Morgunblaðið - 29.04.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. APRÍL 1984
pínrguji Útgefandi nWuhlh hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 20 kr. eintakiö.
að var á aukafundi ríkis-
stjórnarinnar að morgni
5. mars síðastliðins að Albert
Guðmundsson, fjármála-
ráðherra, skýrði frá því að
hallinn á fjárlögum ársins
1984 yrði að óbreyttu 1845
milljónir króna auk þess sem
faera þyrfti 325 milljónir
króna til innan fjárlaganna
vegna loforða ríkisstjórnar-
innar um bætur til hinna
verst settu í tengslum við
kjarasamningana sem ritað
var undir 21. febrúar 1984.
Þegar þetta er skrifað laug-
ardaginn 28. apríl hefur ekki
enn fundist leið til að jafna
þennan halla á fjárlögum. í
Morgunblaðinu í gær var svo
skýrt frá því að í raun væru
heildarútgjöld samkvæmt
fjárlögum í ár 2,1 milljarði
hærri en tekjurnar og þar að
auki vantaði að minnsta
kosti 1 milljarð króna til að
lánsfjáráætlun ársins gengi
upp. Samkvæmt þeim hug-
myndum sem fyrir liggja
sýnist helst samkomulag um
það meðal stjórnmálamanna
að brúa bilið með því að taka
meiri lán í útlöndum, sem sé
að varpa vandanum yfir á
herðar komandi kynslóða.
Þessi leið er ekki frumleg ef
tekið er mið af viðbrögðum
stjórnmálamanna í öllum
flokkum undanfarin óstjórn-
ar- og óðaverðbólguár, enda
er nú útlit fyrir að skulda-
byrði þjóðarinnar í útlöndum
fari yfir það mark sem áður
var hámark, að minnsta
kosti að mati fjármálaráð-
herra, 60% af þjóðarfram-
leiðslu. En um áramótin varð
ísland sigurvegari í heims-
meistarakeppni um þetta gíf-
urlega háa skuldahlutfall
samkvæmt niðurstöðum
breska vikuritsins Econom-
ist.
Albert Guðmundsson, fjár-
málaráðherra, rökstuddi yf-
irlýsingar sínar um fyrir-
sjáanlegan ríkissjóðshalla
með því að hann vildi ekki
viðhafa „sömu vinnubrögð og
tíðkast hafa á undanförnum
árum og velt þessu á undan
mér til ársloka og þá látið
Alþingi standa frammi fyrir
gjörðum hlut“. Undir þessi
orð fjármálaráðherra má
taka, vandi ríkissjóðs verður
ekki leystur með því að ávísa
á prentvélar Seðlabankans.
Hitt er ámælisvert hve lengi
það hefur tekið fjármála-
ráðherra, ríkisstjórn og þing-
flokka að komast að niður-
stöðu um gagnráðstafanir.
Skýringin á því er líklega
helst sú að málið hefur tekið
allt aðra stefnu en stjórnar-
þingmenn vildu í upphafi.
Lárus Jónsson, formaður
fjárveitinganefndar, sagði í
samtali við Morgunblaðið 7.
mars að ekki mætti bæta á
erlendar skuldir ef takast
ætti að halda þeim innan við
áætlað strik, þ.e. 60% af
þjóðarframleiðslu. Síðan seg-
ir: „Hann kvað sitt persónu-
lega mat vera að reyna ætti
eftirtaldar leiðir í svofelldri
röð: í fyrsta lagi niðurskurð,
og kvaðst hann fylgjandi því
að reyna ætti til þrautar að
ná 300 millj. kr. niðurskurð-
inum í tryggingakerfinu sem
stefnt hefði verið að. í öðru
lagi sparnaður. í þriðja lagi
nefndi hann aukna kostnað-
arhlutdeild almennings í
þjónustu hins opinbera, en
hann taldi þá leið einnig geta
orðið til umtalsverðrar hag-
ræðingar í opinberum
rekstri. í fjórða lagi skatt-
lagningu, en hana sagði Lár-
us geta haft slæm áhrif á
lánamarkaðinn innan lands,
sem þegar væri aðþrengdur.
Þó væri skattlagning ill-
skárri en að reka ríkissjóð
lengi með halla, því það hlyti
að auka erlendar lántökur." í
sama tölublaði Morgunblaðs-
ins voru þessi orð höfð eftir
Steingrími Hermannssyni,
forsætisráðherra: „Hann
segir ennfremur, að vandinn
verði alls ekki leystur með
auknum erlendum lántök-
um.“ Og Albert Guðmunds-
son, fjármálaráðherra, hefur
látið orð falla á þann veg að
þá segði hann af sér hinu háa
ráðherraembætti ef erlendu
skuldirnar færu yfir 60%
markið.
Þegar litið er á þennan
ásetning stjórnmálamanna
sem gegna lykilhlutverki í
glímunni við fjárhagsvanda
ríkissjóðs og niðurstöðuna
sem nú virðist í augsýn og
byggist að verulegu leyti á
því að þyngja erlendu
skuldabyrðina komast menn
ekki hjá því að álykta sem
svo að ríkisstjórnin hljóti að
vera í vanda stödd. Þessi
Ríkisstjórn í vanda
vandi er margslunginn en
hættulegasta afleiðing hans
er að almenningur missi trú
á að stjórninni takist ætlun-
arverk sitt. Hér á þessum
stað hefur því oftar en einu
sinni verið haldið fram að
ekki sé einhlítt til að skapa
jafnvægi í efnahagslífinu að
ná verðbólgunni niður með
jafn glæsilegum hætti og rík-
isstjórninni hefur tekist með
eindregnum stuðningi og að-
stoð almennings. Þá fyrst
skapast jafnvægi þegar
stjórnmálamennirnir ná
fótfestu gegn kröfugerðinni
um sífellt meira fjárstreymi
úr ríkissjóði, þessi ríkis-
stjórn hefur ekki slíka fót-
festu. Átökin við að jafna
hallann á ríkissjóði nú í tæpa
tvo mánuði hafa rýrt stjórn-
ina trausti. Undan þeirri
staðreynd verður ekki vikist.
Lárus Jónsson segir í
Morgunblaðinu í gær að
hann telji skuldabyrðina ekki
fara yfir 60% markið þótt
tekin verði ný erlend lán
núna að fjárhæð 1,8 til 2,1
milljarður króna. Vonandi
rætist þessi skoðun þing-
mannsins, teygjan í íslensku
efnahagslífi er mikil eins og
dæmin sanna. Lengi má líka
halda ríkisstjórnum við lýði,
en því aðeins er það til nokk-
urs að þær búi yfir innra afli
sem dugar til stórræða. í lok
fyrsta þings þessarar stjórn-
ar er nærri henni gengið.
Ætli hún að vinna sig í álit
að nýju í efnahagsmálum
þarf öflugt og samstillt átak
allra stjórnarþingmanna.
►♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦j
Rey kj a víkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 28. apríl
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦<
Einar Ólafur
Sveinsson
Við andlát Einars ólafs
Sveinssonar, prófessors, minnast
íslendingar eins þeirra manna,
sem hæst hefur borið hér á landi á
þessari öld. Hann var af bænda-
fólki kominn, ættaður úr sann-
menntuðu umhverfi rótgróinnar
íslenzkrar menningar og með
þetta veganesti hélt hann á fund
menntagyðjunnar í Kaupmanna-
höfn, lauk þar prófi í norrænum
fræðum og varð virtur og afkasta-
mikill leiðtogi í andlegum efnum,
tók við miklum arfi í Háskóla ís-
lands úr höndum Björns M. Olsen
og Sigurðar Nordal og sá fyrir-
heitna landið rísa: Árnagarð með
dýrgripum íslenzkra bókmennta
og menningar. Sú reynsla varð
honum sem hið jarðneska gullna
hlið og nú hefur hann gengið inn
um það öðru sinni á þeim slóðum,
sem forfeður okkar um margar
aldir hafa talið eftirsóknarverð-
asta fyrirheit lífs og dauða.
Við andlát dr. Einars Ólafs
Sveinssonar, prófessors, er að
sjálfsögðu margs að minnast, en
þess er ekki kostur hér, svo yfir-
gripsmikið sem lífsstarf hans hef-
ur verið. Hann var lengstum í
fylgd með heiliadís sinni. Nú blas-
ir ævi hans við okkur og allur er
hann mikill í sögu lítillar þjóðar.
Skáldleg tilfinning snart fræðileg
viðfangsefni töfrasprota, þegar
Einar Ólafur Sveinsson skrifaði
rit sín og bækur og vísindamaður-
inn setti mark á list skáldsins.
Þannig minnumst við hans og því
Einar Ólafur Sveinsson
lengur og betur, sem við áttum
nánari samskipti við hann.
Einar Ólafur Sveinsson bar
hróður Háskóla íslands og ís-
lenzkra fræða víða um heim, eins
og sjá má af því einstaka dæmi, að
eitt af höfuðritum hans hefur ver-
ið þýtt á kínverska tungu. Því
kunni hann vel, enda taldi hann
engar bækur fornsögum merkilegri
og engan hlut sjálfsagðari en
frægð þeirra og ágæti bærust sem
víðast. List þeirra og þeirrar klass-
ísku menningar, sem Njála er
sprottin úr, átti öðru fremur er-
indi við heiminn. I þeim anda ól
Einar ólafur Sveinsson upp nem-
endur sína, en ljúfari, skilnings-
ríkari og umfram allt menntaðri
kennara var ekki hægt að hugsa
sér en Einar Ólaf. Engin verkefni
voru honum kærari en þau, sem
snertu Njálu með einhverjum
hætti, en sjálfum þótti honum það
traust á nemanda, ef hann hlyti
slíkt verkefni til úrlausnar. í
gamla daga var sagt: það eru ekki
húsgötur milli Hjarðarholts og
Lunda, en milli Einars Ólafs og
nemenda hans voru greiðar hús-
götur og þá ekki síður milli hans
sem skálds og Jónasar Hallgríms-
sonar, sem hann virti og dáði öðr-
um fremur og lét Handritastofnun
íslands m.a. gefa út kvæði hans í
eiginhandarriti, en sá um útgáf-
una sjálfur, ásamt einum nem-
enda sinna.
Annar nemenda hans ritaði af-
mælisgrein hér í blaðið um Einar
Ólaf sjötugan og er ekki úr vegi að
rifja upp nokkuð af því, sem þá
var sagt, því að ein rós í lifanda
lífi er mikilvægari en hundrað
rósir á gröfina: „Þegar ég nú á
sjötugs afmæli Einars Ólafs
Sveinssonar hugsa til hans, dettur
mér, gömlum nemanda hans,
ósjálfrátt í hug, það sem Steinn
Steinarr sagði um orðið menn-
ingu. Hann heyrði það fyrst af
vörum póstsins, sem gisti heimili
æsku hans eftir erfiða ferð yfir
fjöllin sjö. Þetta dularfulla orð
hraut af vörum hans í samtali við
fóstra Steins, þegar gömlu menn-
irnir höfðu yljað sér á hoffmanns-
dropum út í kaffið. Ekki þurfti nú
mikið til að kalla fram samtal 1
menningarlegu alþýðuumhverfi
þeirra tíma og koma öllum í sól-
skinsskap. Drengurinn, sem allt
vildi vita, spurði fóstru sína, sem
allan vanda gat leyst, hvað þetta
orð merkti. „Það er rímorð," sagði
fóstran, „það er rímorð, drengur
minn, sem þeir nota fyrir sunnan
til þess að ríma á móti þrenning-
unni og þar hefur þú það.“
í Háskólanum þykist ég hafa
komizt nokkru nær sannri
merkingu þessa útjaskaða orðs,
menning, og þó auðvitað helzt af
nánum og stundum allbrösóttum
kynnum við góða kennara. í þeirra
hópi er skemmtilegt að muna Ein-
ar Ólaf, skáldið og vísindamann-
inn, sem kunni jafn góð skil á
hvoru tveggja: menningunni og
þrenningunni. Það var sjaldgæft. I
viðkynningu við hann kynntumst
við ómenguðum andblæ þess
bezta, ekki aðeins í íslenzkri
menningu, heldur einnig og ekki
síður í klassískri menningu þeirra
þjóða, sem fóstruðu Hómer, Euri-
pídes, trúbadora og kaþólskar
menntir, sem voru rætur okkar
sjálfra. Hann leiddi okkur á vit
þessa fagnaðarerindis án þess að
útbía verkin með einkunnagjöfum,
sem ávallt eru haldreipi lítilla
hugsuða og skýrði Njálu, Sólarljóð
og Völuspá í ljósi þess. Þá var
hann í okkar augum hinn mennt-
aði einvaldur.
En samt verður góðvild hans í
okkar garð kannski eftirminni-
legust.
Með allt þetta í huga er það
hvorki tilviljun né tilgerð, þegar
við heyrum hann segja, að hann
vonist til þess að sjá draum sinna
drauma, Árnagarð, verða að fögr-
um veruleika — áður en hann
gengur á fund Máríu sinnar. Um
hana hefur hann ort sitt bezta
ljóð. í henni mætast og sameinast
í menntaðri vitund hans ótrúleg-
ustu fyrirheit þessara tveggja
orða, sem fóstrur okkar allra hafa,
kannski óafvitandi, reynt að bera
fram til sigurs í lífi okkar og veru-
leika: menning og þrenning ..."
Að leiðarlokum er Einar Ólafur
Sveinsson kvaddur með virðingu
og þakklæti, ekki sízt fyrir þann
þátt lífsstarfs hans, sem bar ís-
lenzkri menningu vitni með þeim
hætti, sem hún verðskuldar. Og nú
þegar Máría fagnar honum við
Gullna hliðið, minnumst við þess,
sem hann sagði sjálfur í Haustvís-
um til Máríu:
Máría, ljáðu mér möttul þinn,
mæðir hretið skýja;
tekur mig að kala á kinn,
kuldi smýgr í hjartað inn;
mér væri skjól að möttlinum þínum hlýja.
Máría, ljáðu mér möttul þinn,
mærin heiðis sala;
að mér sækir eldurinn,
yfir mig steypist reykurinn,
mér væri þörf á möttlinum þínum svala.
Þegar mér sígur svefn á brá
síðastur alls í heimi,
möttulinn þinn mjúka þá,
Móðir, breiddu mig ofan á,
svo sofi ég vært og ekkert illt mig dreymi.
Það eru móðurhendurnar hlýju,
sem skáldið þráir við burtför úr
þessum heimi, en auðvitað yrkir
hann ekki um slíka örlagastund án
skírskotunar til Njálu, eins og sjá
má.
Kenningar
Þórhalls
Vilmundarsonar
Háskóli íslands hefur verið hátt
á hrygginn reistur, hann hefur
eignazt marga merka vísinda-
menn og má segja, að hlutverk
þeirra sé mikið; það er í senn að
miðla mikilvægri þekkingu og
bera íslenzkri menningu vitni.
Raunvísindi eru nú einn mikil-
vægasti þáttur Háskólans sem
betur fer, enda eru miklar vonir
bundnar við vísindalegar rann-
sóknir í þeim efnum. Við getum
fagnað því, að margir merkir
raunvísindamenn starfa við Há-
skóla Islands og hliðarstofnanir
hans.