Morgunblaðið - 23.03.1984, Qupperneq 18

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. MARZ 1984
Opið bréf
til bænda
— eftir Elinbjörtu
Jónsdóttur
í rúmlega 20 ár hafa staðið yfir
merkar tilraunir til ræktunar al-
hvíts fjárstofns á tilraunastöðinni
að Reykhólum.
Reykhólaféð er nú hreinhvítt og
gefur af sér tæpu 1 kg meiri ull en
núverandi iandsmeðaltal eftir
hverja kind. Skilar fallegum hvít-
um gærum vel föllnum til hvers
konar skinnaverkunar, t.d. pelsa,
loðskinna og mokkavinnslu. Stofn-
inn er yfir meðaliagi frjósamur og
kjötið heidur fituminna en gerist
og gengur. Féð er nokkuð háfætt
og stórgert en gefur af sér lömb
yfir landsmeðaltali að þyngd.
Ég vil fyrst lýsa ánægju minni
með þann árangur sem náðst hef-
ur í ræktun alhvíts fjárstofns í til-
raunastöðinni á Reykhólum. Það
er ljóst að á bak við slíkan árang-
ur liggur þrotlaust starf og miklir
fjármunir.
Mér hefur gefist kostur á að sjá
þann mun, sem er á hlutum unn-
um úr Reykhólaullinni og hlutum
unnum úr blöndu af úrvals- og 1.
flokks ull. Munurinn er það mikill
að hlutirnir frá Reykhólum þekkj-
ast úr við fyrstu sýn. Okkur er
mikil þörf á að ullarframleiðslan í
landinu sé sem mest og best. Að
ræktun og meðferð sé ávallt við
það miðuð að arðsemi verði sem
mest fyrir alla þá er hlut eiga að
máli. Nú munu fást að meðaltali
1,94 kg ullar af hverri kind á land-
„Það má vera Ijóst að
framleiðsla á tískuvörum
úr íslenskri ull verður
ekki mikil ef markvissum
tilraunum og ræktun á
sauðfé með úrvalsull er
ekki haldið uppi og stund-
aðar samhliða tilraunir
með nýja framleiðslu, þar
sem einkenni íslenskrar
ullar njóta sín.“
inu eftir árið. Fjárstofn sem skilar
af sér 2,86 kg eða tæpu 1 kg meiri
ull af kind hlýtur að vera hag-
kvæmur í rekstri.
Ræktun fjárstofns eins og þess
sem er á Reykhólum virðist því
vera fundið fé. Þar fæst mikil og
hvít ull eftir hverja kind og kjötið
er fituminna en gerist og gengur.
En fita í kindakjöti er það sem
fælir æ fleiri frá neyslp þess.
Nú hafa borist þær fréttir að
ákveðið sé að loka Reykhólabúinu
og hætta markvissum tilraunum
með stofninn. Þennan stofn sem
verið hefur helsta von ullar- og
skinnaiðnaðarins í landinu.
Iðnaður sem skilaði þjóðarbúinu
854,6 milljónum króna í beinhörð-
um gjaldeyri á síðasta ári. Það eru
53% af verðmæti útflutnings iðn-
aðarvara að frátöldu áli og kísil-
járni.
Það hlýtur að vera þjóðhagslega
óhagkvæmt að láta slíkt starf
niður falla og eyða eða tvístra
stofninum þegar hann er farinn að
skila marktækum árangri.
Það má vera ljóst að framleiðsla
á tískuvörum úr íslenskri ull verð-
ur ekki mikil ef markvissum til-
raunum og ræktun á sauðfé með
úrvaisull er ekki haldið uppi og
stundaðar samhliða tilraunir með
nýja framleiðslu, þar sem ein-
kenni íslenskrar ullar njóta sín. í
tískuheiminum skipast fljótt veð-
ur í lofti.
Okkur er mikil nauðsyn á að
vera alltaf tilbúin með nýja fram-
leiðslu. Það hefur oft hvarflað að
mér að lítil tilraunaverksmiðja í
tengslum við ríkisbúin væri kjörin
til að taka sér tilraunaverkefni
fyrir uilarverksmiðjurnar og aðra
sem standa að ullarframleiðslu.
Bændum hefur tekist að bæta
svo meðferð og mat á mjólk að vel
verður við unað. Kjötframleiðslan
og mat á kjöti virðist í framför.
Hvers á ullin að gjalda? Hún er
sú eina af þessum afurðum sem
skilar þjóðarbúinu umtalsverðum
gjaldeyristekjum. Á venjulegu
heimili í borg eða bæ er reynt að
nýta alla tekjumöguleika sem
bjóðast.
Eru bændur svo ríkir að þeir
geti látið notkun og meðferð ullar-
innar reka á reiðanum?
Munar það engu í tekjum fyrir
bónda með 100 fjár að fá 70—90 kg
meiri ull eftir árið?
Og munar það ekki enn meiru ef
ullin er vel hvít og óskemmd? Það
er mikið vandamál hjá ullarverk-
smiðjunum hvað trassað er að
senda ullina til ullarþvottastöðv-
anna. Ástandið hefur farið versn-
andi á síöustu árum. Ullin kemur
til þvottastöðvanna allt að % ári
frá rúningi og er þá alltof oft
hlandbrunnin og fúin. Hefur legið
óhreyfð og blaut í bing í fjárhús-
görðum eða í skemmum kaupfé-
laganna. Hvers vegna láta bændur
bjóða sér að ullin sé metin eftir
dúk og disk? Hvernig líst þeim á
að þannig væri farið með mjólk-
ina? Það er okkur til mikillar van-
sæmdar að nú á síðustu árum hef-
ur verið talið nauðsynlegt að
blanda íslensku ullina með er-
lendri. Sú íslenska er of gul vegna
lélegrar meðferðar og vanrækslu.
Við seljum ámóta magn af úr-
gangsull sem notuð er til flóka-
gerðar úr landi og við kaupum af
nýsjálenskri til að blanda með ís-
lensku ullina. Svo hneykslumst við
á því að samkeppnisaðilar erlendis
telja sig geta búið til íslenska ull.
Ullin var aðalhráefni okkar til
iðnaðar um aldir. Hún var notuð í
aðalútflutningsvörur okkar, vefn-
að til forna en síðan prjónles.
Hvar er nú íslenska bændamenn-
ingin? Hún sem ekki aðeins bygg-
ist á ritfærni og skáldskap, heldur
ekki síður á listfengi og verkþekk-
ingu. Ég vil skora á bændur að
vinna gegn slíkri aðför að land-
búnaði sem lokun Reykhólabúsins
er.
Það yrði bændastéttinni til mik-
illar vansæmdar ef svo færi.
Með baráttukveðju.
Eflum íslenskan landbúnað og
ullariðnað.
Elinbjört Jónsdóttir er vefnaðar-
kennari og kennari í tórinnu við
Heimilisiðnaðarskólann.
„Brýn þörf
á að bæta
varnar-
garðana“
— segir Matthías
Bjarnason, samgöngu-
málaráðherra eftir að
hafa kannað vegsum-
merki við Markarfljót
eftir flóðið í febrúar
„VIÐ skoðuðum öll vegsummerki
við Markarfljót og flóðvarnar-
garðana og það er Ijóst að brýn
þörf er á að bæta þá,“ sagði
Matthías Bjarnason, samgöngu-
málaráðherra, í samtali við blm.
Mbl. Samgöngumálaráðherra fór
16. mars sl. ásamt Snæbirni Jón-
assyni, vegamálastjóra, og fleir-
um, í Fljótshlíðina. Ferðuðust þeir
niður með Markarfljóti að Selja-
landsvegi til að kanna skemmdir
sem urðu á varnargörðum í flóð-
inu þar um miðjan febrúar sl.
„Það er nauðsynlegt að
styrkja varnargarðana," sagði
samgöngumálaráðherra, „og nú
er unnið að því að finna fjár-
magn til þeirra framkvæmda.
Eins mun ég láta gera áætlun
um það hvernig best verði stað-
ið að gerð varnargarða við
Markarfljót. í ferðinni skoðuð-
um við ennfremur brúarstæði,
þar sem ráðgert er að reisa nýja
brú yfir Markarfljót. Brúar-
stæðið er neðar en gamla brúin
er nú og tengist það Seljalands-
vegi. Brúarsmíðin er inni í lang-
tímaáætlun í vegagerð á þess-
um slóðum, en ég hef mikinn
hug á að framkvæmdum við
hana verði hraðað," sagði
Matthías Bjarnason, samgöngu-
málaráðherra.
Ui n mi llist ter ki vín i
eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson
„Sterku vínin fara illa með hús-
gögnin, en þau veiku með heils-
una.“
Þessi óborganlega setning, eign-
uð lækni nokkrum hér í borg, er
ein þeirra djúphugsuðu uppljóstr-
ana sem skolað hefur á land í
málflutningi bjórandstæðinga síð-
ustu vikurnar.
Það dregur síst úr giidi þcssarar
speki að maður sem á annað borð
gerist ofurölvi gerir víst lítinn mun
á húsgögnum og heimilisfólki, hún
á erindi við þjóðina eigi að síður.
Né heldur breytir það miklu þótt
tíð ofurölvun — skilgetið afkvæmi
sterku drykkjanna — sé einmitt
ein helsta undirrót alkohólismans,
alvarlegasta fylgifisks áfengis-
neyslunnar.
Og ekki er við boðskapinn aö
sakast þótt óharðnaðir unglingar,
jafnvel börn, sötri svartadauða á
klósettum öldurhúsanna í stað
þess að læra á borðvín og bjór
heima hjá sér.
Það getur svo sem verið að
stundum sé hún stutt leiðin frá
brennivíni í skúmaskoti yfir í
kókaín og heróín í húsasundi ...
en ekki er kenningin neitt verri
fyrir það.
Hún skýrir nefnilega ekki að-
eins hvers vegna við sitjum nú uppi
varnarlaus gagnvart fjöldafram-
leiddum fíkniefnum, heldur líka
hvers vegna við erum fræðslulaus í
ofanálag.
Árangurinn er sá að íslendingar
eru oftast blessunarlega lausir við
að vita nokkuð í sinn haus um
vímuefni, hvort heldur er um fram-
leiðsluhætti eða áhrif á heilsu.
Samt kemur fyrir að ég spyr
sjálfan mig að því hvernig á því
stóð að þeir sem áttu að vera boð-
berar heilbrigði og hollustu gengu
í lið með sölumönnum svartadauða
og eiturlyfja.
Hvaða vín?
Léttvín og áfengt öl hefur
maðurinn þekkt í amk. 8.000 ár.
Millisterk og sterk vín eru miklu
nýrri af nálinni, enda þurfti
fyrst að finna upp nýja vinnslu-
aðferð: eiminguna.
Millisterkt vín eru mun óæski-
legri en veiku drykkirnir, enda
helmingi sterkari en léttvín og
4—5 sinnum sterkari en bjór. A
hinn bóginn eru þau yfirleitt helm-
ingi veikari en sterku vínin.
Millisterk vín eru yfirleitt fram-
leidd með því að blanda saman
léttvíni og sterku víni. Það síðar-
nefnda er yfirleitt vínberjabrenni-
vín (brandy). Loks er oft sykri, lit
o.fl. bætt í.
Vín og saga
Léttvín og bjór og aðrir gerj-
aðir drykkir eru hið náttúrulega
áfengi mannkynsins og höfðu
flesta kosti fram yfir annað áfengi
nema einn: þau geymdust illa.
Þess vegna komu sterku vínin til
sögunnar.
Talið er að Kínverjar hafi verið
farnir að eima hrísgrjónavín
fyrir um það bil 2.800 árum.
Hippókrates hinn gríski — faðir
læknisfræðinnar — ráðlagði soð-
FÆÐA
HEILBRIGÐI
ið vín til lækninga 400 árum síð-
ar.
Síðar áttu Arabar mikinn þátt
í að auka útbreiðslu sterku
drykkjanna þrátt fyrir áfengis-
bann Kóransins. Koma 3 orð yfir
áfengi úr arabísku: arrak, elixír
og alkohól.
Það var þó ekki fyrr en á 16. og
17. öld sem sterku drykkirnir
„slógu í gegn“. Þá fór brennivín
að flytjast til íslands. Þá þegar
voru millisterk vín komin fram á
sjónarsviðið.
Nú á tímum er geymsluþol
veiku drykkjanna ekki lengur
vandamál. Eimingin er því
óþörf. Við getum því „horfið aft-
ur til náttúrunnar" að þessu
leyti ef við kærum okkur um.
Helstu drykkir
Sherry er merkust þessara
veiga. Ér það spænskt að upp-
runa (eftir borginni Jerez) frá
tímum Máranna (Arabanna) og
nýtur mikilla vinsælda í ensku-
mælandi löndum.
Framleiðsluaðferðin er svo
flókin að ógerningur er að búa til
ódýra eftirlíkingu af þurru
(ósætu) sherry. Fyrsta skrefið er
þó hefðbundið: gerjun á hvítvíni.
Því næst fer fram afar ein-
kennileg yfirborðsgerjun sem
Sherry er merkust þessara veiga.
gefur víninu sérstakan keim. Því
næst fer fram mjög sérstæð
blöndun og loks er bætt í kara-
mellulit og brandy.
Púrtvín er yngri uppfinning
(um það bil 200 ára) og er upp-
runnið í nánd við borgina Oporto
í Portúgal. Er yfirleitt fyrst búið
til rauðvín og það svo styrkt með
brandy.
Púrtvín — eins og sherry —
eru yfirleitt blönduð og þá látin
liggja í ámum í nokkur ár áður
en þau eru seld. Á góðum árum
er einnig framleitt óblandað
púrtvín sem er miklu dýrara.
Madeira kemur frá portú-
galskri eyju með sama nafni. Er
það talsvert drukkið í Skandina-
víu, einkum Svíþjóð. Önnur
millisterk vín eru marsala (ít-
alskt) og malaga (spánskt).
Vermouth var upphaflega
MMMHNMMMMMMNHHNMHRNHHHHHHHI
ævafornt kryddvín, þ.e. létt en
ekki millisterkt vín, en það dreg-
ur nafn sitt af kryddjurtunni
sem gefur því bragð: malurt (þ.
Vermut).
Nútíma Vermouth er yfirleitt
fremur ódýr stæling af þessu
forna víni unnið úr ódýru létt-
víni, spíra, sykri, karamellulit og
kryddi. Ér franskt vermouth
oftast þurrt, en ítalskt sætt.
Bitterdrykkir eiga tæpast
heima í þessum flokki, en þeir
samsvara nokkurn veginn
drykkjum sem áður fyrr voru
kallaðir elixírar. Vinsælastur
hér á landi er Campari.
Það var metnaðargjarn ítalsk-
ur barþjónn sem blandaði Camp-
ari fyrst fyrir yfir 100 árum úr
spíra, sírópi, kryddi, kokkínal
(litarefni úr skordýri) ... og
vatni.