartað
og bezt er að geta æft reglulega 20
mínútur á degi hverjum. Að öðr-
um kosti má búast við þvi að
hjarta og æðakerfi hrörni um 10%
á hverjum áratug, en með æfing-
um er hægt að hægja verulega á
hrörnuninni.
Fimmtugsaldurinn
Þegar hér er komið sögu, nýtur
fólk góðs af hollu mataræði og lík-
amsæfingum fyrr á ævinni — eða
sýpur seyðið af því að hafa van-
rækt líkama sinn. Hafi fólk engar
líkamsæfingar stundað fram að
þessu, má búast við því, að bak-
verkir taki að angra það. Karl-
menn látast oft af hjartaáföllum
áður en þeir verða fimmtugir. Á
þessum aldri verður og krabba-
meins vart. Konur fá brjóstkrabba
og bæði kynin krabbamein í enda-
þarm og lungu. Vilji fólk á fimm-
tugsaldri eiga lengri ævi fyrir
höndum, er því ráðlagt að borða
fitulítinn mat, hætta að reykja og
reyna á líkamann. Lyf, sem lækka
blóðþrýsting, gætu komið að veru-
legu gagni, ef illa horfir, en duga
þó oft ekki ein sér nema skamma
hríð.
Mjög algengt er að þunglyndi
þjaki fólk á fimmtugsaldri. Til eru
lyf sem vinna gegn þunglyndi og
koma að góðu gagni. Sálarástand
manna hefur að öllu jöfnu mikil
áhrif á líkamlega líðan, og þar
getur skipt sköpum, hvort þeir eru
ánægðir í starfi.
Sextugsaldurinn
Á þessum aldri er algengt að
menn verði bráðkvaddir. Nú er
komið að skuldadögunum hjá
þeim sem hafa haft slæmar mat-
arvenjur og drykkjusiði, reykt og
ekki skeytt um að gera líkamsæf-
ingar. Á meðal afleiðinganna má
nefna lungnakrabba, hjartaáfall,
lifrarsjúkdóma. Karlmenn á þess-
um aldri þurfa oft að gangast und-
ir skurðaðgerðir vegna kransæða-
sjúkdóma og liggja á gjörgæzlu-
deildum vegna alvarlegra hjarta-
sjúkdóma. Körlum og konum er
mjög hætt við krabbameini í ristli
á þessum árum, þótt tíðni þess
sjúkdóms sé minni á Vestur-
löndum en annars staðar vegna
þess að hér er meira um trefjaefni
í mat en víðast hvar. Bæði karlar
og konur ættu að fara í árlega
ristilskoðun, en þar er hægt að
greina krabbamein á frumstigi.
Einnig er unnt að greina
brjóstakrabba og legkrabba á
frumstigi hjá konum, og því er
bráðnauðsynlegt fyrir þær að fara
reglulega í krabbameinsskoðun.
Karlmenn þurfa að láta skoða
blöðruhálskirtilinn árlega, því að
algengt er að krabbamein hafi bú-
ið þar um sig á árunum um og yfir
fimmtugt.
Sjötugsaldurinn og
þar á eftir
Ef menn hafa haft skynsamlega
stjórn á sjálfum sér fram að sex-
tugu — gætt hófs í mat og drykk,
starfi og leik og stundað hollar
líkamsæfingar, geta árin eftir sex-
tugt verið mjög ánægjurík. Ýmsir
hafa haldið því fram, að þá fari
hættan á hjartaáfalli dvínandi, en
það er ekki fullsannað. Hins vegar
er bæði körlum og konum stöðug
og vaxandi hætta búin af krabba-
meini. Eina úrræðið sem völ er á
til þess að sá vágestur nái ekki
undirtökunum, er að fara í árlega
krabbameinsskoðun, þannig að
unnt sé að greina sjúkdóminn á
frumstigi og sigrast á honum.
Nýjar rannsóknir benda til þess
að roskið fólk geti bægt krabba-
Enginn maður er ódauðlegur, enda þætti
fáum slíkt fýsilegt. En flestum finnst fýsilegt að
lifa lengi, og staðreyndin er sú, að í flestum tilvikum
getum við ráðið nokkru um það sjálf.
Vísindamenn treysta stöðugt þekkingu sína
á því, hvað fólk getur gert til að eiga lengra,
heilsusamlegra og ánægjuríkara líf fyrir höndum.
Hafa þeir komist að raun um, að sérhver áratug-
ur ævinnar gefur okkur tækifæri til að
vinna að þessu marki, en með mismunandi hætti
þó.