Morgunblaðið - 29.04.1984, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. APRÍL 1984
29
Jón söðli, fylgdarmaður Morris á
fcrðunum um lsland.
ar hann sína mynd af fullkomnu
sósíalísku þjóðfélagi, sem í raun
er England miðaldanna. Um sama
efni fjallar sagan „A Dream of
John Ball“, sem segir af uppreisn
smábænda á 14. öld.
Þegar Morris var allur sá dóttir
hans, May Morris, um heildarút-
gáfu á verkum hans sem alls eru
24 bindi.
íslandsvinurinn
„Og nú hef ég loksins séð ís-
land,“ skrifaði Morris í dagbók
sína 13. júlí 1871, þegar hann
sigldi upp að austurströnd íslands
á skipinu Díönu, ásamt vinum sín-
um Eiríki Magnússyni, Charles
Faulkner og og W.H. Evans, fyrr-
um hermanni. Vinir Morrisar, þar
á meðal Edward Burne-Jones og
Georgía kona hans, sem stóðu
Morris hvað næst, áttu erfitt með
að skilja áhuga Morris fyrjr ís-
landi. En það var meira en áðdáun
á norrænum fræðum sem bjó þar
að baki. Ástarsamband Rosettis
og Jane Morris var á þessum tíma
orðið opinbert og þó að það félli
Morris þungt fór hann eftir eigin
kenningu um að hjón gætu aldrei
átt slíkt tilkall hvort til annars að
þau réðu ekki yfir lífi og eigin
gjörðum. Hann hvarf því á vit
Norðursins, sem hann hafði leitað
til í ljóðum sínum og ritum, en
aldrei séð. Þá kyntu kynni hans og
Eiríks Magnússonar og samvinna
þeirra einnig undir áhugann á að
sjá heimkynni íslendingasagn-
anna. Ferðirnar móta einnig skil í
lífi Morrisar varðandi vini hans,
sérstaklega Edward og Georgíu
Burne-Jones, sem áttu erfitt með
að skilja íslandsáhugann. Og i
fyrsta sinn fór Morris aðrar leiðir
en hópurinn sem hann tilheyrði.
Morris kom til Reykjavíkur 14.
júlí og dvaldi þar á heimili Maríu
Einarsdóttur, mágkonu Eiríks,
uns hann lagði af stað í „píla-
grímsferð" á slóðir Njálu og ann-
arra Islendingasagna. í Reykjavík
hitti Morris Jón Sigurðsson for-
seta og Geir Zoega, sem annaðist
alla fyrirgreiðslu fyrir ferðina.
Þann 21. júlí, þegar Morris og
samferðamenn hans voru staddir
á Hliðarenda í Fljótshlíð, kynntist
Morris fyrst Jóni söðlasmið, sem
kom þar að og bauðst til að fylgja
honum í Þórsmörk. Eftir Þórs-
merkurferðina gerðist Jón söðli
fylgdarmaður Morrisar í ferðinni,
sem og þegar er hann kom í annað
sinn til íslands 1873. Fyrri ferð
Morris til Islands lauk 2. septem-
ber 1871 og í lok dagbókarinnar
gerði hann það að ásetningi sínum
að sækja Islands heim í annað
sinn. Það gerði hann 1873 og ferð-
aðist þá með Jóni söðla um Norð-
urland, en í fyrri ferðinni höfðu
þeir farið um mestan hluta Suður-
og Suðausturlands.
Víst er að þegar Morris kom
hingað fyrst, kynntist íslenskri
menningu 19. aldar og hrjóstrugu
landinu fann hann ekki einungis
enduróm eigin einmanaleika og
sársauka, heldur einnig upp-
sprettu kjarks og vonar, sem
leiddi til nýrra lífsviðhorfa í
stjórnmálum og umbótum. Um ís-
lendinga skrifar hann svo: „Yndis-
legur ferskleiki og sjálfstæðið í
hugsunarhætti þeirra, byr frelsis-
ins sem þeir lifa í og aðdáun
þeirra á kjarki og þor, lék um
hjarta mitt líkt og stormur."
Morris gerði meira en að skrifa
dagbækur um ferðir sínar hér,
hann orti ættjarðarljóð til ís-
lands, „Iceland First Seen“, sem
Steingrímur Thorsteinsson þýddi
síðar undir heitinu „Landsýn við
Island“.
Sósíalistinn
Fyrstu kynni Morris af sósíal-
isma voru frá greinum John
Stuart Mills komin, þar sem stefn-
an, var harðlega gangrýnd. Áður
hafði Morris lítið skeytt um
stjórnmálastefnur, en þegar áhug-
inn vaknaði leið skammur tími
þar til hann var orðinn virkur
þátttakandi í baráttu breskra
sósialista. I annað sinn lagði hann
út á brautir sem nánustu vinirnir
gátu ekki áttað sig á, allir nema
Philip Webb, Charles Faulkner og
dóttirin May, sem fylgdu honum
eftir. Eins og vinirnir vék lista-
heimurinn fyrir stjórnmálastefn-
unni og Morris tók að kynnast og
umgangast mestu frammámenn í
bresku sósíalistahreyfingunni,
ferðaðist víða, hélt fyrirlestra og
ritaði áróðursbæklinga um mál-
efnið.
„Ég er ekki kapitalisti, en ég er
áhangandi þeirra stéttar eins og
allir sérfróðir menn,“ sagði Morris
eitt sinn við Georgíu Burne-Jones.
Vissulega var reginmunur á sósí-
alisma hans í orði og gjörðum. Það
var einlæg trú Morris að bylting
myndi verða á breskri grund og
nauðsynlegt væri að fræða og und-
irbúa verkamenn og alþýðu undir
hana. Það væri hlutverk sitt og
annarra sósíalista i stað þess að
berjast á pólitiskum vettvangi.
Stjórnmálaskoðun hans var einnig
á þeim grunni reist að verkamað-
urinn yrði að hafa ánægju af
vinnu sinni og sjá hið fallega í því
sem hann framleiddi. En þrátt
fyrir þessa trú sína tókst Morris
ekki að ná til breskra verka-
manna, sósíalismi á grunni lista
og fegurðar var ekki sá sósíalismi
sem þeir skildu.
Sjálfur hélt Morris fyrirtæki
sínu gangandi á þessu tímabili og
notaði frístundir á milli fyrir-
lestra til aö vinna að verkefnum
fyrir það. Hann hélt áfram að lifa
lífi kapítalistans, nieð arðbært
fyrirtæki þar sem verkamenn
bjuggu við sömu kjör og hjá öðr-
um verksmiðjueigendum, sem
Morris réðst á með offorsi í ræðu
og riti. Morris var meðvitaður um
þessa þversögn í lífi sínu, en virð-
ist lítið hafa gert til að breyta
henni. Hann hugsaði eitt sinn um
að skipta fyrirtækinu upp á milli
verkamanna sem unnu hjá honum,
gera þá alla að meðeigendum og
lifa sjálfur af vikulegum launum,
en hratt hugsuninni frá sér á
þeirri forsendu að með því myndi
hann aðeins búa til marga „litla
kapítalista". Á sama hátt höfðu
áform hans um að framleiða
skrautmuni, sem allur almenning-
ur gæti haft ánægju af, runnið út í
sandinn, Morris & Co. framleiddi
aðeins gripi sem breska yfirstéttin
hafði efni á að kaupa.
Morris starfaði á margvíslegan
hátt með hreyfingum breskra
sósíalista, auk þess sem hann
stofnaði sína eigin sem hafði þá
stefnu að boða sósíalisma á meðal
almennings en ekki í karpi innan
þingsala. Um 1890 hætti Morris
afskiptum sinum af sósíalisma og
stjórnmálum og snéri sér að
Kelmscott-bókaútgáfunni sem
hann starfaði að allt til dauðadags
1896.
(Samantekl VE. Sérstakar þakkir fyrir
ómeUmlega aóstoó til Hilmars Koss og
Sigríóar Snævarr.)
í
ZMMIZUQM AFUM w MFUK
KALDARSEL
)
I sumar veréa dvalarílokkar sem hér seqir:
éDrenqír 1-/2 ara:
3Qma.i - /3-júni,
I3júni - Z7 júru,
S.júli - fíjulí,
/e.júU' - Z
^ 'kuíkur 7-12 ara:
In
Xnnntun ojj nanari upp/gsingar eru veit
aó HverUsgöíu /5 i Ha fnarhroi a manudogum,
miSvikudbgum og fbshdogum kl /7-/f# simi 53362.
Z cujUsl — /6. cujuót,
!6 ájjiiX -30 cujccst
■U
1
1984-1985
Nýtt happdrættísár
með fjölda stórra vínnínga
Langar þig til útlanda en hefur ekki
efni á því þetta árið?
Við bjóðum 480 utanlandsferðir á
35 þúsund krónur hverja.
Fjörtititt utanlandsferðír
í hverjtim mántióí
Auk þess 11 toppvinninga til íbúðakaupa á 500 þús-
und krónur, 100 bílavinninga og fjölda húsbúnaðar-
vinninga að ógleymdum aðalvinningi ársins: Full-
gerðri verndaðri þjónustuíbúð að Boðahlein 15,
Garðabæ, að söluverðmæti 2,5 milljónir króna.
MIÐI ER MÖGULEIKI
Sala á lausum miðum og endurnýjun
ársmiða og flokksmiða stendur yfir.
Dregið í 1. flokki 3. maí
Happdrættí 84-85